Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 3,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
Giriş 3 nimsədikdən sonra uzun müddət bununla kifayətlənərək, heç bir yeni şey ixtira etmək məcburiyyətində qalmamışlar. Yalnız yeniliklərin cəmiyyət tərəfindən qiymətləndirilməsi və ixtiraların tezliyi sonuncu minillikdə kəskin dəyişmişdir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, qədimdə edilmiş ixtiralar, məsələn: Cənubi Amerikada kəşf edilmiş press, Avstraliyada kəşf edilmiş bumeranq və eskimosların düzəltdikləri harpunlar öz dahiyənalığı ilə heç də yeni dövrdə edilmiş ixtiralardan geri qalmırlar. Ona görə də, “qədimdəki insanların intellektinin bu gunkü insanlara nisbətən aşağıdır” demək düzgün olmazdı. Sadəcə olaraq o zaman texniki təkamül çox yavaş gedirdi. Texnikanın ləng inkişafı cəmiyyətin primitiv olması ilə bağlı idi. O dövrdə insanlar tayfa başçılarının göstərişi ilə gündəlik azuqə əldə etməklə məşğul idilər. Digər tərəfdən bu cəmiyyət çox konservativ olduğundan hər hansı bir sadə insanın ixtira baxımından verdiyi yenilik təklifi heç bir nəticə verməyəcəyi halda, bu onun öldürülməsi ilə nəticələnə bilərdi. Ona görə də, mövcud texnikanın məqsədyönlü təkmilləşdirilməsi və inkişaf etdirilməsi ilə məşğul olan yox idi. Bu təmayül kəndlərdə daha çox nəzərə çarpırdı. Sonradan böyük şəhərlərin yaranması cəmiyyətin quruluşunda təkamülə gətirdiyi kimi, texnikanın inkişafına da şərait yaratmışdır. Digər tərəfdən böyük şəhərlərdə çoxlu insan kütlələrinin cəmləşməsi yeni ideyalara malik insanların sıxlığını artırmışdır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, hər bir cəmiyyətdə çox az adam tapılır ki, texnikanı inkişaf etdirmək qabiliyyətinə malik olsunlar. Bu adamların yalnız kiçik bir hissəsi özündə dözümlülük, enerji və cəsarət taparaq öz ideyalarını praktikada reallaşdırmağa qadir olur. Məsələn, Almaniyada patent idarəsinin verdiyi məlumata əsasən ildə 30 min yeni ixtira qeydiyyatdan keçir. Əgər Almaniyada yaşayan 80 milyon əhalini nəzərə alsaq, demək olar ki, hər 2666 nəfərə bir ixtira düşür. Buradan göründüyü kimi, qədimdə kiçik tayfalarda (50-100 nəfər) ixtira etməyə qabil adamların olması ehtimalı bu günkündən çox aşağı olmuşdur. Giriş 4 Insanların cəmləşdiyi böyük yaşayış məntəqələrində ixtiraçıların sıxlığı yüksək olduğundan bu cəmiyyətlərin texniki inkişafı da yüksək idi. İxtiralar meydana gəldiyi andan dünyanın müxtəlif yerlərində yaşayan başqa sivilizasiyalara da yayılmağa başlayır. Bu yeniliklər əsasən aralarında ticarət əlaqələri olan dövlətlərə ötürülürdü. Eyni prosesi ticarət yolunun üstündə yerləşən dövlətlərə də aid etmək olar. Bizim eradan 1000 il əvvəl, yüksək mədəniyyətə malik olan Aralıq dənizi hövzəsində yerləşən dövlətlər, Hindistan, Çin və Orta Asiya dövlətləri arasında sıx əlaqə hökm sürürdü. Bu dövlətlərin birində yaranan ixtira müəyyən vaxtdan sonra o biri dövlətlərə də yayılırdı. Texniki təkamülün bir dövlətdən başqasına ötürülməsi həmin dövlətlərdə hökm sürən təbii iqlimdən və onun coğrafi mövqeyindən də asılı idi. Məsələn, qədimdə Avropada və Asiyada baş verən texniki yeniliklərin Cənubi Amerikaya aparılmasının ləngiməsi də bununla bağlı idi. Sivilizasiyanın ibtidai inkişaf dövründə insanlar öz ilkin əmək vasitələrini düzəltdikləri zaman, təbii hadisələri yalnız umumi şəkildə müşayət edərək bu dəyişiklikləri emprik şəkildə tətbiq edə bilirdilər. Cəmiyyətin sonrakı inkişafı ərəfəsində biliklərin artması və istehsala artan ehtiyac nəticəsində təxminən XV əsrin ikinci yarısından başlayaraq təbiətdə baş verən dəyişiklər hərtərəfli, elmi əsaslandırılmış şəkildə öyrənilməyə başladı. XVIII əsrdə İngiltərədən əsasını götürən və sonralar başqa ərazilərə yayılan sənaye inqilabı, iri həcmli istehsalın maşınların tətbiqi ilə həyata keçirilməsi ilə istehsal münasibətlərinin yeni formada təşkil olunmasına gətirib çıxarmışdır. Yeni istehsal prosesində maşınların, kimya və digər təbiət elmlərinin nəticələrinin tətbiqi texnikanın və cəmiyyətin yeni səviyyəsi ilə diktə olunurdu. Sənaye inqilabının başlanğıcı dövründə ilkin iş maşınlarının, məsələn, buxar maşınının və başqa texniki vasitələrin tətbiqi məhdud elmi və praktiki təcrübələr əsasında aparılırdı. Bu zaman yaranan yeni istehsal prosesi, elmin istehsal prosesinin məhsuldarlığı ilə birbaşa əlaqələndirilməsinə gətirib çıxarmışdır. Buna Giriş 5 görə də, bu dövrdən başlayarq texniki elmlər tətbiqi xarakter almağa başlamışdır. İstehsal proseslərinin praktiki nəticələrə meyyilənməsi texniki elmin başqa təbiət elmlərindən ayrılmasını zəruri etmişdir. Texniki elmlər insanların məqsədyönlü fəaliyyət göstərmələri üçün tətbiq olunan süni sistemlərin yaranma qanunauyğunluqlarını öyrənən elmlər toplusu kimi formalaşmağa başlayır. Həm təbii, həm də texniki elmlər fəaliyyət göstərmələri üçün böyük məbləğdə vəsait tələb etmələri ilə bərabər, həm də müəyyən həcmdə təcrübi biliyə malik insan kütləsinə ehtiyac yaradırdı. Bu insan kütləsi xüsusu biliyə malik, texniki sistemləri layihələndirə və işlədə bilən mühəndis və texniklərdən ibarət idilər. XIX əsrin ortalarına qədər mühəndislər təbiət elmi ilə məşğul olan işçilərlə birlikdə fəaliyyət göstərirdilər. Sonralar texnikanın istehsal proseslərində tətbiqi və cəmiyyətdə rolu daha da artdığından, mühəndislər cəmiyyətdə bir elitar qrup kimi çıxış etməyə başlayır. Qədimdə insanların gündəlik həyatının yaxşılaşdırılmasında mühəndislərin rolunun böyük olmasına baxmayaraq tarixi salnamələrdə onlar haqqında çox az yazılmışdır. Bu onunla bağlıdır ki, tarixi səlnamələr o dövrdə saraylarda yazılırdı. Bu salnamələrdə başqa adamlara nisbətən saray əyanlarına daha çox yer ayrılırdı. Məsələn, salnamələrdə şahlar güclü və qəhrəman döyüşçü kimi təsvir edilirdi. Sezar haqqında hamı eşidib, amma onunla eyni zamanda yaşamış, ilk dəfə mərkəzi istilik sistemini ixtira etmiş məşhur tikinti mühəndisi Sergius Oratanı isə heç kim tanımır. Təbiət elmləri son dörd əsrdə irəliyə misli görünməmiş addım atmışdır. Keçmişdə geniş yayılmış astrologiya və kimyagərlik elmləri ilə bərabər mühəndislik elmi də böyük sıçrayışla inkşaf etmişdir. Sonuncu min illikdə müasir maşınqayırmanın əsaslarını öyrədən, yayan və inkişaf etdirən texniki məktəblərin yaranması ilə mühəndislik elmi, tanınmış mühəndislər tarixdə özünəməxsus yer tutmağa başlamışlar. Mühəndislərin ixtiraları, yaratdığı əzəmətli tikililər, konstruksiyalar məqsədyönlü şəkildə çap olunaraq, bu elmin incəliklərinin dünya infor- Yüklə 3,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|