Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 3,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
Antik dövrdə maşınqayırma 41 ziyyatda şahlar üçün xüsusi yollar yoxdur.” Evklidin şagirdi Perqe öz müəlliminin işlərini davam etdirərək ellips, parabola və hiperbolanın xassələrini vermişdir. Musey məktəbinin yaranması hərbi texnikadakı inqilabla bir dövrə təsadüf edir. Katapultların, ballistlərin yaranması müharibə aparmaq taktikasını dəyişməyə imkan vermişdir. Döyüş gəmilərində taran əvəzinə ballistlər yerləşdirilirdi. Bu gəmilər “Penter” adlanırdı. Ptolemey bu yeni texnikanın köməyi ilə Aralıq dənizi hövzəsində hökmranlığı ələ almağa nail olmuşdur. İsgəndəriyyə Afinanı keçərək Aralıq dənizi hövzəsində əsas ticarət mərkəzinə çevrilmişdir. İsgəndəriyyədən kanal vasitəsilə Qırmızı dənizə keçmək olurdu. Bu şəhərin əzəmət simvolu kimi II Ptolemey 130 m hündürlüyə malik olan Faros mayakını tikdirmişdir [1.30]. Elmin belə sürətli inkişafı, əlbəttə texnikanın, o cümlədən o dövrdə istifadə olunan maşınların yaranması və inkişaf etdirilməsindən yan keçməmişdir. Yunan elmi məktəbində hər tərəfli elmlə məşğul olan filosofların meydana gəlməsi və onların məşğul olduqları fəlsəfə elmi müəyyən dərəcədə nəzəri olduğundan, qapalı bir şəraitdə baş verirdi. Bu filosofların yeni riyazi asılılıqları tapması və fəlsəfi istiqamətlərin yaranması bir növ əqli əməyin nəticəsi idi. Texnikanın inkişafı isə bir başa o dövrdə yaşayan insanların gündəlik həyat səviyyəsi ilə ölçülən istehsal şəraiti ilə müəyyən olunurdu. Antik dövrdəki istehsal şəraitinə nəzər saldıqda öncə burada tətbiq olunan materialların çeşidi və onların xassələri müəyyən rol oynayır. Bu dövrdə material kimi dəmirin yayılmasına baxmayaraq ağac əsas material olaraq qalırdı. Ağac kənd təsərrüfatı üçün maşınların düzəldilməsi, alətlərin hazırlanması, gəmiqayırmada, həmçinin müharibə maşınlarında, su dəyirmanlarında, pardaq, torna və burğu dəzgahlarında da istifadə edilirdi. Antik dövrdə bürünc metallurgiyası üçün xammal az tapıldığı halda, yunan tayfalarının məskunlaşdığı ərazilərdə kifayət qədər dəmir filizləri var idi. B.e.ə. birinci minillikdə bu filiz yataqları işlənərək, oradan dəmir çıxarılmağa başlamışdır. B.e.ə. Ι X əsrdə dəmir istehsalının sürətlə Antik dövrdə maşınqayırma 42 inkişafı bürüncü sıxışdırmağa başladı. Dəmirdən öncə bəzək-düzək əşyaları, sonra silah, daha sonra isə (b.e.ə. Ι V əsr ) kənd təsərrüfatı maşınları düzəldilməyə başlamışdır. Dəmirin rolunun artmasına baxmayaraq antik dövrdə metallurgiya döymə üçün dəmir yarımxammalını hazırlamaqdan başqa heç bir irəliləyiş edə bilməmişdir. Dəmirin tökülməsi yüksək temperatur tələb etdiyindən antik dövrdə yunanların mənsub olduğu texnikanın köməyi ilə tökmə texnologiyasındakı problemləri aradan qaldırmaq mümkün deyildi. Yalnız b.e.ə. V ΙΙ əsrdə yunanlar ilk dəfə olaraq dəmirin müəyyən formada tam tökülməsinə nail olurlar. Bunun üçün töküləcək hissənin daxili formasına uyğun mumdan hazırlanan model, formanın xarici səthini əmələ gətirən gildə batırılır və qurudulurdu. Sonra tökmə üçün nəzərdə tutulan deşikdən formaya maye metal tökülürdü. Mum əriyəndən sonra gil formanın daxilində lazım olan formada tökük alınırdı. Bu üsul Antik dövrdə geniş yayılmışdır [1.31]. Antik dövrdə, Yunanıstanda dəmirçi usta öz emalatxanasında bir neçə şagirdin köməyi ilə fəaliyyət göstərirdi. Bu emalatxanada ustaya işləmək üçün sobadan əlavə hava üfürən qurğu, çəkic, kəlbətin və zindanlar lazım idi (şəkil 1.16). Döyülən metal hissələr sonradan bülöv, pardaq daşları, burğu alətləri və qədim Şərqdən qalmış iplə işləyən torna dəzgahının köməyi ilə çatdırma əməliyyatına uğradılırdı. Sobadan çıxarılan dəmiri isti-isti döymək üçün zindan birbaşa sobanın yaxınlığında yerləşdirilirdi. İstifadə olunan çəkiclərin başı xüsusi, möhkəmləndirilmiş dəmirdən, sapı isə ağacdan hazırlanırdı. Şəkil 1.16.Yunanıstanda dəmirçilik emalatxanasını təsvir edən rəsm (b.e.ə. V Ι əsr). Antik dövrdə maşınqayırma 43 Kəlbətinlər də tətbiqindən asılı olaraq müxtəlif formalara malik idilər. Antik dövrdə dəmirçilikdə istifadə olunan alətlər, keçmişdə istifadə olunanlara nisbətən o qədər də inkişaf etmədiyi halda, pardaqlama, deşmə və yonma dəzgahlarında ilk dəfə olaraq maşının tətbiq olunması haqqında məlumatlara rast gəlinir. Burğulama qurğuları Yunanıstanda müxtəlif sənət adamlarının işçi yerlərində alət təchizatının tərkib hissəsinə daxil idilər (şəkil 1.17). Məsələn: zərgərlikdə saf daşları emal etmək üçün uc hissəsinə almaz qırıntıları bərkidilmiş küt dəmir parçasından istifadə edilirdi. Burğu alətinə fırlanma hərəkəti çarxa bərkidilmiş pedal vasitəsilə verilirdi. Prosesin gedişini yüngülləşdirmək üçün alət qabaqcadan suya və sonra almaz tozuna batırılaraq istifadə edilirdi [1.31, 1.32]. Şəkil 1.17. Yunanıstanda tətbiq olunan burğu alətlərinin sxematik təsviri, b.e.ə. I əsr. Yüklə 3,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|