Microsoft Word Agahuseyn ?liyev docx

34 

 

ardıcıl  olaraq  öz  məhsullannm  qiymətlərini  artırmaq  məcburiyyətində  olurlar. 

Vətəndaşların əmanətlərə marağı olmur,  bu isə normal investisiyalaşdırma prosesinə 

mənfı təsir göstərir.  

Təcrübə göstərir ki,  ümumi  nflyasiya təzyiqini təkcə monetar metodlar vasitəsilə 

uzun  müddət  nəzarətdə  saxlamaq  da  qeyri-mümkündür.  nflyasiyaya  nəzarət  etmək 

üçün birinci növbədə əhəmiyyətli büdcə artıqlığı yaratmaq lazımdır.  

Hökumət  səmərəsiz  xərcləri,    xüsusən'də  idarəetmə  xərclərini  mümkün  qədər 

azaltmalıdır. 

Güclü 

nflyasiya 

təzyiqi 

şə

raitində 

vergilərin 

azaldılması 

məqsədəmüvafıq  deyildir. 

stehlak  kreditlərini  məhdudlaşdırmaq,    əmanət 

istiqrazlarınm  satışı  tədbirlərini  gücləndirmək  lazımdır.  qtisadiyyatın  ayrı-ayrı 

sahələrində  qiymət  nəzarətindən  və  rasionallaşdırmadan  məhdud  şəkildə  istifadə 

edilməsi məqsədəmüvafiqdir.  nflyasiya üzərində nəzarətdə əsas vasitələrdən biri də 

hökumət  gəlirlərinin  onun  xərclərini  üstələməsidir.  Hökumətin  cəmiyyətdən  əldə 

etdiyi  pulun  miqdarı  onun  cəmiyyət  üçün  xərclədiyini  üstələməsi  fərdi  xərclərin 

azalmasına səbəb olur.  

Adətən,    əhalinin  aztəminatlı  təbəqələrinin  real  gəlirlərinin  demək  olar  ki,    əsas 

hissəsi  zəruri  tələbat  mallarımn  alınmasma  və  kommunal  xərclərinin  ödənilməsinə 

sərf edilir. Bu məhsullann qiymətləri isə müxtəlif obyektiv və subyektiv səbəblərdən 

arta  bilər.  Belə  şəraitdə  hökumətin  aztəminatlı  təbəqələrinə  maliyyə  yardımınm 

göstərilməsi üzrə həyata keçirdiyi sosial tədbirlər,  sözsüz ki,  vacibdir,  lakin onlar 

mövcud  problemi  birdəfəlik  həll  etmək  iqtidarmda  deyildirlər.  Bir  qayda  olaraq, 

nflyasiyadan  bütün  ölkə  vətəndaşları  əziyyət  çəkirlər.    Uzun  və  orta  müddətli 

kreditləri aşağı faizlərlə verən kreditorlann da belə şəraitdə risk ehtimalı xeyli artır.  

Beləliklə,  1995-ci  ildən  Neft  sektorunun  artım  tempi  20-ci  əsrin  əvvəllərində 

güclənərək Azərbaycan iqtisadiyyatın  da yeni səhifələr açmış oldu.  

2014-cı  ildə  Azərbaycanın  iqtisadi  həyatında  əlamətdar  hadisə  baş  verdi.    Ulu 

öndərimiz  H.  Əliyevin  dahiyanə  ideyası  reallaşmış,    Bakı-Tbilisi-Ceyhan  neft 

kəmərinin  tikintisi  başa  çatmış  və  rəsmi  açılışı  olmuşdur.  Bununlada  Azərbaycan 

iqtisadiyyatı  yeni  mərhələyə  inkişaf  mərhələsinə  qədəm  qoymuşdur.    Nefldən  əldə 

olunan  gəlir  qeyri-neft  sektonınun,    kənd  təsərüfatınm  ,    təhsilin  digər  sahələrin 

---

35 

 

inkişafına yönəldildi.  

Azərbaycan  Respublikasmm  xarici  ticarət  dövrüyyəsi  (tədiyyə  balansı)  son  6  il 

ə

rzində gözə çarpacaq dərəcədə dəyişilmiş oldu: 

-  xrac üzrə 2014-ci ilə müqayisədə 7. 64  mlrd ABŞ dollarında 34. 4 mrld ABŞ 

dollarına; 

 

-

 

dxal üzrə isə 4. 34 mlrd ABŞ dollarmda 10. 1 mlrd ABŞ dollanna çatmış oldu; 

-

 

Azərbaycan Respublikasının xarici ticarət dövriyyəsində GUAM dövlətlərinin 

payı (2014-2015 yanvar-sentyabr ayları,  milyon ABŞ dolları).  

Bu  da  öz  növbəsində  ölkə  iqtisadiyyatında  xarici  borclanma  ilə  cəlb  olunmuş 

vəsaitlər  artma  tempinin  azalması  ilə  müşahidə  olunur.  Lakin  2011-2015  ci  illər 

ə

rzində cərəyan etmiş olan iqtisadi böhran nəticəsində Dövlət xarici borcunun ÜDM-

a faiz nisbəti 7. 9 %-dən 8. 1 %-ə qədər artmışdır. Xarici ölkələrə nəzər salsaq görərik 

ki, Yunanıstan kimi iqtisadiyyatı güclü olan ölkəyə xarici dövlət borcunun 300 mlrd 

ABŞ dollara ötür. Yunanıstanın dövlət borcu Avropanın bütün vergi ödəyiciləri üçün 

ağır  yükə  çevrilib.  Hesablamalara  görə,    hər  bir  avropalı  dolayı  yolla  Afinaya  535 

avro kömək edir. Bu böhran nəinki Yunamstanı,   taliya,   spaniya və Portuqaliyanıda 

ə

hatə etmiş oldu.  

Azərbaycan  Respublikasınm  1  iyul  2011-ci  il  tarixinə  dövlət  xarici  borcunun 

həcmi  (milyon  ABŞ  dolları  ekvivalentində)  4  512.  6  təşkil  edir.    Dövlət  xarici 

borcunun ÜDM-a faiz nisbəti 8. 1 %-dir.  

Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  2014-cu  il  14  aprel  tarixli  80  nömrəli 

Fərmanı  ilə  təsdiq  edilmiş  “Azərbaycan  Respublikası  regionlannm  2014-2013-cü 

illərdə  sosial-iqtisadi  inkişafı  Dövlət  Proqramı”nın  icrası  ölkə  iqtisadiyyatın    da 

mühüm  əhəmiyyət  kəsb  etməklə,    makroiqtisadi  sabitliyin  təmin  olunmasmda,  

sahibkarlıq  fəaliyyətinin  genişlənməsində,    yeni  müəssisələrin  və  yeni  iş  yerlərinin 

yaranmasmda,    infrastruktur  və  kommunal  xidmətlərin  səviyyəsinin  daha  da 

yüksəldilməsində,    yoxsulluq  həddinin  aşağı  düşməsində  vəəhalinin  rifah  halımn 

daha da yaxşılaşdırılmasında müstəsnä rol oynamaqdadır.  

 

 

---

36 

 

FƏS L II.  AZƏRBAYCANDA  NFLYAS YA SƏV YYƏS N N MÜAS R 

VƏZ YYƏT  

2. 1.  Azərbaycanda  nflyasiyanın yaranma  problemləri və onun 

qiymətləndirilməsi 

Bütün  bazarlarda  olduğu  kimi,    səhm  bazarında  da  qiymət  tələb  və  təklifə  bağlı 

olaraq  formalaşır.  Ancaq,    səhm  bazarında  müəyyən  bir  qiymətin  formalaşmasmı 

saxlayan təklif və tələb hesab xarici amillərinə də təsir etməkdədir.  Amillər psixoloji 

ya da spekulyativ ola bilir.  Məsələn,  bir səhm,  şirkətin K V-lərin etdiyi reklamm 

nəticəsində  gerçək  üstündə  bir  yüksək  qiymətə  satılma  ehtimalı  vardır  və  təcrübə 

zatən,  bunu isbat edir. Şirkət haqqında çıxarılan bir şayiə və ya KIV - də yanlış bir' 

məlumat şirkət səhmlərinin qiymətinin enməsinə təsir edə bilər.  

Bazarın  ümumi  iqtisadi  vəziyyəti  bütün  investisiya  qərarlarına  təsir  edən  bir 

amildir.  qtisadi durğunluq,  pul və kredit darlıığı və ya əksinə ümumi bir investisiya 

xammalda  və  işçi  maaşlarında  davamlı  artımlar  səhmlərin  dəyərini  nıənfı  yöndən 

təsir edər. Buna qarşılıq,  sabit iqtisadi konyunktura səhmlərə qoyulacaq investisiya 

üçün  əlverişli  bir  mühit  yaradır.  Qızıl,    valyuta,    pul  bazarlarmdakı  canlılıq  və 

durğunluq  da,    bu  bazarlarm  aksiya  bazarlarına  alternativ  bazarlar  təşkil  etməsi 

dolayısı ilə aksiya bazarına təsir edər.  

Makroiqtisadi konyunktura qədər,  şirkətlərin fəaliyyət göstərdiyi iqtisadi sektorun 

konyunktura (business cycle) qarşı həssaslığı da önəmlidir.  

Məsələn,  Azərbaycanda iqtisadi durğunluqa ən təsir olunan sahələr - inşaat,  neft,  

ə

yiəncə  sektoru  olduğu  halda,    Qərb  Ölkələrində  isə  avtomobil  sektorudur.  Bu 

industriya qərb ölkələrində iqtisadi konyunkturanm ən həssas göstəricisidir.  

Fundamental  təhlil,    səhmlərin  müəyyən  bazar  şərtlərinə  görə  gerçəyə  ən  vaxın 

dəyərinin  tapılmasına  yönəlik  bir  araşdırma  metodudur.  Bu  metodla,    səhmlərlə 

ə

laqədar  hər  növ  bilik  və  məlumat  toplanaraq  şərh  edilir  və  gələcəyə  yönəlik 

təxminlər aparılır.  

Səhmlərin  dəyərini  müəyyən  edən  ümumi  iqtisadi  amillər,    sektorun 

problemləri,  rəqabət şərtləri,  şirkətlərin maliyyə strukturu,  məhsuldarlıq,  mənfəət, 

---