Microsoft Word 10-turk fahri doc

Türk, Azerbaycan ve Orta Asya’da Değişim Sürecinde Ortaya Çıkan Turancı Siyasi Hareketler (1989-2007) 

 

221 

Vahidov 27 Nisan 1990 tarihinde Erk adında yeni bir siyasi parti kurmuşlar-

dır. M. Salih partinin adıyla ilgili olarak aşağıdaki açıklamayı yapmıştır: “Erk 

bir semboldür ve partimiz Türkistan halklarının siyasi, ekonomik ve manevi 

bağımsızlığı için açılmış bir mücadele bayrağıdır.” (Halbach ve Götz 1994: 

20).  Turancı ideolojiyi kendine rehber olarak edinen Erk, diğer Orta Asya 

ülkeleri ve Kazakistan ile siyasi, ekonomik ve kültürel alanlarda işbirliğine 

büyük bir önem vermektedir. Bununla yetinmeyen Erk, Ortadoğu ve Hint 

Yarımadası’nda yaşayan halklar arasında tarihsel ilişkilerin canlandırılmasını 

da savunmaktadır (Babak vd. 2004: 376). 

Erk, devlet kontrolü altında karma mülkiyet hakkına dayanan sosyal pazar 

ekonomisinden yanadır. Birlik ile karşılaştırıldığında Erk’in rejime karşı daha 

ılımlı ve işbirliği yapmaya hazır olduğu görülmektedir. Bu nedenden dolayı 

Erk, Özbek halkı nazarında pozitif bir imaja sahip olmuştur. 1990 yılında 

kuruluşunu müteakiben 10.000 civarında üye sayısına sahip olan Erk, aynı 

yıl yapılan parlamento seçimlerinde meclise sekiz milletvekili sokmuştur. 

1994 yılına gelindiğinde Erk’in üye sayısı dörde katlanarak 54.000’e ulaş-

mıştır. Söz konusu bu üye sayısının doğru olduğu ve partiye karşı yapılan 

devlet terörü de dikkate alındığında, bu küçümsenecek bir halk tabanı değil-

dir. Orta Asya’da hükümet yanlısı partiler hariç tutulacak olursa diğer siyasal 

partilerin halk taban oldukça zayıftır (Halbach 1994: 21).  

Erk, 5 Eylül 1991 tarihinde resmen kurulduğu günden itibaren Özbekistan’ın 

egemenliğine kavuşması yönünde faaliyette bulunmuştur. Parti, güçlü bir 

devlet sektörünü öngören karma ekonomiden yanadır. Erk, Mart 1991’den 

başlayarak ayda bir veya iki kez olmak üzere 30.000 tirajlı Erk adında bir 

gazete çıkarmaya başlamıştır. Parti bundan başka Hür Buhara adlı yerel bir 

gazete de yayınlamıştır. Bu gazete Nisan 1992’de milliyetçilik ve düzeni de-

ğiştirme suçlamasıyla kapatılmıştır. Bu suçlamalardan Erk Gazetesi de nasi-

bini almakta gecikmemiştir (Halbach 1994: 20). 

Erk lideri Salih Özbekistan’da 20 Kasım 1991 tarihinde yapılan ilk demokra-

tik ve hür seçimlerde Kerimov’un karşısına çıkmış ve geçerli oyların yüzde 

12’sini almıştır. Salih tam anlamıyla memleketi Harizm bölgesinde destek-

lenmiştir. Salih muhalefete uygulanan şiddetli baskılar sonunda kazanmış 

olduğu milletvekilliğini bir yıl sonra bırakmıştır. Mayıs 1992’de Birlik ve 

Erk’in inisiyatifiyle demokratik sivil toplum örgütlerinin faaliyetlerini daha iyi 

bir  şekilde koordine etmek amacıyla Milli Meclis adında bir çatı örgütü ku-

rulmuştur. Bu meclis bir süre sonra Özbek güvenlik güçleri tarafından dağı-

tılmış ve Babür Şakirov, Hasretkul Hüdaberdiyev, Prof. Atanasar Arifov ve 

Prof. Alim Kerimov gibi tanınmış kişiler tutuklanarak hapse atılmıştır 

(Trutanow 1994: 162). Artan baskılar sonucunda yurtdışına çıkmak zorunda 

kalan Salih, Rusya üzerinden Türkiye’ye iltica etmiştir. Erk 1993 sonlarında 

---

bilig, Güz / 2009, Sayı 51 

 

222 

siyasetten men edilmiştir (Roy 2000: 133). 1994 yazında Türkiye’ye gelen 

Kerimov Türk Hükümeti’nden Salih’in faaliyetlerini yasaklamasını istemiştir. 

Özbek yönetici, bu isteğinin yerine getirilmemesi halinde Türkiye’de öğrenim 

gören Özbek öğrencilerin geri çekileceğini bildirmiştir.  

M. Salih Almanya’nın Sesi Radyosu’na verdiği demeçte Kerimov’un da tıpkı 

Ukrayna, Gürcistan ve Kırgızistan’da meydana gelen pembe devrimlerde 

olduğu gibi kansız bir şekilde iktidardan uzaklaştırılacağını dile getirmiştir. 

Bunun için önemli olan halkın gücünü koordine etmektir. Salih, Kerimov’un 

iktidardan uzaklaştırılmasının muhalefet ve vatansever güçlerin yardımıyla 

olacağını iddia etmektedir. 2006 yılında Ulusal Kurtuluş Komitesi kurdukları-

nı söyleyen Salih, Kerimov’dan demokratik seçimlere gitmesini istediklerini 

bildirmiştir http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1983134,00.html 

(01.12.2007). Salih, Batı’nın Karimov’a karşı ciddi bir ambargo uygulaması 

gerektiğini savunmaktadır. Erk liderine göre despotluğu ile nam salmış Beyaz 

Rusya Cumhurbaşkanı Aleksander Lukaschenko dahi Kerimov’dan daha 

demokrat bir yöneticidir. Özbek muhalefet liderine göre Washington’un Taş-

kent yönetimine baskı yapması da gerekmektedir http://www.dw-

world.de/dw/article/0,2144,2111643,00.html (01.12.2007). 

Salih’e göre, Türkiye’nin özelde Özbekistan genelde de Orta Asya politikası 

bulunmamaktadır. Türkiye’nin SSCB’nin çöküşüne hazırlıksız yakalandığını 

belirten Salih, aradan bunca sene geçmesine rağmen Ankara’nın tutarlı bir Orta 

Asya politikası oluşturmamış olmasını düşündürücü bulmaktadır. Salih’in dü-

şüncesine göre, Türkiye’nin Orta Asya’ya yönelik tutarlı bir politika geliştirmesi 

gerekmektedir http:www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat=11&yazi=420 (20.12 

2007). 

Vatan Terakki Partisi  

Kuruluş kongresi Ocak 1993’de gerçekleştirilen Vatan Terakki Partisi’nin 

(VTP) başkanlığına eski bir Birlik, üyesi olan şair Osman Asimov getirilmiştir. 

O. Asimov aynı zamanda Kerimov’un gençlik konularından sorumlu danış-

manlığını da yapmıştır. Kerimov rejimi VTP’nin ülke çapında örgütlenmesine 

büyük bir destek vermiştir. Kendini merkez sol olarak tarif eden parti hükü-

metin iktisadi politikalarını ve resmi devlet ideolojisini desteklemektedir. Bu 

haliyle VTP’nin Özbekistan Halk Demokrasi Partisi’ ne (ÖHDP) yakın dur-

duğunu vurgulamaya gerek yoktur (Halbach 1994: 26). Üye sayısı 1993’te 

yaklaşık olarak 30.000 civarında olan VTP bundan bir yıl sonra yapılan par-

lamento seçimlerinde 14 milletvekilliği kazanmıştır. Kerimov’un politikalarına 

tam destek veren VTP devletçi ekonomiden yanadır. VTP’nin programı bazı 

konularda ÖHDP’nin programına benzemektedir. VTP, 1994 yılına gelindi-

ğinde Erk ve ÖHDP ile birlikte Özbekistan’da faaliyet gösteren üç partiden 

biri konumundaydı. 

---