Microsoft Word 10-turk fahri doc

Türk, Azerbaycan ve Orta Asya’da Değişim Sürecinde Ortaya Çıkan Turancı Siyasi Hareketler (1989-2007) 

 

219 

Özbekistan 

Demokrat Parti “Birlik” 

Bu parti, Abdürrahim Polatov ve Polat Ahunov tarafından 17 Haziran 1990 

tarihinde Taşkent’te kurulmuştur. Kendisine Özbekistan Demokrasi Partisi 

adını veren Birlik, Özbekistan Halk Cephesi’nin (ÖHC) partileşmiş yüzünden 

başka bir şey değildir. Lakin Birlik’in resmen kurulmasına ve Taşkent’te parti 

merkezi açmasına izin verilmemiştir. Birlik, haftalık Müstakil ve Birlik adı 

verilen iki gazete ile Hareket adında bir dergi yayınlamıştır (Polat 1999: 138, 

Khalid 2007: 153-156). 1992’de 10.000 üyesi bulunan Birlik’in yöneticileri 

partinin kuruluşunu müteakiben büyük bir baskı altına alınmıştır. Örneğin, 

partinin kurucularından A. Polatov ve P. Ahunov 29 Haziran 1992 tarihinde 

güpegündüz sokak ortasında hastanelik edilinceye kadar dövülmüşlerdir. 

Polatov bundan tam on gün sonra Özbek güvenlik güçleri tarafından Türki-

ye’ye sürgüne gönderilmiştir. Ahunov ise Ağustos 1992’de devlete karşı ihti-

lal hazırlığı yaptığı gerekçesiyle hapse atılmıştır. Bu gelişmelere paralel olarak 

Namangan’daki Birlik taraftarları da tutuklanmıştır. Bu şartlar altında 

ÖHC’nin parti kanadı olan Birlik yeraltına inmek zorunda kalmıştır 

(Trutanow 1994: 161). 

Ahıska Türklerine karşı Fergana Vadisi’nde Haziran 1989’da yapılan saldırı-

lar Kerimov rejimine ÖHC’yi suçlamak için iyi bir fırsat vermiştir. Bu olaylar 

ÖHC içinde bölünmeye yol açmıştır (Trutanow 1994: 161). Özbek milli kül-

türünün yeniden ihya edilmesi için mücadele eden ÖHC, Özbek öğrencilerin 

yüksek öğrenim için yurtdışına özellikle de Türkiye’ye gönderilmesi için bü-

yük bir çaba harcamıştır (Fuller 1990: 49-67). 

Özbekistan’da İslamcıların önemli bir güçlerinin olmadığını savunan Polatov 

bu konuda şunları söylemektedir: “Her şeyden önce halkımızın (Özbeklerin) 

yüzde 90’ının Müslüman olduğunu vurgulamak isterim. Bu yüzden de doğal 

olarak İslam toplum hayatında önemli bir rol oynamaktadır. Ateist bir devlet 

düzeni bizim için söz konusu değildir. Birlik Halk Hareketi, Türkiye örneğin-

de olduğu gibi devlet ve din işlerinin birbirinden ayrıldığı laik bir devlet dü-

zeninden yanadır. Buna karşılık Kerimov rejimi uygulamada ateist bir politi-

ka takip etmektedir. Buda halkın büyük kesiminde huzursuzluk doğurmakta-

dır. Özbekistan’da Taliban örneğinde olduğu gibi, İslamcı bir hareketin ikti-

darı ele geçireceği tezi gülünç bir iddiadır.” http:www.heise.de/tp/r4/artikel/ 

23/23010/1.html (01.12.2007).  

Polatov, Orta Asya’da demokratik yönetimlerin iktidara gelmesiyle birlikte 

bölge ülkeleri arasında iyi bir işbirliği imkanının oluşacağını savunmaktadır. 

Polatov “Orta Asya Ülkeleri Birliği’nin” mümkün olup olmadığı yönündeki 

bir soruya verdiği cevapta söz konusu ülkelerin böyle bir birlik oluşturmaktan 

---

bilig, Güz / 2009, Sayı 51 

 

220 

başka çarelerinin olmadığının altını çizmiştir. Polatov, Orta Asya’da büyük 

enerji kaynaklarına sahip Kazakistan ve Türkmenistan gibi ülkelerin gelecekte 

ekonomik alanda önemli bir sıçrama yapmalarının bu kaynağa sahip olma-

yan diğer bölge ülkelerinde (Özbekistan ve Kırgızistan) huzursuzluğa yol aça-

cağını savunmaktadır. Böyle bir durum bölge istikrarının altına konmuş saatli 

bir bombayı andırmaktadır. Polatov’a göre Orta Asya ülkelerinin kendi arala-

rında ittifak oluşturmalarını kaçınılmaz kılan en önemli sebeplerden biri de 

Çin, Rusya ve İran gibi güçlü ve yayılmacı emeller besleyen komşularının 

varlığıdır. Günümüzde Orta Asya ülkelerini yönetenlerin bu nazik durumun 

önemini kavramaktan uzak olduğunu vurgulayan Polatov, Orta Asya birliği-

nin ancak demokratik geleneklere inanmış yeni nesillerin iktidara gelmesiyle 

kurulabileceğine inanmaktadır. Polatov’un düşüncesine göre böyle bir birli-

ğin oluşturulmasında Avrupa Birliği örnek olabilir. Birlik lideri böyle bir Orta 

Asya birliğinin Özbekistan’da fakirliği önleyeceğini de düşünmektedir 

http:www.heise.de/tp/r4/artikel/23/23010/1.html (01.12.2007).  

Birlik, Türkiye ile daima iyi ilişkiler içinde olmuştur. Polatov ve Ahunov “Tür-

kistanlılar Kültür ve Sosyal Yardım Derneği” Başkanı Ahat Andican’ın davet-

lisi olarak 2 ila 9 Ağustos 1991 tarihleri arasında temaslarda bulunmak üzere 

Türkiye’ye gelmişlerdir.  İki lider bu ziyaret kapsamında zamanın başbakanı 

Süleyman Demirel ile de görüşmüştür. Türkistanlılar Kültür ve Sosyal Yardım 

Derneği, Özbekistan’da hür bir basının oluşmasına katkı sağlamak amacıyla 

Birlik ileri gelenlerine teknik yardımlarda bulunmuştur (Açıkgöz 1995: 24). 

1992’de tekrar Türkiye’ye gelen Polatov, 25 Ağustos’ta Anavatan Partisi 

Genel Başkanı Mesut Yılmaz ve 30 Ağustos’ta da Milliyetçi Hareket Partisi 

Genel Başkanı Alparslan Türkeş ile Ankara’da görüşmüştür. Daha sonra 

Polatov ‘un 21 ila 23 Mart 1993 tarihleri arasında Antalya’da yapılan Türk 

Dünyası Kurultayı’na katıldığı görülmektedir (Açıkgöz 1995: 58-59). 

Polatov’a göre, 11 Eylül olayları Birlik Partisi’ne belli ölçüde de olsa 1993’te 

darmadağın edilen siyasi mekanizmasını yeniden kurma fırsatı vermiştir. 

Hatta Birlik Mayıs 2003’te Taşkent’te bir konferans dahi düzenleyebilmiştir. 

Buna paralel olarak Birlik, Adalet Bakanlığı’na kuruluş dilekçesini tekrar 

vermiş fakat sudan bahanelerle partinin kuruluşu engellenmiştir 

http:www.heise.de/tp/r4/artikel/23/23010/1.html (01.12.2007).  

Demokrat Parti Erk  

ÖHC içinde eski komünistlere karşı nasıl ve ne dereceye kadar muhalefet 

edileceği hususu önemli bir sorun teşkil etmekteydi. Parti içinde azınlıkta 

olan ve aralarında Muhammed Salih’in de bulunduğu Güvercinler Grubu 

çoğunlukta olan Şahinler Grubu’nu sokak demokrasisi yapmakla itham edi-

yordu. Bu şartlar altında hükümetle diyalogdan yana olan M. Salih ve arka-

daşları Eylül 1989’da ÖHC’den kopmuşlardır. Muhammed Salih ve Erkin 

---