Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 3,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
Antik dövrdə maşınqayırma 81 mir. Bunu qabın içərisinin quru qalmasından görmək olur. Əgər qab bütünlükdə suya batırılarsa və sonra tıxac kənarlaşdırılarsa, onda suyun tədricən qaba daxil olması və oradan sıxışdırılan havanın çixması sudakı köpüklərdən aydın görünür. Havanın hansı gücə malik olmasını bir daha göstərmək üçün Filon, düzəltdiyi birləşmiş qablardan ibarət sınaq qurğusunda, havanın köməyi ilə suyu sormağı nümayiş etdirir. Qurğunun quruluşu şəkil 1.43-də verilmişdir. Uc hissəsində deşik olan bir öküz buynuzu (a) götürülür. Onun enli hissəsinə ağızlıq keçirilərək qapanır. Buynuz içərisində su olan qaba (b) salınır. Bu qabın yanında aşağıda yerləşmiş başqa bir qab (c) qoyulur. Böyük qabla (c) buynuzun yuxarı hissəsi boru (e) ilə birləşdirilir. Böyük qabın (c) üst hissəsindəki deşikdən (f) qaba su tökülür. Bu qabın aşağı hissəsində yerləşmiş lüləkdən (d) istənilən miqdarda su buraxmaq olur. Lülək açıldıqda oradan axan su buynuzdakı (a) havanı sorur. Buynuzdan sorulan havanın yerinə b qabındakı su daxil olur. Bu qabdakı su qurtardıqdan sonra buynuzun aşağı hissəsindən qapalı sistemə hava daxil olur. Böyük qabdakı su axıb qurtardıqdan sonra oraya hava daxil olduğundan buynuzun içindəki su yenidən b qabına axır. Ancaq Filon bu sınaq zamanı havanın genişlənməsi və qablarda olan suyun səviyyəsi haqqında heç nə yazmır. Filon havanın istiliyin təsirindən genişlənməsi haqqında da fikir söyləyir. Bu prosesin fizikasına varmadan o, belə bir sinaq aparır. Qurğuşundan hazırlanmış yumurta formalı qabda deşik açılaraq oraya boru keçirilir (şəkil 1.44). Boru yumurtanın içərisinə elə keçirilir ki, onun ucu qabın dibinə Şəkil 1.43. Sınaq qurğusu. Şəkil 1.44. Sınaq qurğusu. Antik dövrdə maşınqayırma 82 qədər çatsın. Sonra boru keçən deşik lehimlənir. Borunun o biri ucu, içərisində su olan qaba salınır və sınaq qurğusu günəş altına qoyulur. Günəş altında müəyyən vaxt qaldıqdan sonra yumurtanın içərisindəki hava günəş istiliyinin təsirindən genişlənir və borudan xaric olmağa başlayır. Bu hadisəni sudan çıxan hava köpükləri əsasında müşahidə etmək olur. Yumurta soyuduqda isə onun içərisinə hava əvəzinə su daxil olur. Əgər yumurta yenidən günəş altına qoyularsa, onda onun içərisindəki su yenidən qaba çıxır. Bu sınağı günəş şüası əvəzinə, od və ya isti sudan istifadə etməklə də aparmaq olar. Başqa bir sınaqda Filon içərisində su olan bir qabın ortasında yanan şam yerləşdirir (şəkil 1.45). Şamın üzərinə ağzı üstə şüşə qab elə keçirilir ki, yanan şam onun ortasında qalsın. Şüşə qabın ağzı suya batdıqda şam sönür və qaba müəyyən miqdarda su sorulur. Filonun fərziyyəsinə görə qabdakı hava yanaraq “yox” olur və onun yerini su tutur. Bu prosesin fiziki mənası isə müasir texnikadan hamıya məlumdur. Apardığı sınaqlar arasında Filon məişətdə tətbiq olunan qablarda da havanın gücündən istifadə etməyə çalışır. Bunu su çiləyən və şərab tökmək üçün nəzərdə tutulmuş qablarda görmək olar. Şəkil 1.46- da misdən hazırlanmış, xaricdən adi görünən bir qab götürülür. Bu qabın dib hissəsində çoxlu xirda deşiklər açılır. Sonra qabın dibindən bir az yuxarıda üzərində bir deşik olan arakəsmə yerləşdirilir. Bu deşikdən qabın içərisinə bir əyilmiş boru keçirilir. Borunun hündürlüyü qabın hündürlüyünün 2/3-ni təşkil edir. Şəkil 1.45. Su soran lampa. Şəkil 1.46. Qəhvədan. Antik dövrdə maşınqayırma 83 Qabın içərisinə doldurulan suyun səviyyəsi borunun ən hündür nöqtəsindən aşağıda qalır. Əgər qabın aşağı hissəsindən suyun axması lazım gələrsə, onda qaba lüləkdən güclü hava üfürülür. Suyun axmasını kəsmək üçün isə havanı sormaq lazımdır. Şəkil 1.47-də başqa bir qab − şərab qabı təsvir olunmuşdur. Ağzı kip bağlanmış şərabla dolu olan qabdan (c) maye lülək (k) vasitəsilə aşağıdakı d qabına o qədər axır ki, hf borusunun ucu maye ilə bağlansın. Ondan sonra c qabına hava daxil ola bilmir. Əgər d qabından bir kasa şərab götürülərsə, onda o qab yenidən götürülən miqdarda şərabla dolur. Burada Filon onu nəzərə almır ki, maye d qabında borunun ağzına qədər çatdıqda oradan hf borusunun içərisinə daxil olur və beləliklə c qabından axan mayenin həcminə uyğun tarazlığa gəlir. Filonun düzəltdiyi pnevmatik qurğulardan bir çoxu “avtomatlara” aid olaraq bu və ya digər prosesin tənzimlənməsi üçün istifadə olunurdu. Şəkil 1.48-də özü tənzimlənən bir lampanın konstruksiyası verilmişdir. Bunun üçün içinə neft tökülən bir qab götürülür. Qabın ortasında bir boru yerləşdirilir. Sonra qabın periferiyası üzrə tac şəklində lampalar quraşdırılır. Qabın ortasındakı boruya yumurta formalı bir çən keçirilir. Bu çəndən hər lampaya tərəf bir deşik açılaraq oraya lüləklər taxılır. Çənə doldurulmuş neft böyük qaba o qədər axır ki, çənin aşağı hissəsindəki deşik neftlə tutulur və çənə hava daxil ola bilmir. Lampalar yandıqda qabdakı neftin səviyyəsi aşağı düşür. Bu zaman çənin altındakı deşik açılaraq çənə hava daxil olur və bunun nəticəsində lüləklərdən Şəkil 1.48. Lampa (en kəsiyi). Şəkil 1.47. Şərab qabı. Yüklə 3,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|