25
iqtisadi artım üzərindəki təsirini onun investisiya və kapitala təsiri nöqteyi-nəzərindən
təhlil edirlər. Keynisin ardıcıllarından fərqli olaraq, neoklassik nəzəriyyənin
nümayəndələri belə hesab edirlər ki, hətta zəif nflyasiya belə iqtisadi
ırtıma mənfı təsir edir. Birincisi, qiymətlərin artımı ona gətirib çıxarır ki, əvvəlcə
ə
manətçilər əmanətlərin artım tempini ləngidir, sonra isə onları istehlak sferasına
sönəldərək azaldırlar. kincisi, qiymətlərin artımı investisiya prosesini ləngidir.
Qiymətlərin artımı şəraitində məhsulun satışı prespektivi qeyri-müəyyən olur və helə
şə
raitdə istehsalın genişləndiriiməsi riskli və hətta mənasız olur .
Neokeynsçi konsepsiyaya görə, nflyasiya səviyyəsi yalnız faktiki ÜDM-in
səviyyəsindən və təbii işsizlik normasından asılıdır. Burada üç hal ola bilər: 1) Digər
UDM-in faktiki səviyyəsi onun potensial səviyyəsini ötüb keçirsə və işsizlik
səviyyəsi təbii işsizlik səviyyəsindən aşağıdırsa, onda digər şərtlər sabiq qaldıqda l.
Təchizatçıların öz qiymətlərini artırmaları fonunda nflyasiya səviyyəsi yüksələcək.
Bıı hal Fillips əyrisinin staqflyasiya istiqamətinə doğru yerini dəyişməsinə səbəb
olur-artan nflyasiya səviyyəsi işsizliyin artması ilə müşahidə olunur. 2) Əgər I IDM-
in faktiki səviyyəsi onun potensial səviyyəsindən aşağıdırsa və işsizlik s, ^viyyəsi
təbii işsizlik səviyyəsindən yuxarıdırsa, onda başqa şərtlər sabiq tjuldıqda,
təchizatçılarm qiymətləri endirmələri fonunda nflyasiya səviyyəsi aşağı düşməyə
başlayacaq. Bu hal zamanı Fillips əyrisi azruolunan istiqaməyə doğru yerini
dəyişəcəkdir-aşağı nflyasiya səviyyəsi ilə müşayət olunan aşağı işsizlik Səviyyəsi. 3)
Ə
gər faktiki ÜDM potensial ÜDM-ə və faktiki işsizlik təbii işsizlik soviyyəsinə
bərabərdirsə, onda nə qədər ki, şok təklif baş vermir nflyasiya səviyyəsində
dəyişiklik olmayacaq. Neokeynsçilər inanırlar ki, uzunmüddətli ılovrdə Fillips əyrisi
təbii işsizlik səviyyəsindən yüksələn şaquli düz xəttdir. stər Iqlisadi artım- nflyasiya,
istərsə də nflyasiya-işsizlik prizmasmdan yanaşdıqda bu nəzəriyyəsinin əsas
nöqsanlarından biri odur ki, potensial ÜDM və təbii işsizliyin ıbqiq
müəyyənləşdirilmiş səviyyələri məlum deyil və bu səviyyələr zaman keçdikcə
dəyişməyə meyillidir. Digər tərəfdən
nflyasiya qiymətlərin sabitliyinin
azalmasısəbəbindən assimetrik yolla da hərəkət edə bilər: daha cəld artar, daha fl. sta
aşağı düşər.
26
Artımın endogen nəzəriyyəsi iqtisadi artımı istehsal prosesi hüdudundakı
wınillərin təsiri ilə izah edir. Bu nəzəriyyəyə görə, iqtisadi artım yalnız bir
doyişəndən: kapitalın məhsuldarhğmdan asılıdır. Qeyd edək ki, neoklassiklərin
ə
ksinə olaraq artımın endogen nəzəriyyəsinin nümayəndələri kaptialın
məhsuldarlığının getdikcə artdığını qeyd edirlər. nflyasiya kimi eqzogen dəyişən
kapitalın məhsuldarlıq normasını azaldır və beləliklə də, kapital yığımım və nəticədə
iqtisadi artım aşağı düşür.
Mərkəzi banklar iqtisadi artım nflyasiya münasibətlərində mühüm rol oynayırlar.
Müasir dövrdə belə bir konsensus vardır ki, nflyasiya pul-kredit fcnomenidir və
güman edilir ki, pul təklifındə əhəmiyyətli artım olmasa, nflyasiya səviyyəsi yüksələ
bilməz. Bu fıkir belə bir qənaətə gəlməyə imkan verir ki, uzunmüddətli dövrdə
qiymətlərin sabitliyini təmin etmək üçün pulun artım tempini real iqtisadi artım
tempinə bərabər ölçüdə saxlamaq lazımdır. Lakin monetarçılar pul kütləsinin artım
tempinin real iqtisadi artım tempini üstələməsinə normal baxırlar. Axarıncı ikı
onillikdə monetar siyasətin nəzəriyyəsi və praktikasmda əsas meyl bu siyasətin
qiymət stabilliyi probleminə həsr olunmasıdır. Monetar siyasətin tjiymət stabilliyinə
həsr edilməsinin makroiqtisadi nəticələri özünü işsizlik real UDM kimi göstəricilərdə
ə
ks etdirir. Belə hesab edilir ki, mərkəzi bank xüsusilə qısamüddətli dövrdə real
iqtisadi proseslərə təsir etmək gücünə malikdir. Mərkəzi hanklar ilə taktiklər arasında
belə bir razılıq vardır ki, nflyasiya iqtisadi artım üçün zərərlidir. Mərkəzi banklar öz
fəaliyyətlərində belə bir hala şəffaf yanaşırlar ki, onlar qiymət stabilliyini yerinə
yetirməlidirlər. Belə bir qənaətə gəlməyə səbəb «qiymət stabilliyi və ya aşağı
nflyasiya səviyyəsi yüksək iqtisadi artım üçün ınühümdür» baxışıdır. Bildiyimiz
kimi, mərkəzi banklar əsasən üç alətdən (açıq hazar əməliyyatları, uçot faizinin
dəyişdirilməsi, ehtiyat normasmm dəyişdirilməsi) məqsədəuyğun şəkildə istifadə
edərək ölkədəki nflyasiya səviyyəsini tənzimləyə və beləliklə də iqtisadi artım üçün
münbit şərait yarada bilər.
Robert Mundel 1963-cü ildə apardığı tədqiqatda ilk olaraq nflyasiyanı ilə iqtisadi
artımı əlaqələndirən mexanizmi formalaşdırmışdır. R. Mundelə görə, arzuolunan
qədər sərvət yığmaq üçün insanlar daha çox qənaət edir və beləliklə də, real faiz
27
stavkasmı aşağı salırlar. Böyük qənäətlər böyük kapital yığımı, bu da öz növbəsində
sürətli iqtisadi artım deməkdir. R. Mundelin modelinə görə, nflyasiyanın, yaxud
nflyasiya gözləməsinin artması insanların sərvətini dərhal azaldır və beləliklə də
iqtisadi artım aşağı düşür. Fillips əyrisi üzrə müsbət asılılıq şəklində izah edilən
iqtisadi artım və nflyasiyaarasındakı əlaqənin heç də izah edilən qədər sadə olmadığı
J. Baileyin klassik məqalələrində (1956-cı il) göstərilmişdir. J. Bailey öz
tədqiqatlarmda açıq şəkildə maliyyələşdirilməni, yəni nflyasiya vergisi yolu iiə
sərvət yaratmaq məsələsini tədqiq etmişdir. Belə yanaşmanm böyük önəm kəsb
etməsi həm nəzəri modelləşmələrdə, həm də I Dünya Müharibəsindən sonra
hiperinflyasiya yaşayan ölkələrdə aparılan empir k tədqiqatlarda sübuta yetirildi. J.
Baileyin son dərəcə ohəmiyyətli olan bu tədqiqatlarmda əldə edilən tutarlı nəticələrə
baxmayaraq, sonrakı dövrlərdə də nflyasiya-iqtisadi artım əlaqəsi mübahisəli bir
mövzu olaraq qalmışdır.Endogen artımın pul-kredit mübadiləsi çərçivəsində
qurulmuş modellərindən (Robert Lukas (1980), R. Lukas və Stokey (1987), Bennett
McCallum və Marvin Goodfriend (1987)) belə qənaətə gəlmək olur ki, nflyasiya
səviyyəsi bütün növ kapitalların məhsuldarlığım və iqtisadi artımı azaldır. Fillips
ə
yrilərində öz yerini tapmış nflyasiya ilə iqtisadi artım arasındakı müsbət əlaqə
1973-cü ildə R. Lukas tərəfındən aparılan və iqtisadi tədqiqatlar tarixində mühüm
ə
həmiyyət kəsb edən məqalədə yenidən kəskin tənqid edilmişdir. R. Lukas «ada
modeli» kimi tanınmış Island modelində göstərmişdir ki, nflyasiya ilə iqtisadi artım
arasındakı müsbət slaqə yalnız qiymətlərin səviyyəsi sabit olan, kəskin dəyişməyən
və stimullaşdırıcı tələb siyasəti aparılan iqtisadiyyatlarda müşahidə edilə bilər.
Bunanla yanaşı, R. Lukas qeyd etmişdir ki, hökumət öz iqtisadi siyasətində
nflyasiya ilə iqtisadi örtım arasındakı mövcud olan müsbət əlaqədən faydalanmağı
davam etdirdikcə, bu müsbət əlaqə tədricən aradan çıxaraq, mənfı əlaqəyə
çevrilməyə başlayır. Belə ki, nflyasiyanı artıraraq iqtisadi artımı yüksəltmək özünü
nflyasiyanın müəyyən limit səviyyəsinə qədər doğruldur. Bu səviyyəni aşan
nflyasiya şəraitində iqtisadi artım azalmağa başlayır. R. Lukas həmçinin
göstərmişdir ki, qiymətlərin sabit səviyyəsi stimullaşdırıcı tələbyönümlü siyasətin
olmadığı iqtisadiyyatlarda nflyasiya ilə ıqtisadi artım arasında müsbət əlaqə mövcud
Dostları ilə paylaş: |