Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 3,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
İlk texniki alətlər 15 randığı və tətbiq olunduğu vaxtdan həyat amilinə çevrilərək insan olmaq prosesinin əsas sütununu təşkil edib. Buna görə də, insanların inkişafını onların çatdıqları səviyyədə əldə etdikləri texniki üsulların keyfiyyəti ilə xarakterizə etmək olar. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, texniki vasitələrin inkişafı həm ardıcıl, həm də parallel olaraq bir-birindən asılı olmayaraq baş vermişdir. Alət kimi istifadə edilən ilkin təbii əşyaların tarixi təxminən 2 milyon ildən qabaqkı vaxta təsadüf edir [1.5 − 1.15]. Burada sohbət təbii daşlardan kəsmək, deşmək, qaşovlamaq və əzmək üçün hazırlanmış çox sadə formalı alətlərdən gedir. Bu alətlər qədim daş dövründə yaşamış ilk insan əcdadı Homo habilis (azərb. Qabil insan) tərəfindən hazırlanmışdır. Bu pitekantrop öz əcdadlarına nisbətən qabağa gedərək daha da inkişaf etmiş əl qabiliyyətinə malik idi. Onun yaşadığı ərazilər Afrikanın Tanzaniya, Keniya və Həbəşistan regionlarında yerləşirdi. Bu insanların inkişafı onlara heyvanlardan fərqli olaraq müxtəlif alətləri, o cümlədən daş alətlərini hazırlamaq vərdişlərinə yiyələnməyə gətirib çıxarmışdr. Onlar bu alətlərin düzəldilməsi üçün materialların bərklik, möhkəmlik, kövrəklik, əzilmək və kəsilmək kimi mexaniki xassələrinə bələd idilər. Bu xassələrdən istifadə edərək insanlar öz məqsədləri üçün lazım olan alətləri hazırlayırdılar. Həm alətləri hazırlama prosesi, həm də onların tətbiqi müəyyən intellektual idarəni və nəzarəti tələb edirdi. Homo habilis bu qabiliyyətə malik olaraq, onlardan öz həyat səviyyəsini yaxşılaşdırmaq üçün məqsədyönlü və fərdi istifadə etmişdir [1.8]. Homo erectusun malik olduğu ilk alət çaxmaq daşı idi. Bu daşdan olan pəstahlar böyük daşlara vurmaqla parçalanırdı və beləliklə ona ilkin forma verilirdi. Sonra daş parçaların konturu emal edilərək çoxlu tillər yaradılırdı. Bu üsulla döymək, deşmək, kəsmək və mişarlamaq üçün xüsusi alətlər əldə edilirdi [1.9]. Qədim insanların bir neçə 100 minilliklər istifadə etdikəri daş alət, yumrug formasında olan sivri daş olmuşdur [1.13]. Bu daş alət böyük daşın ikitərəfli emalı ilə hazırlanırdı (şəkil 1.1). Daş alətlərin emalı ilə əldə olunan böyük təcrübə əsasında ibtidai insanlar ikitərəfli emal olun- İlk texniki alətlər 16 muş sivri daşı düzəltməyə nail olmuşlar. Öz iti ucu və tilləri ilə sivri daş insanların hazırladığı ilk universal alət idi (şəkil 1.2). Bu alətin hazırlanması aşağıdakı ardıcıllıqlardan ibarətdir: Daşın bir tərəfi əldə tutularaq o biri ucu ardıcıl olaraq iki tərəfdən döyülərək yonulurdu. Beləliklə, daşın uc hissəsi itilənirdi. Daşın başqa tərəfi isə emal edilməmiş saxlanırdı ki, onu əldə tutmaq rahat olsun. Bu üsulla paza oxşayan, çıxıntılı tilləri olan alət, sivri daş əldə edilirdi. Sivri daşların çəkisi 0,5 kq-dan 1 kq arasında, uzunluğu isə 10 cm-dən 20 cm arasında dəyişirdi [1.13]. İllər ötdükcə daş alətlər daha da təkmilləşdirilərək başqa formalarda da hazırlanırdı. Qazıntılar zamanı badam, oval və üçbucaq formalı alətlərə də rast gəlinir. Bundan əlavə emal prosesi də inkişafdan geri qalmırdı. İlkin primitiv daşların hazırlanmasında bir əməliyyatdan istifadə olunduğu halda, sonralar nazik formalı kəskilərin düzəldil- məsində üç emal ardıcıllığından istifadə edilmişdir: pəstahı bölmək, döyəcləmək və incə emal etmək. Sivri daş çəkicin, pazın, iskənənin, baltanın, bıçağın, mişarın, burğunun və kəskinin əcdadı hesab edilir. Bu alətlərlə bərabər 300- 400 Şəkil 1.1. Daş alətin hazırlanması. Şəkil 1.2. Sivri daş. İlk texniki alətlər 17 min il vaxt müddətində ağac qurğu, sümük bıçaq kimi əşyalar insanların gündəlik həyatında böyük rol oynasa da sivri daş arxeoloji olaraq daş dövrünə aid edilir. Sivri daşın tapılması insanların bir ərazidən başqa ərazilərə köçmələrinə şərait yaradır. Buzlaşma dövründə baş verən güclü iqlim dəyişikləri insanlar yaşayan ərazilərdə kəskin iqlim fərqinə səbəb olmuşdur. Şimalda hökm sürən soyuq iqlim istiliyə öyrəşmiş heyvanların ya cənub istiqamətlərə köçməsinə, ya da soyuqdan ölməsinə gətirib çıxarmışdır. Dəyişən yaşayış tərzi insanların həyatını çətinləşdirirdi. Buna baxmayaraq, qədim insanlar cənuba köçməkdən imtina etmişlər. Onlar bunun əksinə olaraq şimal istiqamətində yayılmağa başlamışlar. Bu, insanların alovun süni yolla əldə edilməsinə yiyələnmələri sayəsində mümkün olmuşdur. İnsanların oda sahib olmaları sonrakı inkişafı ərəfəsində onların texniki və mədəni tərəqqisində böyük rol oynamışdır. Oddan istifadə etmək soyuqdan qorunmaq, işıq əldə etmək və yeməyin hazırlanmasını asanlaşdırmaq kimi üstün cəhətlərə malik idi. Bundan əlavə oddan ağac alətlərin möhkəmləndirilməsində, daşların parçalanmasında və ovçuluqda istifadə edilirdi [1.8, 1.9]. Tapılan daş alətlər təkcə onların eyni formaya malik olması ilə deyil, həm də onların hazırlanması üçün tətbiq olunan emal üsullarının oxşar olması ilə xarakterizə olunurdu. Bu onu göstərir ki, insanlar daş alətləri hazırlamaq üçün əlverişli materialın – daşın tapılması, ona lazım olan formanın verilməsi və emal ardıcıllığına riayət olunması kimi bütün hazırlama zəncirini özündə əks etdirən düşünmə qabiliyyətinə malik olmuşlar. İnsanların təkamülü dövründə (200000 il bundan əvvəl) daş alətlər üstünlük təşkil edirdilər. Daşları parçalamaqla əldə edilən alətlərin hazırlanması texnologiyası o dərəcədə inkişaf etmişdir ki, bu emal üsulu ilə dəqiq alətlər hazırlamaq mümkün idi. Hazırlama texnologiyasının inkişafı kiçik ölçülü alətlərin və bununla da yığma alətlərin hazırlanmasına şərait yaratmışdır. Yığma alətlərin tapılması ilə texniki inqilab baş verir. Bundan sonra texnikanı yalnız metalların tətbiqi ilə inkişaf etdirmək mümkün idi. Yığma alətlərin qlup- Yüklə 3,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|