Microsoft Word adigozaliv abdulrahman docx
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
9 ə məliyyatların ən rəngarəng növləri ilə məşğul olurlar. Onlar təkcə pul dövriyyələri və kredit münasibətlərini təşkil etmir, həm də onların vasitəsi ilə iqtisadiyyatın maliyyələşdirilməsi həyata keçirilir, sığorta əməliyyatları qiymətli kağızların alqı-satqısı aparılır, bəzi hallarda isə vasitəçilik sövdələri və əmlakın idarə olunması həyata keçirilir. Bank təsisatları məsləhətçilər (konsaltinqlər) rolunda çıxış edir, xalq təsərrüfatı proqramlrının müzakirəsində iştirak edir, statistika aparır, özlərinin, yardımçı təsərrüfatlarına malik olurlar. Kommersiya bankı təsərrüfatçılığın müstəqil subyektidir, hüquqi şəxs hüququna malikdir, bank məhsulunu itsehsal və realizə edir, xidmətlər göstərir, kommersiya hesablaşması prinsipleri üzrə fəaliyyət göstərir. Bankın vəzifəsi müəssisələrin vəzifəsindən az fərqlənir, belə ki, o öz xidmətləri və məhsulları ilə ictimai tələbatın təmin olunması, əldə olunmuş mənfəət əsasrında həm öz kollektivinin üzvlərinin, həm də bankın əmlakının sahibçisinin maraqlarının realizasiyaır ile bağlı məsələləri həll edir. Bank onun nizamnaməsi ilə müəyyən olunmuş istənilən təsərrüfat fəaliyyəti növünü həyata keçirə bilər. Bank da istənilən müəssisə kimi xüsusi icazəyə (lisenziyaya) malik olmalıdır. Sənaye, kənd təsərrüfatı, inşaat, nəqliyyat və rabitədən fərqli olaraq banklar istehsal sferasında deyil, mübadilə sferasında fəaliyyət göstərirlər, onlar da resursları "satın alır", aldıqlarını "satır", təkrarbölüşdürmə sferasında fəaliyyət göstərir, əmtəə mübadiləsinə yardım edirlər. Bankların öz "satıcıları", ambarları, xüsusi "mehsul ehtiyatı" vardır, onların fəaliyyəti əksəriyyətlə 10 pulların dövranlığından aslıdır. Bununla da banklarla ticarət sferası arasındakı oxşarlıq əsasən sona çatır. Kommersiya bankı təsərrüfat hesablı müəssisə sayılır. Bu onu bildirir ki, kommersiya bankının fəaliyyətində başlıcası iqtisadi maraqların realizə olunmasıdır. Bankın işinin bütünlüklə öz iqtisadi maraqlarının realizasiyasına tabe etdirilməsi bütün digər motivlərin və məqsədlərin tabe etdirilməli olduqları ali prinsip sayılır. Bunsuz bank iqtisadi müəssisə kimi baş tutmaya bilər. Məsələn, onun fəaliyyətinin iqtisadi maraqlarla ziddiyyət təşkil edən hər cür ideolo giyalaşdırılması mütləq şəkildə bankı əsl mahiyyətini itirən aparata çevirir. Bu, təkcə kommersiya banklarına deyil, onun müştərilərinə də aiddir. Bank əsasən özünün deyil, özgənin resursları hesabına işlədiyindən, özü üçün deyil, bütün təsərrüfatçılıq subyektləri üçün və bütün vətəndaşlar üçün borc götürdüyündən, israfçılıq həm bank üçün, həm də ondan resursları borc götürən və onları qaytarmalı olanlar üçün də fəlakətlidir. Bank müəssisə kimi öz dəyər forması olan məhsul istehsal edir. Bankın məhsulu rolunu kreditlə birlikdə pul dövriyyəsində olan ödəniş (tədiyyə) vəsaitləri oynayır. Müəyyən mənada xidmətlər də bankın məhsulu kimi çıxış edir. Onlara ənənəvi xidmət növləri ilə yanaşı hesablaşmaların təşkili (nəqd və nəqdsiz formada), əmanətlər, kreditləşdirmə ilə yanaşı qeyri-ənənəvi olan qarantiyaların (zəmanətlərin), zaminliyin, məsləhətlərin (konsaltinq) verilməsi və s. də daxildir. Bank xidmətlərinin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onlar nəinki təkcə pul əsasına malikdirlər, həm də özüartan dəyər səciyyəsinə malikdirlər. 11 Məsələn əmanətçilərdən alınmış resurslar kredit müəssisələri üçün pulsuz deyil. ona görə də resurslar elə istifadə olunmalıdır ki, onlar nəinki təkcə sahiblərinə qaytarıla bilsin, həm də əmanətlər üzrə faizlərin verilməsi, məsrəflərin kompensasiyası və heç olmazsa, minimal mənfəət əldə edilməsi üçün kifayət qədər artım almağa imkan versin.Bank akkumulyasiya olunan resurslardan istifadə etməyə və onları kredit şəklində ehtiyacı olan borc alanlara sarı elə yönəltməlidir ki, onun xidməti hər hansı bir halda bank fəaliyyəti vasitəsilə dövriyyəyə buraxılmış dəyərin özəl artımına imkan versin. Kommersiya banklarının mübadilı sferasında fəaliyyət göstərməsi onun mahiyyəti haqqında düzgün olmayan (yalnış) təsəvvür yaradır. Bir çox hallarda bank vasitəçi təşkilat kimi xarakterizə olunur. Belə söyləməyə resursların xüsusi axını onların müvəqqəti olaraq bəzilərində yığılıb qalması, başqalarında isə tətbiqinə ehtiyac yaranması əsas verir. Bu zaman situasiyanın xüsusiyyəti ondan ibarət olur ki, resursların müəyyən hissəsinə malik olan kreditor müəyyən zəmanətlərin olduğu hallarda konkret müddət üçün və faizlə onları digər kontragentlərə - borc alanlara vermək istəyir. Bank kreditordur, borc alandır və onların arasında vasitəçidir, habelə pul hesablaşmalarında vasitəçidir. Ona görə də o bu funksiyalarda ozünün təsərrüfat subyekti kimi mahiyyətini bütünlüklə nümayiş etdirir. Bankın tədavül sferasında fəaliyyəti onun haqqında birja agenti kimi təsəvvür yaradır. Banklar birjaların mütleq iştirakçıları sayılır. Onlar müstəqil şə kildə qiymətli kağızlarla ticarət üzrə birja əməliyyatları təşkil edə bilərlər. 12 Lakin bank tədricən getdikcə daha çox kredit mərkəzinə çevrildi ki, bu da onu kredit müəssisənin növü kimi müəyyənləşdirməyə imkan verdi. Banklar öz təbiətlərinə görə ilk növbədə kredit və pul münasibətləri ilə bağlıdırlar, hərçənd nəinki kreditləşdirmə ilə məşğul olmuş və olurlar, həm də fəaliyyətin bir çox başqa növləri ilə məşğul olurlar. Onların fəaliyyətinin əsas məhsulu pul və kredit işidir. Kommersiya banklarının fəaliyyətində ən başlıcası iqtisadiyyatda normal təkrar istehsal prosesi mühiti yaratmaq üçün pul-kredit siyasətinin təşkil edilməsi sayılır. Kommersiya banklarının maddi nemətlər istehsalçısı olmamasına baxmayaraq, istənilən müəssisənin olduğu kimi, onun da öz məhsulu da vardır ki, bu da ilk növbədə ödəniş vəsaitlərinin (pul kütləsinin) formalaşdırılması, habelə kreditlərin, qarantiyaların, zəmanətlərin, konsaltinqlərin (məsləhətlərin) verilməsi, əmlakın idarə olunması şəklində müxtəlif xidmətlərin göstərilməsidir. Kommersiya bankının fəaliyyət göstərməsi müəyyən məqsədlərin əldə olunmasına əsaslanır ki, onlardan da ən başlıcası mənfəət təsərrüfatçılığının aparılmasına, daha çox mümkün mənfəətin əldə olunmasına nail olunsun, yəni bank fəaliyyətinin hərəkətverici motivi mənfəət əldə etməkdir. Lakin kommersiya bankı üçün mənfəətin hansı yolla əldə olunmasının fərqi vardır. Bank kommersiyası prinsipi daha az investisiya ilə daha çox mənfəət əldə etməyi nəzərdə tutur. Gəlirin formalaşdırılmasına yardım edən ümumi resurslarda bankın öz payının miqdarının böyüklüyü onun üçün əhəmiyyətsiz Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|