Microsoft Word Agahuseyn ?liyev docx
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- R E F E R A T Mövzunun aktuallı ğı.
- T ədqiqatın praktiki ə h əmiyy əti.
- T ədqiqatın i şinin stukturu
85
In economics, inflation is a sustained increase in the general price level of goods and services in an economy over a period of time. When the price level rises, each unit of currency buys fewer goods and services. Consequently, inflation reflects a reduction in the purchasing power per unit of money – a loss of real value in the medium of exchange and unit of account within the economy. Inflation affects an economy in various ways, both positive and negative. Negative effects of inflation include an increase in theopportunity cost of holding money, uncertainty over future inflation which may discourage investment and savings, and if inflation were rapid enough, shortages of goods as consumers begin hoarding out of concern that prices will increase in the future. Inflation also has positive effects: • Fundamentally, inflation gives everyone an incentive to spend and invest, because if they don't, their money will be worth less in the future. This spending and investment can benefit the economy. • Inflation reduces the real burden of debt, both public and private. If you have a fixed-rate mortgage on your house, your salary is likely to increase over time due to inflation, but your mortgage payment will stay the same. Over time, your mortgage payment will become a smaller percentage of your earnings, which means that you will have more money to spend. • Inflation keeps nominal interest rates above zero, so that central banks can reduce interest rates, when necessary, to stimulate the economy. • Inflation reduces unemployment to the extent that unemployment is caused by nominal wage rigidity. When demand for labor falls but nominal wages do not, as typically occurs during a recession, the supply and demand for labor cannot reach equilibrium, and unemployment results. By reducing the real value of a given nominal wage, inflation increases the demand for labor, and therefore reduces unemployment.
86
Azərbaycan dövlət qtisad UniversitetininMaliyyə fakültəsininMaliyyə menecmenti ixtisası üzrə 622-ci qrup tələbəsi Əliyev Ağahüseyn Nizami oğlunun “Bazar iqtisadiyyatı şəraitində inflyasiyanın tənzimlənməsi problemləri” mövzusundamagistr dissertasiyasına R E F E R A T
keçid iqtisadiyyatlı, həm də bazar iqtisadiyyatlı ölkələr üçün problem olaraq qalmaqdadır . nflyasiya- qiymətlərin ümumi səviyyəsindəki daimi artımlar və bunun nəticəsi olaraq pulun mütəmadi şəkildə qiymətdən düşməsidir. Makkonnell və Buryuya görə, nflyasiya- qiymətlərin ümumi səviyyəsinin yüksəlməsidir, lakin bu o demək deyildir ki, bütün əmtəə və xidmətlərin qiymətləri qalxmalıdır. Müasir bazar iqtisadiyyatı şəraitində bütün dünya ölkələrinin o cümlədən Azərbaycanında qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri inflyasiyanın sabit saxlanılması və inflyasiyanın yol aça biləcəyi işsislik, yoxsulluq, iqtisadi böhranlar, qiymətlərin kəskin bahalaşması kimi böyük problemlərin qarşısını almaqdır.
tənzimlənməsi siyasətinin əsas istiqamətləri təşkil edir. Tədqiqat işində antiinflyasiya tədbirləri, böhran vəziyyətlərində infilasiyanın tənzimlənməsi kimi mühüm məsələlər araşdırılır. qtisadi islahatlar dövründə, beynəlxalq əlaqələrin, xarici ticarətin genişlənməsi vəziyyətində inflyasiyanın tənzimlənməsi siyasətinin yeri və təsiri, bu sistemin təkmilləşməsi tədqiqatın obyektidir. Inflyasiyanın yaranması və xüsusiyyətləri, ona təsir edən amillər və bu kimi digər məsələlərə dair həm dünya iqtisadçılarının, həmçinin Azərbaycan iqtisadçılarının və alimlərin əhəmiyyətli elmi əsərləri mövcuddur. Bu toxunulan məsələlərə Azərbaycan alimlərindən Z.F.Məmmədovun, E.M.Sadıqovun, D.A.Bağırovun, M.X.Həsənlinin, M.X.Meybullayevin, R.M.Rzayevin, A.M.Kərimovun, Ş.Ə.Abdullayevin, R.V.Əsgərovanın əsərlərində əhəmiyyətli dərəcədə yer verilmişdir.
87
Dissertasiyasının məqsəd və vəzifələri işin quruluşunu müəyyən etmişdir. Bu məqsəd və vəzifələrin həlli isə müasir inflyasiyanın tənzimlənməsi siyasətinin keçdiyi tarixi inkişaf yolunun, onun quruluşunun, mahiyyətinin, səbəblərinin öyrənilməsini tələb edir. Məhz bu səbəbdən işin I fəslində bu məsələlərə toxunulmuş, iqtisad elminin görkəmli nümayəndələrinin inflyasiya və ona təsir mexanizmi, müxtəlif konsepsiyalarına tez – tez müraciət olunur, onlardan nümunələr gətirilir. Növbəti tədqiqat mərhələsi (II fəsil) inflyasiyanın tənzimlənməsi siyasətinin ə sas istiqamətlərini əhatə edir. Bu fəsildə müəllif inflyasiyanın tənzimlənməsinin ə sas
xüsusiyyətlərini, Azərbaycanda iflyasiyanın yaranmasını, onu qiymətləndirilməsini və təhlilinin aparılması öz əksini tapmışdır.. Müasir antiinflasiya siyasətinin və Azərbaycan respublikasında inflyasiyanın dövlət tənzimlənməsinin perspektivləri isə III fəsildə təklif edilmişdir. Tətqiqatın əsas məqsəd və vəzifələri.Tədqiqatın əsas məqsədi inflyasiyanın tənzimlənməsi siyasətinin mahiyyətini, ölkənin inkişafında inflyasiyanın tənzimlənməsi siyasətinin və antiinflasiya siyasətinin əsas istiqamətlərini öyrənməkdir. qtisadiyyat sahəsində istənilən dövlətin əsas məqsədi möhkəm iqtisadi artımı, daxili qiymətlərin sabitliyini, həmçinin xarici iqtisadi tarazlığı təmin etməkdir. Bu göstərilən məqsəd aşağıdakı vəzifələrin həllini tələb edir: - müasir inflyasiyanın tənzimlənməsi sisteminin əsas xüsusiyyətlərinin və ona təsir elementlərinin müəyyən edilməsi; - antiinflasiya sisteminin bazar iqtisadiyyatına uyğun, iqtisadi islahatlar dövründə formalaşdırılması, onun məqsəd və vəzifələrinin dəqiqləşdirilməsi; - dünya və Azərbaycan iqtisadiyyatında antiinflasiya siyasətinin həyata keçirilməsi imkanlarından istifadə təcrübəsinin təhlil edilməsi; - milli iqtisadiyyatın müasir vəziyyətinin araşdırılması; - müasir antiinflasiya sistemindəki problemlərinin təhlili; - antiinflasiya sisteminin təkmilləşdirilməsinin iqtisadi proseslərə təsirinin müəyyən edilməsi və yarana biləcək problemləri aradan qaldırılması yollarını ə vvəlcədən aşkarlanması 88
üçün informasiya mənbəyi kimi Azərbaycanın, Rusiyanın və digər ölkə müəlliflərinin elmi əsərləri və monoqrafiyalarından, eyni zamanda Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının rəsmi materiallarından, Statistika komitəsinin statistik məlumatlarından, müxtəlif internet saytlarının iqtisadi materiallarından və s. mənbələrdən istifadə etmişdir.
Tədqiqatın elmi yeniliyi aşağıdakılardan ibarətdir: 1. Inflasiya proseslərinə təsir göstərən amillərin sistemləşdirilməsi 2. Azərbaycan Respublikasında inflasiyanın baş verməsi səbəblərinin inkşaf etmiş ölkələrin eyni adlı göstəriciləri ilə müqayisə edilməsi. 3. Iflasiya prosesesinin pul kütləsinin artmasına təsiri təhlil edilmişdir. 4. Azərbaycan Respublikasında baş verə biləcək inflasiyanın qarşısını almaq məqsədi ilə görüləcək tədbirlər planı hazırlanmışdır. Beləliklə, Mərkəzi Bank valyuta siyasəti yeritməli,eyni zamanda ölkədə həyata keçirilən sosial – iqtisadi inkişaf proqramlarının realizasiyasına dəstək verməli və makroiqtisadi siyasətin koordinasiyasında fəal iştirak etməlidirki baza inflyasiyanın təkrəqəmli səviyyədə saxlanmasına və maliyyə sabitliyinin qorunmasına nail ola bilsinlər. Tədqiqatın praktiki ə
tənzimlənməsi siyasətinin aparılmasının vacibliyi onun stabil saxlanılması və qarşııya çıxa biləcək problemlərin qarşısının alınması antiinflasiya siyasətinin düzgün şəkildə aparılmasıdesertasiya işinin əhəmiyyətini ön plana keçirdir.
təkliflərdən, eyni zamanda ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. Nəticə və təkliflər nflyasiyanın iqtisadi və sosial nəticələri mürəkkəb və müxtəlifdir. Onun böyük olmayan sürəti qiymətin qalxmasına və gəlir normasına təsir edib bununla da müvəqqəti konyekturanın canlanmasının faktoru olur. nflyasiyanın dərinləşməsin istehsalın yüksəlməsində ciddi maneyəçilik törədir cəmiyyətin iqtisadi və sosial gərginliyinə səbəb olur. Sürətli nflyasiya təsərrüfatı 89
bərbat hala qoyur, nəinki iri korporasiyaları, hətta kiçik biznesə ciddi iqtisadi zərər vurur. Bu isə əsas etibarilə konyekturanın qeyri-müəyyənliyindən irəli gəlir. nflyasiya effektiv makroiqtisadi siyasətin aparılmasını çətinləşdirir. Onu da deyək ki, qiymətin qeyri – bərabər qalxması iqtisadiyyatın sahələri arasında disproporsiyanı gücləndirir, daxili bazarda məhsulun satışında problemlərin yaranmasını gücləndirir. Bu cür nflyasiya puldan məhsula qaçışı aktivləşdirir, pul yığımına mane olur, pul-kredit sisteminin fəaliyyətini pozur. Bundan başqa nflyasiya şəraitində əhalinin yığımı qiymətdən düşür, kredit verən bank və idarələr itki verirlər. stehsalatın internasionallaşması nflyasiyanın ölkədən-ölkəyə keçməsini asanlaşdırır, beynəlxalq valyuta və kredit əlaqələrini mürəkkəbləşdirir. nflyasiya əmək məhsuldarlığının təsərrüfat effektini azaldır və texnoloji gerilik yaradır. nflyasiyanın özü bir fakt olaraq pul vahidinin alıcılıq qabiliyyətini azaldır, yəni məhsulun sayını və xidməti azaldır, hansıları bu pul vahidi ilə almaq mümkündür – bu heç də real şəxsi gəliri və həyat tərzinin azalmasına gətirmir. nflyasiya pul vahidinin alıcılıq qabiliyyətini aşağı salır, lakin sizin real gəliriniz və yaşayış tərziniz o vaxt aşağı düşər ki, əgər sizin nominal gəliriniz nflyasiyadan geri qalar. nflyasiya nisbətən təsbit edilmiş nominal gəlirləri olan insanları cəzalandırır. Başaq sözlə desək, o gəlirləri belə bölüşdürür: sabit nominal gəlirləri olan əhalinin gəlirlərini azaldır, digər qrup əhalinin gəlirlərini artırır. Buna klassik nümunə olaraq adi təqaüd və ya renta ilə yaşayan yaşlı insanları göstərmək olar, hansılar ki, hər ay sabit nominal gəlirlər əldə edirlər. nflyasiya həmçinin təsbit edilmiş renta haqqı olan torpaq sahiblərinin də vəziyyətini pisləşdirir, çünki vaxt keçdikcə onlar alıcılıq qabiliyyətini itirmiş pul vahidi alırlar, az miqdarda dövlət sektorunda çalışanların bir hissəsi hansı ki, gəlirləri təsbit olunmuş tarif cədvəlləri ilə müəyyən edilir. Həmçini sosial müavinətli sabit gəlirlərlə yaşayan ailələr və digər transvert gəlirləri olan ailələr nflyasiyanın qurbanı olurlar. Qeyri-sabir gəlirlərlə yaşayan insanlar nflyasiyadan xeyr götürə bilərlər. Belə ailələrin nominal gəlirləri qiymətlərin səviyyəsini və yaxud həyat qiymətini keçir, nəticə etibarilə onların real gəlirləri artır. Sənayenin inkişaf etmiş və güclü həmkarlar təşkilatı olan sahələrində çalışan fəhlələrin nominal maaşı nflyasiya ilə ayaqlaşa bilər və keçər.
90
Ə ks tərəfdən qiymətin səviyyəsinin qalxması sənayenin qeyri-rentabelli sahələrindəki bəzi muzdlu fəhlələrin (hansı ki, güclü köməkdən, mübariz həmkarlar təşkilatından məhrumdurlar) gəlirlərini keçir. nflyasiyadan firma rəhbərəlri və başqa gəlir əldə edənlər də uda bilərlər. Məsələn: əgər nflyasiyada qiymətin qalxması faizdə nəzərə alınmayıbsa, kredit götürənlər nflyasiyadan udurlar. 1 000 000 manat ssuda götürmüş debitor müəyyən vaxt ərzində faizlə həmin pulu qaytarmalıdır, lakin bu vaxt ərzində manatın alıcılıq qabiliyyəti iki dəfə düşərsə onda həmin alınmış məbləğ banka qaytarılarkən real alıcılıq qabiliyyətinin yarısını itirmiş olur (faiz hesabını nəzərə almasaq). nflyasiya vaxtı təcili əmanətlərin polis sığortası banklarında illik rentalar və başqa sabit qiymətli aktiv kağızların qiymətləri azalır, hansı ki, nəzərdə tutulmamış ağır vəziyyətlə və yaxud sakit tərzdə təqaüdə çıxmaq imkanına çatardı. nflyasiyanın sosial nəticələridə vardır: o milli gəlirin bölüşdürülməsinə aparır, elə bil bu əhali üçün yüksək vergi dərəcəsidir hansı ki, nominal artımı gerilədir, həmçinin real əmək haqqı əmtəə və xidmətlərin yüksələn qiymətlərindən geri qalır. Bir sözlə demək olar ki, nflyasiya prosesinin neqativ nəticələri aşağıdakılar aiddir: − Qiymətlər sisteminin pozulması; − Qeyri-leqal iqtisadi əlaqələrin inkişafı, böyük miqyaslı nomenklatur kapitalın realizə olunması; − Gəlirlərin gizli bazar və gizli istehsalın xeyrinə bölünməsi; − Ekvivalent dəyişmənin kobud pozulması; − Əhali yığımının qiymətdən düşməsi; − Büdcə nflyasiyasının güclənməsi (dövlət büdcəsi kəsri); − Kredit nflyasiyasının güclənməsi (vaxtı keçmiş və borc ssudanın səviyyəsi); − Dövlət büdcəsinin, kredit investisiyasının və kapital qoyuluşunun gəlirlərinin qiymətdən düşməsi; − Əməyə qarşı əks stimulların yüksəlməsi; − Bazar münasibətlərində narazılıqların yüksəlməsi;
91
− Rəsmi iqtisadiyyatla kölgə iqtisadiyyatın ın birləşməsi hətta dəbə minməsi; − Sənaye və kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı arasında disproporsiyanın güclənməsi. Praktiki olaraq bütün ölkələrdə nflyasiyanın öz yaranma səbəbləri var. Lakin bu prosesdə müxtəlif faktorların olması ölkənin konkret iqtisadi şəraitindən asılıdır. nfilyasiyanın neqativ sosial və iqtisadi nəticələri müxtəlif ölkələrin rəhbərlərini məcbur edir ki müəyyən edilmiş iqtisadi siyasəti həyata kersinlər. Dövlət tərəfindən həmişə pul kütləsinin tənzimlənməsinə diqqət yetirilmişdir. nflyasiyanın idarəetmə amilləri birtərəfli deyil, öz nəticələrinə görə ziddirlər. Belə siyasət çox dar parametrlə ölçülür. Bir tərəfdən infilyasiya spiralının açılmasının qarşısının almaq, digər tərəfdən təsərrüfatın stimulunu artırmaq, bazarı lazımı əmtəə ilə təmin etmək üçün şərait yaratmaq tələb olunur. nfilyasiyanı idarə etmək kompleks amillər tələb edir, qiymət artımını gəlirlə stabilləşdirmək lazımdır. Qərb ölkələrində istifadə olunan bu prosesin idarəetmə aləti infilyasiyanın xarakter və səviyyəsindən, təsərrüfat xüsusiyyətindən, təsərrüfat mexanizminin spesifikasından asılı olaraq fərqlənir. Sənayecə inkişaf etmiş ölkələrdə (xüsusən ABŞ və əksər qərb ölkələrində) infilyasiyanın artım tempini çox dar ölçüdə saxlamaq mümkün olur. Inflsiyanın tənzimlənməsi və antiiflasiya tədbirlərinin həyata keçirilməsi üzrə əvvəlki illərin təcrübəsindən belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, bu siyasətin məqsədyönlü olması üçün inflyasiya mexanizminin elementlərindən düzgün istifadə etmək lazımdır. Manatın məzənnəsinin kəskin dəyişməsinin qarşısını almaq, qeyri – neft sektorunun rəqabət qabiliyyətinin aşağı düşməsinə və xarici ticarət şəraitinin pisləşməsinə, inflyasiya təhlükəsini artıran manat emissiyasına yol verilməməlidir. Manatın sabitliyinin və inflyasiyanın cilovlanmasını təmin edən sərt pul-kredit siyasəti elə aparılmalıdır ki, bu siyasətin iqtisadiyyata olan mənfi təsirini minimuma endirmək mümkün olsun. Buna nail olmaq üçün möhkəm iqtisadiyyata söykənən əsl maliyyə sabitliyi olan mikromaliyyə sabitliyinin yaradılması zəruridir. 92
Beləliklə, Mərkəzi Bank valyuta siyasəti yeritməli, eyni zamanda ölkədə həyata keçirilən sosial – iqtisadi inkişaf proqramlarının realizasiyasına dəstək verməli və makroiqtisadi siyasətin koordinasiyasında fəal iştirak etməlidirki baza inflyasiyanın təkrəqəmli səviyyədə saxlanmasına və maliyyə sabitliyinin qorunmasına nail ola bilsinlər. -
-
Özəl müəssisə və təşkilatlara iri dövlət sifarişlərinin verilməsi -
Kommersiya kreditlərinin faizlərinin aşağı salınması -
Pul emissiyasının qarşısının alınması -
Dövlətin iqtisadi sferaya müdaxilələrinin minimuma endirilməsi -
Vergi stimullaşdırılmasının tətbiqi -
Işsizliyin səviyyəsi və əmək haqqı arasında olan mütənasibliyin gözlənilməsi -
Qiymət və əmək haqqı sisteminin liberallaşdırılması -
Milli valyutanın dəyərdən düşməsinin qarşısının alınması -
Hökümətin gəlir və xərclərinin balanslaşdırılması, büdcə kəsinin minimuma endirilməsi -
Dolayı vergilərə üstünlük verilməsi və s.
93
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|