Microsoft Word Agahuseyn ?liyev docx
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2014 - cı il yanvar ayı M əhsul v ə xidm ətl ərin infilyasiyada payı %-l
31
Artıq 1993-cü ilin yaz fəslində manat həm əmtəəyə, həm də rubula qarşı qiymətdən düşməyə başladı. lin ortalarmdakı siyasi toqquşmalar - az qala vətəndaş müharibəsinə gətirən, iqtisadiyyata və pulun möhkəmliyinə dağadıcı zərbə vurdu. Bir neçə ay çəkən siyasi çəkişmələr vaxtı iqtisadi və antiinflyasiya siyasəti arxa plana çəkildi. 1993-
pulların dövriyyədən çıxarılması əsasən spirt və import vasitəsilə həyata keçirilirdi. Neft hasilatınm aşağı düşməsi nəticəsində dərhal valyuta idxalı azaldı və uyğun olaraq import da azaldı. Dövlət büdcəsinə ərzaq məhsullannm satışından gələn gəlirlər azaldı. Bütün faktorlar və pul kütləsinin direktiv tənzimlənməsi ilə birlikdə nəticə etibarilə 1993- 1994-
cü illərdə hiper nflyasiya səviyyəsinə çatmaq üzrə idik. Dövlət nflyasiyanın qarşısmı ala bilmədi. O, istehsalın aşağı düşməsindən qidalanaraq böyüməyə başladı, büdcə emisiyalanmn böyüməsi, kommersiya banklannm həddən artıq qarşısı almmaz kreditlər (kredit nflyasiyası), ölkənin pul vah dinin və bank sisteminin sıradan çıxması və almalı olduğumuzu aldıq - hiper nflyasiya istehsalın aşağı olduğu şəraitdə camaatm yığımınm müəssisələrin dövriyyə vəsaitlərinin heç olmasa, bank kapitallannm qiymətdən düşməs pulun məzənnəsinindüşməsi, müəssisələrdə, banklarda hətta ölkənin özündə nə investisiya siyasətinin nədə ki, investisiyanm olmaması, qiymətli kağızlar bazarınm perspektivsizliyi, yerli valyutanın dollar tərəfindən sıxışdınlıb aradan çıxardılması, ə mtəə-pul münäsibətlərindən natural münasibətə keçmək təhlükəsi - bunlan hiper nflyasiya özündə daşıyır. qtisadi tarixdə Azərbaycanm istəyindən asılı olmayaraq 1994-cü il hiper nflyasiya ili kimi yadda qalacaq. Əgər işdən evə qayıdarkən bu günkü, meyvə alımını təxirə salırsa, sabahkı gün o praktiki olaraq hər bir şeyi yeni yüksək qiymətlərlə ödəyir. Yalnız bir il ərzində istehlak mallannın qiyməti təqribən 20 dəfə artmışdır. Hələ ilin axırlarma yaxın qiymətlər ay ərzində az qala iki dəfə artmışdı. Mənə elə gəlir ki, Azərbaycan üçün bu cür yüksək nflyasiyanın nə dərəcədə dağıdıcı olduğunu şərh 32
etməyə ehtiyac yoxdur. qtisadi tarixdə Azərbaycanın istəyindən asılı olmayaraq 1994-cü il hiper nflyasiya ili kimi yadda qalacaq. Əgər işdən evə qayıdarkən bü günkü, meyvə alımını təxirə salırsa, sabahkı gün o praktiki olaraq hər bir şeyi yeni yüksək qiymətlərlə ödəyir.
Ə rzaq məhsullan 70. 3 Qeyri ərzaq malları 29. 7 Xidmətlər 0 Fevral
Məhsul və xidmətlərin infilyasiyada payı %-lə
Ə rzaq məhsulları 82. 8 Qeyri ərzaq malları 17
Xidmətlər 0. 2 Mart
Məhsul və xidmətlərin infılyasiyada payı %-lə
Ə rzaq məhsulları 77. 4 Qeyri ərzaq malları 17. 9
Milli Bankın verdiyi məlumatlara əsasən sonrakı dövrlərdə infılyasiya getdikcə azaldıldı. Təqribən birrəqəmli səviyyəyə gətirildi. Aşağıdakı cədvəldə istehlak səbətinə daxil olan məhsullarm infilyasiyadakı payını müəyyənləşdirəcəyik. Tələb nflyasiyasmı çox zaman az əmtəə təklifinə qarşı çoxlu pul kimi müəyyənləşdirirlər, yəni, məcmu tələbin artması ilə əlaqədar olaraq qiymətlərin davamlı yüksəlməsi baş verir. Qiymətlərin qalxması real pul təklifinin azalmasma gətirib çıxarır. Bu isə öz növbəsində insanlan faiz gətirən aktivləri likvidləşdirməyə 33
məcbur edir. Nəticədə faiz dərəcələri yüksəlir, faiz dərəcələrinin yüksəlməsi investisiya aktivliyini azaldır. nvestisiya fəallığınm azalması qiymətlərin artımı kəsilənə qədər davam edir. Əgər iqtisadiyyat iqtisadi artımın aşağı, hətta sıfır templəri ilə xarakterizə edilərsə, bu zaman ümumi həyat səviyyəsinin yüksəlməsi baş verməyəcəkdir. Belə ki, qiymətlərin səviyyəsinin qalxması nominal şəxsi gəlirlərin də ən azı bu səviyyədə artırılmasım tələb edəcəkdir. nflyasiyanın səbəb olduğu gəlirlərin yenidən bölgüsü bir neçə istiqamətdə həyata keçirilir. lk növbədə stabil aylıq gəlirlərə malik olan insanların itkiyə məruz qalırlar. Belə ki, nflyasiya şə raitində daimi nominal gəlirlərin saxlanıldığı şəraitdə real gəlirlər azalır. Indeksasiya edilmiş gəlirlər alan insanlar nflyasiyadan öz gəlirlərinin ölkədə qiymətlərin ümumi artımına uyğunluğu dərəcəsində müdafiə olunmuş olurlar. nflyasiya qiymətlərin ümumi artımından daha sürətlə artan əmtəələrin istehsalı və satışı ilə məşğul olanların real gəlirlərinin artmasına səbəb olur. Adətən, nflyasiyadan daha çox daşınmaz əmlak, zinət əşyalan mülkiyyətçiləri müdafiə olunmuş olurlar. Bir qayda olaraq bu sərvətlərin qiymətlərinin artımı nflyasiya tempindən geri qalmır, hətta onu qabaqlayır. nflyasiya vergiyə cəlbetmənin proqressiv sistemi üzrə şəxsi gəlirləri də azalda bilər. Təcrübə göstərir ki, qeydə alınmış faiz dərəcəsi üzrə nflyasiyadan kreditorlar itirir, borcalanlar isə qazanırlar. Eyni zamanda ölkənin tədiyyə balansınm pisləşməsinə və bir sıra sosial-iqtisadi problemlərin yaranmasına səbəb olur. Əgər ölkə kifayət qədər yüksək nflyasiya səviyyəsi ilə üzləşmişsə, onun ixracmın rəqabətqabiliyyətliliyi də pisləşir, eyni zamanda, idxal edilmiş malların qiymətləri Milli məhsullardan ucuz olur. Nəticədə isə ixrac azalır, idxal isə artır. Daha stabil xarici valyutalara tələb yüksəlir, kapitalın xaricə axını sürtələnir. nflyasiya ilə mübarizə aparaıaq üçün əlavə resurslar cəlb etmək lazımdır. Müəssisə və təşkilatlar nflyasiya ilə əlaqədar meydana çıxmış qeyri-müəyyənlik amillərinin meydana çıxardığı özünəməxsus problemlərin həll edilməsi üçün əlavə mütəxəssislərin cəlb edilməsi məcburiyyətində qalırlar. nflyasiyanın yüksəlməsi ilə bu problemlər daha da kəskinləşir. Hiper nflyasiya baş verdikdə isə bazar sistemi ə saslı təhlükə qarşısında qalır. Müəssisə və təşkilatlar öz xərclərini ödəmək məqsədilə Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|