Microsoft Word 10-turk fahri doc

Türk, Azerbaycan ve Orta Asya’da Değişim Sürecinde Ortaya Çıkan Turancı Siyasi Hareketler (1989-2007) 

 

217 

yük Türkistan Cumhuriyeti”nde birleşmeye çağıran sloganında ısrar etmiştir. 

Bu slogan Kazakistan dışında, Taşkent, Bakü ve Yakutistan gibi bölgelerde 

yankı bulmuş ve bazı küçük fakat kararlı grupları kendine çekebilmiştir.” 

(Kesici 2003: 250). 

Alaş’ın kurucusu A. Atabek Nutuşev amaçlarını “Komünizme karşı savaş, 

Kazakistan’ın tam bağımsızlığı, Türk halklarının birliği düşüncesi, İslam daya-

nışması ve İslami esaslara göre kurulacak büyük Türkistan propagandasının 

yapılması” (Trutanow 1994: 41) şeklinde tarif etmektedir. Alaş programının 

10’uncu maddesine göre, İslam Kazakların ve Türklerin milli dini olduğu için 

geliştirilmeli ve desteklenmelidir (Trutanow 1994: 43). 

Azat Yurttaş Hareketi 

30 Haziran 1990 tarihinde Almatı ’da kurulan Azat Yurttaş Hareketi (AYH) 

aynı yılın ekim ayında 15.000 tirajlı Azat adında bir gazete çıkarmaya başla-

mıştır. Eylül 1990’da hareketin üye sayısı 600 civarındaydı (Babak vd. 2004: 

114-15). AYH Kazak milliyetçiliği ve Pantürkizmi birleştirmiş bir oluşumdur. 

AYH Pantürkizm ideolojisini benimsemiş ancak Alaş’a göre daha ılımlı bir 

çizgi izlemiştir. Parti eski Türk sembolleri olan bozkurt, hilal ve yıldızı kullan-

mıştır (Kesici 2003: 245). AYH’nin başlangıçtaki amacı Kazakistan’ın tam 

egemenliği, bağımsızlığı ve toprak bütünlüğünü sağlamaya yönelikti. 

Aleksander Solzhenitsin’in Kazakistan’ın Kuzey bölgelerinin Rusya’ya ilhakını 

gündeme getirmesi üzerine AYH Kazakistan sınırları içinde Rus şovenizmine 

karşı mitingler ve protestolar düzenlemiştir (Kesici 2003: 245). Pantürkist 

özelliğine rağmen AYH ülkedeki etnik dengelere zarar vermemek için büyük 

bir hassasiyet göstermiştir. 4 Eylül 1991 tarihinde Azat Cumhuriyetçi Parti 

adı altında yeni bir parti kurulmuştur. Ancak partinin lider kadrosundaki 

anlaşmazlıklar nedeniyle parti kısa bir süre sonra bölünmüştür. Bu durum 

yeni partinin kamuoyunda prestij kaybına uğramasına ve iktidara alternatif 

oluşturmasına engel olmuştur (Kesici 2003: 246-47). 

Programında doğrudan Turancılığa atıfta bulunan ifadeler kullanmayan AYH 

daha çok Orta Asya, Volga bölgesi, Kafkasya, Kırım, Rusya, Çin ve Moğolis-

tan’da yaşayan dili ve etnik kökeni aynı olan kardeş halklarla işbirliği ve 

dayanışmayı geliştirme üzerinde durmuştur (Babak vd. 2004: 7). Bu düşünce 

daha sonraları AYH’nin radikal kanadı tarafından Turancı bir yaklaşıma 

dönüştürülmüştür. Kesici’nin AYH’nin görüşü olarak ortaya koyduğu Türk 

dünyası birliği politikası gerçekte Kazakistan Cumhuriyet Partisi’nin (KCP) 

programında yer almaktadır.  

Kazakistan Cumhuriyet Partisi 

KCP, AYH’nin radikal kanadı tarafından kurulduğu için yanlışlıkla Azat 

Cumhuriyetçi Parti olarak ta adlandırılmaktadır. Kuruluş kongresi 4 Eylül 

---

bilig, Güz / 2009, Sayı 51 

 

218 

1991 tarihinde gerçekleştirilen parti 26 Şubat 1992 tarihinde resmen kurul-

muştur KCP’nin Mart 1992’de 50.000 üyesi bulunmaktaydı. 1992 sonuna 

gelindiğinde KCP, AYH tarafından kontrol edilmeye başlanmıştır. Partinin ilk 

başkanı Sabet Gazi Akatayev olmuştur. KCP Nazarbayev’in ekonomik, sos-

yal ve siyasal reform programına karşı olduğunu ilan etmiştir. Partinin etnik 

gruplar hakkındaki politikası radikaldir. Parti ileri gelenleri Kazakların ülkede 

diğer etnik gruplara nazaran ayrıcalıklı olması gerektiğini savunmaktadır. 

Ancak şiddet kullanımını parti programının yedinci maddesi gereğince kesin 

bir dille reddedilmiştir. KCP’nin üye tabanı da tıpkı Alaş üyelerinde olduğu 

gibi Güney Kazakistan’dan gelmektedir (Babak vd. 2004: 155). 

KCP Ekim 1992’de yapılan kongresinde iki hizbe ayrılmıştır. Akatayev etra-

fında kümelenen radikal grup, AYH, KCP ve Jeltoksan Partisi’nin Azat Partisi 

adı altında tek bir parti olarak birleşmesine karşı çıkmıştır. Demokratik milli 

partiler arasında sayılan “Jeltoksan” 1989’da Kazakistan’a tam bağımsızlık 

ve Kazakçanın resmi dil olmasını sağlamak amacıyla düzenlenen mitingler 

çerçevesinde oluşmuş bir siyasal partidir. Mitingler aralık ayında yapıldığı için 

partinin adı olarak Kazakça Aralık anlamına gelen “Jeltoksan” kelimesi se-

çilmiştir. Bunun üzerine Akatayev ve yandaşları başka bir kongre düzenle-

mişlerdir. Ancak bu kongre hareketin AYH ve KCP olarak varlığını sürdür-

mesine karar vermiştir. Akatayev bu iki hareketin başkanlığına seçilmiştir. 

Buna karşılık Akatayev’in muhalifleri yukarıda anılan üç siyasal oluşumun 

Azat Partisi adı altında tek bir partiye dönüştürüldüğünü ilan etmişlerdir. Bu 

yeni partinin başkanlığına Kemal Ormantayev seçilmiş ancak yetkili makam-

lar tarafından partiye resmi kuruluş izni verilmemiştir. Bu yüzden 1994 par-

lamento seçimlerine katılamayan bazı parti ileri gelenleri bağımsız aday ola-

rak meclise girmişlerdir (Babak vd. 2004: 156). 

KCP’nin programında savunma, güvenlik ve dış politikanın anlatıldığı dör-

düncü madde partinin Turancı yaklaşımı hakkında açık ve net ipuçları ver-

mektedir. Dördüncü maddeden aşağıda yapılan alıntı partinin görüşünü 

doğru ve net bir şekilde yansıtmaktadır: “Türkistan Konfederasyonu ve “Tu-

ran Ortak Pazarı” oluşturmak için işbirliğine gidilmeli ve Orta Asya ve Doğu 

Türkistan halkları arasında akrabalık ilişkileri geliştirilmelidir.” (Babak vd. 

2004: 157). Azat liderlerine göre söz konusu Türkistan Konfederasyonu ilk 

adımda Türkiye, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Doğu Türkistan, Azerbay-

can, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Türkmenistan gibi ülkeleri kap-

samalıdır.  İkinci aşamada ise Rusya Federasyonu içinde bulunan Türk 

halklarının yaşadığı bölgeler konfederasyona dahil edilmelidir. KCP’nin 

programında  ısrarla Sincan Uygur Otonom Bölgesi’nden Doğu Türkistan 

olarak bahsedilmesi, partinin bu bölgeyi Çin’den çok Türk dünyasının bir 

parçası olarak gördüğünü ifade etmektedir (Babak vd. 2004: 160). 

---