Microsoft Word 10-turk fahri doc

Türk, Azerbaycan ve Orta Asya’da Değişim Sürecinde Ortaya Çıkan Turancı Siyasi Hareketler (1989-2007) 

 

215 

larına bağımsızlıklarını elde edebilmeleri için yardım etmek partinin öncelikle-

ri arasındadır. Bozkurt’un Turancı bir politika benimsediği programından 

alınan aşağıdaki cümlelerden açık ve net bir şekilde anlaşılmaktadır: “Sadece 

Azerbaycan’da değil, tüm Türk halklarının bulundukları ülkelerde aktif olan 

Bozkurt Türk halkları arasında moral ve siyasal dayanışmayı meydana getir-

mek için mücadele etmektedir. Bundan başka Türk devletleri arasında eko-

nomik ve kültürel alanda işbirliğinin geliştirilmesi için çaba harcanması ge-

rekmektedir.” (Babak 2004: 35). Bozkurt, bu amaca ulaşıncaya kadar mü-

cadeleye devam edeceğini de söylemiştir. 

Turan Partisi 

Turan Partisi, 1992’de kurulmuş olan Azerbaycan Hür İşçiler Birliği ileri ge-

lenleri tarafından 1994 yılında hayata geçirilmiş ve başkanlığına Nimet 

Panakov seçilmiştir. Daha önce AHC’nin kurucuları arasında yer olan N. 

Panakov aşırı görüşleri yüzünden 1990 başlarında AHC’den atılmıştır. Daha 

sonra iki yıl Aliyev ile birlikte çalışan Panakov 1995’ten sonra rejimi eleşti-

renler safına katılmıştır. Partinin kuruluş kongresi 2 Haziran 1994 tarihinde 

1.972 partili tarafından seçilen 174 delegenin katılımıyla yapılmıştır. Turan 

Partisi yayın organı olarak Devlet adında bir gazete çıkarmıştır (Babak 2004: 

82-83). 

Panakov’un bir mülakatta Türk’ün Türk’ten baş dostu yoktur söylemine 

verdiği cevap partinin Türklüğe bakışı hakkında önemli ipuçları vermektedir. 

Kendisini Türkçü ve Turancı olarak niteleyen Panakov Türk olduğunu söy-

lemektedir. Panakov’a göre Türkçülük ve Turancılık otomatikman diğer mil-

letlere karşı düşmanlığı gerektirmemektedir. Panakov’un vurguladığı diğer 

önemli bir nokta da Azerbaycan’daki Türkçülüğün Türk Dünyası’na düşman 

olduğudur. Azerbaycan’ın coğrafi bir yer adı olduğunu vurgulayan Panakov 

bu kavramın Türk adı yerine geçemeyeceğini vurgulamaktadır (Meydan 6 

Temmuz 1993: 3).  

Kazakistan 

Milli Hürriyet Partisi Alaş  

Nisan 1990’da kurulan Alaş’ın

4

 söz konusu dönemdeki üye sayısı 80 ila 200 

arasında tahmin edilmekteydi. Partinin kuruluş kongresinde beş kişiden olu-

şan bir merkez komite seçilmiş ve başkanlığına da Şora Sarkıtbek getirilmiş-

tir. Alaş kendisini 20. yüzyılın başlarında aynı adla kurulmuş olan partinin 

devamı olarak görmektedir. Alaş’ın amacı öncelikle eski SSCB topraklarında 

yaşayan bütün Türkleri Türkistan adı verilen tek bir devletin bayrağı altında 

toplamak ve daha sonra bütün Türkçe konuşan halkları büyük Türkistan 

birliğine götürmektir. Alaş’ın programında partinin amacı “İslam-Türkçülük-

Demokrasi” sentezi şeklinde tarif edilmiş olup, Avrupa merkezlilik yerine 

---

bilig, Güz / 2009, Sayı 51 

 

216 

Türk birliği ve Müslüman dayanışmasını oluşturmak ön plandadır. Kazakis-

tan’da bağımsızlığın kazanılmasından sonra Nursultan Nazarbayev yönetimi-

ne muhalefet eden Alaş’ın kuruluşu engellenmiştir. Alaş’ın üyeleri genellikle 

Güney Kazakistan’ın kırsal yörelerinden gelmektedir (Babak 2004: 107-108). 

Nezavisimaya Gazetesi’ne göre 1992 ortalarında partinin üye sayısı 5.000 

civarında tahmin edilmekteydi (Nezavisimaya Gazeta. 2 Haziran 1992. 6). 

Fakat ismini belirtmeyen bir Alaş üyesi aynı dönemde partinin üye sayısını 

10.000 olarak vermektedir (Trutanow 1994: 39). 1991’de Alaş Hak adında 

Rusça bir gazete yayınlamaya başlamış ancak kısa süre sonra yayınını dur-

durmak zorunda kalmıştır. Alaş, faaliyetlerini daha rahat yürütebilmek için 

1993’te merkezini Moskova’ya taşımak zorunda kalmıştır (Kesici 2003: 251). 

Alaş, Kazakistan Hükümeti’ni ve bu ülkede yaşayan Rus azınlığı açıkça eleş-

tirdiği ve halkı Rusya’nın politikalarına karşı  çıkmaya çağırdığı için rejimin 

boy hedefi haline gelmiştir. Böylece Alaş’ın düzenlediği mitingler dağıtılmış 

ve 1989 sonlarında kurulmuş olan partinin lideri Aron Atabek Nutuşev 

Nazarbayev’i rencide etmek suçundan yargılanmıştır (Hiro 1994: 116). 

Nutuşev, Bolatbek Ahmetaliyev ve Muratbek Esengazin adlı parti ileri gelen-

leri hapse atılmıştır. Bu kişiler hapisten çıktıktan sonra faaliyetlerini yeraltında 

yürütmüşlerdir. 

Partinin programına göre, Kazakistan gelecekte kurulacak olan “Birleşik 

Türk-İslam Devleti’nin” merkezi olacaktır. Alaş’ın asıl amacı eski SSCB top-

raklarında varlıklarını sürdüren bütün Türk devletlerini Kazakistan’ın öncülü-

ğünde konfederatif bir devlet yapısı içinde bir araya getirmektir. Partinin bir 

diğer hedefi ise Kazakların ve Türk-İslam bölgelerinde yaşayan diğer halkla-

rın refahını yükseltmektir. Rusya’nın ve diğer küresel güçlerin yayılmacı poli-

tikalarına set çekmekte partinin öncelikleri arasında bulunmaktadır (Babak 

2004: 109). Kimliği gizli tutulan bir Alaş liderinin verdiği bilgiye göre, parti-

nin savunduğu Turancı ideoloji Türkçü şövenizm ile karıştırılmamalıdır 

(Nezavisimaya Gazeta 2 Haziran 1992: 6). Türkçülüğü İslam ile birleştirerek 

programına alan Alaş İslami elementlerin ağır bastığı bir Pantürkizm meyda-

na getirmeye çalışmış ve Türkiye’den Çin sınırına kadar uzanan Turan’ın 

kurulmasının ilk adımı olarak tarihi Türkistan’ın yeniden canlandırılması 

gerektiğini savunmuştur. Ancak Alaş ileri gelenlerinin düşüncesine göre bu 

hedefe ulaşmak için demokrasi feda edilmemelidir (Hiro 1994: 122-23). 

Alaş kuruluşundan sonra bazı konularda politika değişikliğine gitmiş olsa da 

büyük Türkistan düşüncesi parti felsefesinde değişmeyen tek unsur olarak 

kalmıştır. Bu ifadeyi desteklemek için burada bir alıntı yapmak gerekirse: 

“Alaş, başlangıçta savunduğu  İslami bir cumhuriyet kurulması ve Kazakis-

tan’daki Rusların sınırdışı edilmesi gibi fikirlerden vazgeçmiştir. Ancak Alaş, 

eski SSCB’deki Türk halklarını ve Doğu Türkistan Türklerini barışsever “Bü-

---