Microsoft Word adigozaliv abdulrahman docx

25 
 
edir  və  öz  aktivlərinin  geniş  diversifikasiyası  əsasında  bankda  pulları 
yerləşdirilmiş sahiblərin məcmu riskini azalda bilərlər. 
Təsərrüfat  sövdələri,  üzrə  pul  hesablaşmaları  və  ödənişlərinin  aparılması 
funksiyası  onun  realizasiyasının  bank  personalının  xeyli  əməliyyat  vaxtını 
aldığını  və  bank  sistemində  əhəmiyyətli  yer  aldığını  nəzərdə  tutur. 
Təsərrüfatçılıq subyektləri arasında hesablaşmaların aparılmasının iqtisadiyyatın 
fəaliyyət  göstərməsi  üçün  çox  böyük  əhəmiyyəti  vardır.  Hesablaşma 
ə
məliyyatlarının  vaxtında  aparılması  genişləndirilmiş  təkrar  istehsal  prosesinin 
fasiləsiz  həyata  keçirilməsinə  imkan  verir.  Bu,  ödənişlərin  vaxtında  aparılması 
üçün kommersiya banklarının üzərinə çox böyük məsuliyyət qoyur. 
Sənayecə  inkişaf  etmiş  ölkələrin  kommersiya  bankları  müştəriləri  təkcə 
müvəqqəti  sərbəst  kapitalın  akkumulyasiyası  hesabına  deyil,  həm  də  depozit  - 
çek  emissiyası  yolu  ilə  kreditləşdirdikdə,  tədavül  kredit  vəsaitlərinin  buraxılışı 
funksiyasını  yerinə  yetirir.  Bankların  özləri  ssudaların  verilməsi  prosesində 
yatırım (əmanət) yaradırlar. Kredit açarkən bank hesabdakı qalıq həddində çek 
yazmaq  hüququ  ilə  pulu  yatırıma  (əmanətə)  köçürür.  Bu  zaman  kredit 
verilməzdən əvvəl əmanətin açılması aparılır. Əmanətin əsasında çek meydana 
çıxır, müştərinin tələbi ilə ona nəqd pullar ödənilə bilər. Bankın müştərinin cari 
hesabına  ilkin  pul  ödənişi  aparılmadan  kredit  yazısı  gerçək  pul  ödənişindən 
(üzvlük  haqqından)  əmələ  gələn  real  əmanətdən  fərqli  olaraq,  xəyali  əmanət 
adlanır. Müasir dövrdə real və xəyali əmanətlər arasındakı fərq tədricən silinir. 
Banka  nəqd  pulun  ödənilməsi  ayrı  bankda  xəyali  əmanətin  yaradılmasına 

---

26 
 
ə
saslana  bilər.  Xəyali  əmanətləri  real  əmanətlərdən  ayırmaq  praktiki  olaraq 
mümkün deyil. 
Kommersiya  bankları  öz  fəaliyyətləri  prosesində  konsaltinq  (məsləhət)  və 
iqtisadi və maliyyə informasiyasının verilməsi
 funksiyasını yerinə yetirirlər. Bu, 
onunla şərtlənir ki, müasir kommersiya bankları təsərrüfatçılıq subyektləri üçün 
maraq  kəsb  edən  ümumiqtisadi  və  maliyyə  xarakterli  məlumatları  özündə 
cəmləşdirir.  Onlar,  ilk  növbədə  özləri  ilə  ümumi  maraqlarla  birləşən  təsərrüfat 
orqanlarına,  bəzən  də  konfidensial  xarakterli,  rəngarəng  kommersiya 
məlumatlarını təqdim edirlər. 
Milli  pul  vahidlərinin  xarici  valyutaya  mübadiləsi  ilə  bağlı  olan 
kommersiya banklarının funksiyası aşağıdakıları nəzərdə tutur: 
•  hüquqi şəxslərin, rezidentlərin və qeyri-rezidentlərin (o cümlədən "loro" tipli 
bankların müxbir hesablarının), dövlət hakimiyyəti orqanları və idarələrinin, 
ictimai təşkilatların və sahibkarların hüquqi şəxs yaradılmadan hesablarının 
açılması və aparılması; 
•  valyuta  əməliyyatlarının  aparılması  hüququna  müvafiq  lisenziyası  olan 
xarici  və  ölkə  banklarında  müxbir  hesablarının  ("nostro"  hesablarının) 
açılması və aparılması;  
•  qeyri - ticarət əməliyyatlarının və bankın müştərilərinin kapitalının hərəkəti 
ilə bağlı olan əməliyyatların həyata keçirilməsi; 
•  banktn  müştərilərinin  ixrac  -  idxal  əməliyyatları  ilə  bağlı  olan  hesabların 
aparılması; 

---

27 
 
•  xarici  valyutada  alqı  -  satqı  sövdələrinin,  habelə  ölkə  və  dünya  valyuta 
bazarlarında  konversion  əməliyyatların,  eləcə  də  müştərilərin  -  hüquqi 
şə
xslərin,  dövlət  hakimiyyəti  orqanları  və  idarələrinin,  ictimai  təşkilatların 
və  sahibkarların  hüquqi  şəxs  yaradılmadan  adından  və  hesabına 
ə
məliyyatların aparılması; 
•  fiziki  şəxslərin  xarici  valyuta,  habelə  beynəlxalq  bank  praktikasında  qəbul 
olunmuş  başqa  formalarda  vəsaitlərinin  əmanətlərə  və  depozitlərə  cəlb 
olunması. 
Fond  bazarının  formalaşdırılması  ilə  əlaqədar  olaraq  kommersiya 
banklarının  qiymətli  kağızlarla  əməliyyatda  vasitəçilik  kimi  funksiyası  inkişaf 
etməyə  başlayır.  Banklar,  qiymətli  kağızlar  bazarında  vasitəçi,  investisiya 
məsləhətçisi  (konsaltinqi),  investisiya  şirkəti  və  investisiya  fondu  simasında 
investisiya  institutları  kimi  çıxış  etmək  hüququna  malikdirlər.  Maliyyə  brokeri 
simasında  çıxış  edən  banklar  müştərinin hesabına  və  tapşırığı  ilə komissiya  və 
tapşırıq  müqaviləsi  əsasında  qiymətli  kağızlarla  alqı-satqı  zamanı  vasitəçilik 
funksiyasını yerinə yetirirlər. 
Bank  investisiya  konsaltinqi  kimi  qiymətli  kağızların  buraxılması  və 
dövriyyə  ilə  bağlı  öz  müştərilərinə  konsaltinq  xidməti  göstərir.  Əgər  bank 
investisiya  şirkəti  rolunu  öz  üzərinə  götürürsə,  onda  o  qiymətli  kağızların 
buraxılmasının  təşkili  və  üçüncü  şəxsin  xeyrinə  onların  yerləşdirilməsi  üzrə 
zəmanətlərin verilməsi, habelə öz adından və öz hesabına, o cümlədən qiymətli 

---

28 
 
kağızların  kotirovkası  hesabına,  yəni  alış  və  satışını  öz  üzərinə  götürdüyü 
müəyyən qiymətli kağızlara "satıcının 
qiyməti"  ilə  "alıcının  qiyməti"ni  elan  etməklə  qiymətli  kağızların  alqı  -  satqısı 
ilə məşğul olur. Bank o halda kommersiya fəaliyyəti həyata keçirir ki, bu zaman 
resurslarını  öz  adından  qiymətli  kağızlarda  yerləşdirmiş  olsun  və  bu  sayaq 
yerləşdirmə  ilə  bağlı  olan  bütün  risklər,  alınmış  qiymətli  kağızların  bazar 
qiymətlərinin dəyişməsi ilə bağlı bütün gəlirlər və itkilər səhmdarların hesabına 
aid  edilir.  Fond  bazarında  investorun,  brokerin  rolunun  icrasının  labüd  şərti 
kommersiya bankının ştatında qiymətli kağızlarla iş üzrə ixtisaslı mütəxəssilərin 
olmasıdır. 
 
1.3. Kommersiya banklarının əməliyyatlarının                                                            
xarakteristikası 
Kommersiya  bankları  rəngarəng  əməliyyatlar  həyata  keçirirlər.  Hazırda 
kommersiya  banklarının  əməliyyatlarının  dairəsi  xeyli  genişlənərək,  ənənəvi 
bank  əməliyyatları  ilə  yenilərinin  arasındakı  fərq  daha  çox  silinməkdədir. 
Mübahisəsiz  demək  olar  ki,  heç  də  bütün  bank  əməliyyatları  konkret  bank 
təsisatlarının  gündəlik  həyatında  var  və  istifadə  olunur  (məsələn,  beynəlxalq 
hesablaşmaların 
və  trast  əməliyyatlarının  aparılması).  Lakin  müəyyən  əməliyyatlar  siyahısı 
vardır  ki,  bank  onlarsız  mövcud  ola  və  fəaliyyət  göstərə  bilməz.  Bunlara 

---