40
Ə
mə k bazarı, gə lirlik və məşğ ulluq. Əmək bazarının təhlil edilməsi real
Kektorda fəaliyyət göstərən investor üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu sahədə ən
aktual mövzular aşağıdakılardır: sahə nöqteyi-nəzərindən əmək haqqınm səviyyəsi;
adambaşma düşən gəlirlik səviyyəsi; əhalinin pul gəlirlərinin istifadə olunduğu
sahələr; işsizliyin səviyyəsi və dinamikası.
Azərbaycanda iqtisadi artım tempinin yüksək olması məşğulluq səviyyəsinin də
yüksəlməsinə səbəb olmuşdur. Son 7 il ərzində Azərbaycanda oməkhaqqı və
pensiyalar orta hesabla 5 dəfə artıb. Hazırda ölkəmizdə orta pensiya məbləği 150
dollar təşkil edir ki, bu da respublikamızın həmin göstərici üzrə MDB ölkələrinin
ə
ksəriyyətini üstələdiyini təsdiqləyir. Məsələn, pensiyaların orta aylıq həcmi
Ermənistanda 21, 6 dollar, Belarusda 82, 1 dollar, Qırğızıstanda 17, 1 dollar,
Moldovada 48, 5 dolfar, Rusiyada 98 dollar, Tacikistanda 18, 3 dollar,
Özbəkistanda 55, 3 dollar, Ukraynada 89, 8 dollar, Qazaxıstanda 170 dollar təşkil
edir. Azərbaycan bu göstəriciyə görə MDB məkanında Qazaxıstandan sonra 2-ci yeri
lutur.
Tədiyyə balansı. nvestisiya təhlilinin həyata keçirilməsində ilk öncə lədiyyə
balansmın aşağıdakı mövqeləri maraq kəsb edir: cari əməliyyatların saldosu, xalis
investisiya gəliri, ölkədə və ya xaricdə olan birbaşa və ya portfel investisiya,
həmçinin digər investisiyalarm strukturu və dinamikası. Bir şeyi də qeyd etmək
lazımdır ki, xarici investisiya yalnız səmərəli istifadə olunduğu zaman tədiyyə
balansma müsbət təsir göstərir. Səmərəli istifadə yalnız əmtəə və xidmət sahəsində
ixracm aıtdığı, idxalın isə azalmağa doğru getdiyi halda olur. Belə ki, portfel
investisiyası köhnə borcların yenidən maliyyələşdirilməsi üçün istifadə edildiyindən
onların artırılması gec-tez maliyyə iflasma gətirib çıxarır.
2015-cu ildə cari əməliyyatlar hesabında 15. 0 mlrd. məbləğində profisit yaranmış,
o cümlədən neft - qaz sektoru üzrə cari hesabın profısiti 19. 9 mlrd. məbləğində
olmuşdur. Neft-qaz sektorunun pTofısiti qeyri-neft sektoru üzrə cari hesabın 4. 8
mlrd. $ məbləğində kəsirini tam'örtmüşdür. Xarici ticarət dövriyyəsi 33. 2 mlrd. $
təşkil etmiş və xarici ticarət balansı 19. 7 mlrd. $ məbləğində müsbət saldo ilə
nəticələnmişdir.
41
2015-cu ildə Azərbaycanın dünyanın 150-dək dövləti ilə ticarət əlaqələri
olmuşdur. Xarici ticarətin 12%-i MDB üzvü olan dövlətlərin, 88%-i isə digər xarici
dövlətlərin payına düşür. Ölkənin taliya, ABŞ, Fransa, Rusiya, srail, Birləşmiş
Krallıq, Türkiyə, Ukrayna, Gürcüstan və Çin ilə daha intensiv ticarət əlaqələri
olmuşdur. (Ümumi ticarətdə bu ölkələrin payı 68% təşkil etmişdir).
2015-cu ildə xaricdən cəlb olunmuş kapitalın ümumi həcmi əvvəlki illə
ınüqayisədə 48% artaraq 8. 3 mlrd. $ təşkil etmişdir. Bu göstərici əsasən ölkəyə cəlb
olunmuş birbaşa investisiyaların və xarici kreditlərin hesabına formalaşmışdır.
Birbaşa investisiyalar formasında xaricdən cəlb olunmuş sərmayələrin ümumi
məbləği 3347. 3 mln. $ olmuşdur. Bu investisiyaların strukturunda neft-qaz
sektorunun xüsusi çəkisi 76. 9% təşkil etmişdir.
Qiymətləndirmələrə görə qeyri-nefit sektoruna cəlb olunmuş birbaşa
investisiyaların ümumi məbləği 773. 9 mln. $ olmuşdur. Bu da ölkəyə cəlb olunmuş
hirbaşa xarici investisiyalarm ümumi həcminin 23. 1%-ni təşkil etmişdir.
Ə
vvəlki illə müqayisədə 2011-ci ildə xarici kapitalın strukturunda kreditlər və
digər investisiyalar formasında cəlb olunmuş sərmayələrin xüsusi çəkisi 1. 8 dəfə
artaraq 59. 7% (4966. 2 mln. $) təşkil etmişdir. Artım əsasən neft-qaz sektoru və
banklar tərəfindən cəlb edilmiş kreditlər hesabına olmuşdur. Kreditlərin 21. 8%-i
(735. 5 mln. $) birbaşa dövlət və dövlət təminatı əsasında cəlb olunmuş kreditlər
(beynəlxalq maliyyə və digər təşkilatlar tərəfindən ayrılmış kreditlər), 78. 2%>-i
(2635. 3 mln. $) isə dövlət təminatı olmayan kreditlərdir ki, bunun da 1686. 6 mln.
$-ı banklar, 667. 6 mln. $-ı neft-qaz sektoru, 281. 1 mln. $-ı isə digər müəssisələr və
fırmalar tərəfındən cəlb olunmuşdur.
Pul və valyuta siyasə ti. Pul sferasının vəziyyəti şübhəsiz olaraq investisiya
ınühitinə öz təsirini göstərir. Bu ilk öncə onun nominal faiz tarifmə təsir etməsi ilə
bağlıdır. Yüksək faiz dərəcələri uzunmüddətli investisiya layihələrinə mənfı təsir
göstərir. Makroiqtisadi fundamental təhlil zamanı pul sferasınm göstəriciləri
tırasında aşağıdakılara diqqət yetirmək lazımdır: pul sferasınm balansı və tədavüldə
olan pul həcmi; iqtisadiyyatın pulla dolğunluğu; qızıl valyuta ehtiyatmm vəziyyəti
və onun pul bazası ilə qarşılıqlı münasibəti; valyuta kursu. 2015-cu də pul siyasətinin
42
ağırhq mərkəzi məzənnə siyasətinin üzərinə ılüşmüşdür. Ölkəyə xarici maliyyə
axınlarının azalmasma və qonşu öikələrdəki ılevalvasiya dalğasının psixoloji təsirinə
baxmayaraq, manatm məzənnəsinin sabitliyi qorunmuşdur. Mərkəzi Bank valyuta
bazarında tələb və təklifı vaxtında Inrazlaşdırmış, nəticədə manatın məzənnəsinin
kəskin ucuzlaşmasmın qarşısı alınmışdır.
Azərbaycanm yeni milli valyutası son 5 ildə həm dollar, həm də avro və digər
valyutalar qarşısmda öz məzənnəsini möhkəmləndirərək ən yüksək templə uktiv pul
aiətinə çevrilib. Bu müddət ərzində milli valyuta dollarla nisbətdə 20 laizə yaxın
möhkəmlənib və 1 dollar 0, 84 qəpiyə bərabərdir. Avro isə son 5 ildə manat
qarşısında 50 faizdən də artıq dəyərini itirib. 2015-ci ildə 1 avro almaq üçün I manat
50 qəpik tələb olunurdusa indi bu rəqəm 95 qəpiyə bərabərdir. Ümumiyyətlə, son
illərdə valyuta bazarmda çoxseqmentli proseslər gedib və Onların heç biri milli
valyutanm dəyərinin dəyişməsinə gətirib çıxarmayıb. Əksinə, bu proseslər milli
valyutanm möhkəmlənməsinə əsaslı zəmin yaradıb.
Depozit və əmanətlərin valyutalar üzrə strukturunda milli valyutaya inamın
artması hökumətin aıdıcıl və səmərəli inkişaf strategiyasının nəticəsində mümkün
olmuşdur. Milli valyutada qoyulan əmanət vo depozitlərin 58, 8%-i tələb olunanadək
və 41, 2%-i müddətli olmuş, xarici valyutada qoyulan vəsaitlər lizrə isə bu bölgii
müvafiq olaraq 30% və 70% təşkil etmişdir.Ölkəm zdə gücümakroiqtisadiyyat
potensialının yaradılması, iqtisadiyyatda maliyyə ehtiyatlarınm artması iqtisadi
islahatlarm keçirilməsinə şərait yaratmaqla bərabər, valyuta bazarının güclənməsinə
səbəb olmaqdadır. Respubiikamızm 40 milyard dollardan artıq strateji valyuta
ehtiyatlarının yaradılması, Azərbaycanm iqtisadiyyatınm və maliyyə bazarınm
həddindən artıq güclü və sağlam olması maliyyə sistemində davamiılığı artırır və
milli valyutanm aktiv, aparıcı dəyər aləti kimi mövqeyini möhkəmləndirir.
Manatm məzənnəsinin sabitliyi idxalın və daxili istehsalda istifadə olunan
xarici mənşəli əmtəəiərin kəskin bahaiaşmasımn qarşısmı aimış, habelə əhaiinin
ə
manətiərinin dəyərsizləşməsinin, xarici vaiyutada borc yükünün artmasmm, manata
etimadın azalmasınm və iqtisadiyyatda yüksək doliarlaşmanm qarşısmı almışdır.
2011-ci iidə Mərkəzi Bank məzənnə siyasətini valyuta bazarmda təklif monbələrinin
Dostları ilə paylaş: |