Maşınqayırmanın tarixinə dair



Yüklə 3,03 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/30
tarix15.07.2018
ölçüsü3,03 Mb.
#55964
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   30

İlk texniki alətlər 
18 
 
ları  ağacdan  və  ya  sümükdən  hazırlandığı  halda  onun  kəsici  hissəsi 
kiçik daş qırıntılarından, mikrolitlərdən düzəldilirdi [1.9, 1.12, 1.13]. 
Alətlərin  hazırlanmasında  mikrolitləşmə  prosesi  əmək  alətlərinin 
kiçilməsinə və onun effektivliyinin artırılmasına gətirib çıxarmışdır. Daş 
parçalarından  prizmatik  və  ya  konik  formalı,  yan  tərəfləri  hamar, 
uzunluğu 7-10 cm və qalınlığı 0,5 cm olan lövhələr yonulurdu. Bu daşın 
yan  tilləri  elə  iti  olurdu  ki,  çox  vaxt  onu  itiləməmiş  tətbiq  edirdilər. 
Avropada,  qərbi  və  mərkəzi  Asiyada  və  həmçinin  Afrikada  üçbucaq, 
trapes,  düzbucaq  və  çevrə  formalı  mikrolitlərə  rast  gəlinir.   
Mikrolitləşmə  prosesi  yığılan  elementlərin  vahid  formaya  salınmasını 
tələb  edirdi.  Bu,  sınan  alət  hissəsinin  asanlıqla  başqası  ilə  əvəz 
olunmasına  imkan  verirdi.  Bundan  əlavə  alətlərin  kiçik  daşlardan 
hazırlanması emal prosesinin xammaldan asılılığını azaltmışdır [1.11].     
Alət  texnologiyasının  təkmilləşməsi  daş  alətindən  ov  aləti  kimi  istifadə 
etməyə  imkan  yaratmışdır.  Heyvanları 
ovlamaq  üçün  düzəldilmiş  nizələrin  ucları 
daşdan  və  ya  sümükdən  düzəldilirdi  (şəkil 
1.3).  Sonrakı  mərhələlərdə  nizələrdən  ovda 
atılmaqla  istifadə  edilməsinə  rast  gəlinir. 
Beləliklə,  insanlar  ovu  uzaq  məsafədən 
apara 
bilirdilər 
ki, 
bu 
da 
onların 
təhlükəsizliyini  artırırdı.  İnsanların  çaxmaq 
daşlarının  köməyi  ilə  od  əldə  etmələri 
onlara bütün başqa canlılara hakim olmaları 
üçün  şərait  yaratmışdır.  Bununla  alətlərin 
hazırlanma 
texnologiyasının 
sonrakı 
inkişafı  üçün  daha  bir  zəmin    yaranmışdır. 
Onu  da  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  insanların 
və  texnikanın  inkişafı  regional  xarakter 
daşımışdır.  Avropada  daş  dövründə  yarpaq 
formalı  və  uzunsov  formaya  malik  alətlər 
xarakterik idi (şəkil 1.4).  
 
Şəkil 1.3. Uc hissəsi daşdan   
olan nizə. 
 


İlk texniki alətlər 
19
 
Metalların  tapılmasına  qədər 
insanlar 
aləti 
uzun 
müddət 
daşlardan  hazırlamışlar.  Ona  görə 
də, 
bu 
dövrü 
daş 
dövrü 
adlandırırlar.  Daş  dövrünü  üç  əsas 
hissəyə  bölürlər:  Qədim  daş  dövrü 
(Paleolit),  Orta  daş  dövrü  (Mesolit) 
və  Yeni  daş  dövrü  (Neolit).  Qədim 
və  yeni  daş  dövrləri  arasında, 
təxminən  40  min  il  bundan  əvvəl 
insanların 
fiziki 
cəhətdən 
formalaşması baş verir və bu günkü 
tipdə  olan  adamlar,  Homo  sapiens 
yaranır 
və 
bununla 
insan 
cəmiyyətinin  tarixi  başlayır.  Şəkil 
1.5-də 
 
daş 
alətlərin 
inkişaf 
tarixinin  dövrlərə  münasibəti  təsvir  olunmuşdur.  Burada  göstərilən 
bütün inkişaf pillələri Azərbaycandan  da yan keçməmişdir. Azərbaycan  
ərazisində  insanların  həyat  tərzi  və  onların  əməyə  münasibəti  də  başqa 
ərazilərdə təsvir olunanlardan heç də fərqlənmirdi [1.5, 1.6, 1.12].  
Daş  dövrü  Azərbaycanda  2  milyon  700  min  il  bundan  öncə 
başlayaraq  eramızdan  əvvəl  IV  minilliyə  qədər  davam  etmişdir. 
Təxminən  700  min  il  əvvəl  insanlar  od  əldə  etməyi  öyrənərək,  özlərini 
soyuqdan  qorumağa,  yemək  bişirmək,  əmək  alətlərini  düzəltməyə 
başladılar.  400

300  min  il  (b.e.ə.)  öncə  Azərbaycanda  məskunlaşmış 
ibtidai insanların təkamülündə yeni mərhələ başlanır. Azıx mağarasında 
aşkar  olunmuş  ibtidai  insan-neandertalın  çənə  sümüyü  (təxminən  350 
min il öncə) buna əyani sübutdur.  
100-30  min  il  öncə  ölkə  ərazisində  orta  paleolit  dövrü  yaşanmış  və 
bu  ərəfədə  qədim  insanların  ibtidai  icma  quruluşu  formalaşmışdır. 
Həmin dövr Tağlar mağarasındakı  arxeoloji  tapıntılar əsasında  tədqiq 
 
 
Şəkil 1.4. Daş lövhədən kəsici alət. 


İlk texniki alətlər 
20 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil  1.5.  Daş alətlərinin  inkişafı  (  1 və  2-sivri  daş;  3-orta  paleolitik alət; 4-
mesolitik  mikrolit  aləti;  5-neolitdə  pardaqlama,  mişarlama  və 
burğulama). 
 
edilmişdir.  Bu  zaman  insanların  əsas  məşğuliyyəti  ovçuluq  və  yığıcılıq 
idi.  30-10  min  il  öncə  Azərbaycanda  son  paleolit  dövrü  mövcud  idi. 
İnsanlar artıq  yalnız  mağara  və  zağalarda  deyil,  həmçinin  müxtəlif  çay 
vadilərində  məskunlaşmağa  başlayırlar.  Məhz  bu  dövrə  qəbilələrin 
formalaşması,  ilkin  incəsənət  və  etiqadların  yaranması  təsadüf  edir.  Bu 
zaman  əmək  alətləri  yalnız  daşdan  deyil,  həmçinin  müxtəlif  heyvan 
sümüklərindən də hazırlanırdı. 
Orta 
Yeni 
       Neolit        
(Yeni da
ş
 dövrü) 
Q
ə
dim da
ş
 dövrü 
(Paleolit) 
2000 
5000 
10000 
40000 
150000 
Homo 
sapiens 
Neandartal 
Pitekantrop 
İ
btidai tarix 
Vaxt 
Periodlar 
İ
nsanlar 
Mesolit   
(Orta da
ş
 
d
ğ
vrü) 
Al
ə
tl
ə

Abbevillien  
Clactonien 
Acheuleen 
Tayacien  
Mousterien 
Aurignacien 
Magdalenien 


İlk texniki alətlər 
21
 
Mezolit  Azərbaycanda  b.e.ə.  11–8  minillikləri  əhatə  edir.  Artıq  bu 
dövrdə  əkinçilik  və  heyvandarlığın  ilkin  formaları  yaranır.  Bu  dövr 
başlıca  olaraq  Qobustandakı  qayaüstü  rəsmlər  və  arxeoloji  tapıntılar 
əsasında  tədqiq  edilib.  Yer 
üzündə  ibtidai  insanın  ən 
zəngin "muzey"lərindən biri 
sayılan  bu  ərazidə  altı 
minəcən  qayaüstü  rəsm  və 
ona  yaxın  qədim  insan 
düşərgəsi  aşkar  edilmişdir. 
Bu  rəsmlərdə  o  dövrkü 
adamların 
məşğuliyyəti, 
əmək  fəaliyyəti,  ov  və 
balıqçılıq 
səhnələri 
öz 
əksini  tapmışdır.  Arxeoloji 
materiallar və rəsmlər sübüt 
edir  ki,  artıq  o  dövrdə 
insanlar  ox  və  kamandan 
istifadə  etməyi  bacarırdılar 
(şəkil 1.6).  
Neolit Azərbaycanda b.e.ə. VII minilliyə təsadüf edərək Qobustan və 
Həsənlitəpə  (Cənubi  Azərbaycan)  arxeoloji  materialları  timsalında 
tədqiq  edilmişdir.  Bu  dövrdən  ibtidai  insanlarda  istehsal  xarakterli 
təsərrüfat  formalaşır,  arxaik  (primitiv)  saxsı  məmulatının  hazırlanması 
başlanır [1.14, 1.15].  
   Yer üzündə qədim insanların Homo sapiens ilə əvəz olunması tədricən 
baş vermişdir. Uzun  müddət  müxtəlif rayonlarda bu iki insan tipinə aid 
olan  adamlar  yanbayan  yaşamışlar  [1.12].  Homo  sapienslə  insan 
təkamül prosesinin sonuncu mərhələsinə qədəm qoyur. 40000 il bundan 
əvvəl  insanların  bioloji  inkişaf  prosesi  başa  çatdıqdan  sonra,  onların 
genetik  inkişafı  indiyə  qədər  stabil  olaraq  qalmışdır.  İnsanların  bioloji 
inkişafı sonralar  mədəni  və  sivil  inkişaf  ilə  əvəz  olunmuşdur.  Yeni  
 
Şəkil 1.6. Azərbaycanda tapılmış daş 
ucluqlar. 


Yüklə 3,03 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   30




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə