Manaf süleymanov

226 
 
Bir  nəfər  tanımadığım  kişi  Əlidən  mənə  məktub  gətirdi.  Məzmunu 
belə idi; 1) Firqə özəklərinin yerini dəyişsinlər. 2) Telefon aparatlarının necə və 
kimdən  alındığını  deməyin.  3)  Mənə  pul  çatdırın.  Qasım  İsmayılovun 
vasitəsilə.  4)  Əliheydər  Qarayevə  deyin  ki,  Yusifova  inanmasın.  O,  satqındır; 
özünü tülkülüyə vurur ki, guya bolşeviklərə kömək edir. 5) Yusifova deyin ki, 
məndən  əl  götürsün.  6)  Özüm  polismeysterlikdə  qaradovoyların  otağındayam. 
7)  Ceyran,  sən  və  Bibixanım  dalımca  gəlməyin!  Qoy  yoldaşlar  mənim  üçün 
əlləşsinlər. 
Vərəqəni  aparıb  verdim  Əliheydər  Qarayevə,  Qulu  Hüseynov, 
Musaxanov  və  başqa  yoldaşlar  da  o  kağızı  oxudular.  Başladılar  Əlini 
axtarmağa.  Qarayev  parlamanda  kəskin,  gurultulu  çıxış  etdi,  yoldaşlarımızı 
həm  açıq,  həm  də  gizli  yollarla  aradan  çıxartdıqlarına  görə  hökuməti 
günahlandırdı.  Musəvi  və  Haşım  Əliyevin  öldürülməsindən  heç  altı  ay 
ötməmiş, indi də Əli Bayramovu oğurlayırsız. 
Müsavatçılar da iddia etdilər ki, bu provakasiyaçı bolşeviklər hökumət 
böhranını sürətləndirmək üçün özləri quraşdırıb, çox güman ki, Əli Bayramovu 
gizlədib,  hökumətə  şər  atırlar.  Əli  Bayramov  günahkardır,  üsyançıdır. 
Hökuməti devirmək istəyib. Taxsırı olan adam cəzalanmalıdır. 
Əliheydər  Qarayev  ikinci  dəfə  daha  kəskin  çıxış  etdi.  «Biz  Qırmızı 
Ordu  ilə  ciddi  danışığa  girməliyik.  Bu  hökumət  isə  bunu  bacarmayacaqdır. 
Sovet Rusiyası ilə danışığa girmək lazımdır». 
Daxili  işlər  naziri  müavini  Şəfibəy  Rüstəmbəyov  izahat  verir: 
«Daxiliyyə  naziri  burada  yox  ikən  Qarayev  Əli  Bayramov  haqqında  danışdı. 
Bu  xüsusda  bir  neçə  söz  deyəcəyəm.  Bir  neçə  gün  bundan  əvvəl  polis  dövlət 
çevrilişi  və  üsyan  qaldırmaq  planı  kəşf  etdi.  Burada  hökuməti  yıxmaq, 
parlamanı dağıtmaq və Şura hökuməti qurmaq istəyirlər. 
Əli Bayramov da bu çevrilişin iştirakçılarından biridir. Parlaman üzvü 
Əliheydərin də orda imzası var. 
Polisə  əmr  olunmuşdu  ki,  o  adamları  tutsun.  Polis  axtarır,  tapa 
bilmirdi.  Bu  aralıq  xəbər  çıxdı  ki,  Əli  Bayramov  yoxa  çıxıb.  Bu  barədə  hələ 
rəsmi bir məlumat da yoxdur. Ancaq şayiələr var ki, onu bir qoçu tutub polisə 
verib. Polis isə onu boğmuşdur. Bu xəbəri eşidəndə nazir qaradonaçalnikə əmr 
verdi  ki,  xəbəri  rəsmi  şəklə  salsın,  tapıb  açsın.  Keçən  gün,  mən  Əli 
Bayramovun  qaynanasını,  arvadını  öz  kabinetimə  çağırdım.  Orada  general 
qubernator  və  parlaman  üzvlərindən  bir  neçə  nəfər  də  vardı.  Əli  Bayramovun 
arvadı və qaynanasından Əlini harda və kimlərin tutduğunu soruşdum. Kənarda 
gəzən  şayiələrdən  başqa  heç  nə  demədilər.  Qoçulardan  qorxduqlarını 
söylədilər. Deyilənlər doğru çıxsa kim müqəssir olsa məhkəməyə veriləcək və 
cəzalanacaq. Hökumətə iftira, böhtanlar yağdırılır, buna ciddi etiraz edirəm». 
Bu əhvalatdan sonra Bakı məhkəmə prokurorluğu qəzetlərdə elan etdi 
ki, Əli Bayramovun işi ilə əlaqədar xüsusi istintaq başlanır. Kim nə bilir (adsız 

---

227 
 
da olar) xəbər versin. İstintaqı mühüm işlər müstəntiqi S. N. Kovalenko aparır. 
O adamları hər gün səhər saat 10-dan 4-ə qədər qəbul edir. 
Əliheydər Yusifov: Əli Bayramov bolşevikdir. Bakıda nəzərdə tutulan 
silahlı  üsyanla  hökuməti,  dövləti  yıxmağa  çalışanlardan  biridir.  General-
qubernatorun  əmriylə  tutulmalı  idi.  Mənzilində  axtarış  aparılmışdı.  Evdə  yox 
idi.  Bir  neçə  nəfər  başqa  bolşevik  tutuldu  və  xüsusi  siyahıya  salındı.  Əli 
Bayramovu  bu  siyahıya  yazmadıq.  Belə  adamları  həbsə  alanda  mənə  xəbər 
verirlər, lakin bu  hadisədən xəbərim  yoxdur. Mart ayının 30-da bolşevik Bağı 
Cəfəri daxili işlər naziri müavini Şəfibəy Rüstəmbəyova və əmək naziri Əhməd 
Pepinova  dedi  ki,  Əli  Bayramovu  tutub  və  öldürüblər.  Belə  bir  şayiə  gəzir. 
Cəfəri  eyhamla  polismeysterin  bu  işdə  barmağı  olduğunu  başa  saldı.  Nazir 
müavini mənə dedi ki, əhvalatı prokurora xəbər ver. 
Əjdər  və  Mirrəhimi  belə  tanıyıram:        Mirrəhimin  qardaşı  Ələkbər 
dustaqxanadan  qaçmışdı.  Əjdəri  və  Mirrəhimi  qalabəyi  idarəsinə  çağırmışdıq 
ki, Ələkbəri gətirib təhvil versinlər. 
Daxili işlər nazirliyindən Cəfəri ilə bərabər prokurorun yanına getdik 
və Əli Bayramovun öldürüldüyü barədəki şayiəni Cəfəri ona xəbər verdi. 
Alı Əkbərxan Şahsuvarov: Qubernatorluqda istixbarat şöbə rəisiyəm. 
Terek  vilayətinin  Kizlər  şəhərindən  gəlmişəm.  «Metropol»  mehmanxanasında 
yaşayıram. 
General-qubernatorun  əmri  ilə  martın  19-da  Əli  Bayramovun 
mənzilində  axtarış  aparılmışdı.  Hələ  1920-ci  il,  mərt  ayının  10-da  general-
qubernator  və  qalabəyi  mənə  tapşırıq  verdilər  ki,  hazırkı  Azərbaycan 
Cümhuriyyətindəki  dövlət  quruluşunu  devirmək  istəyən  silahlı  qiyamçılardan 
Əli  Bayramovu  tap.  Mən  də  onun  evində  nəzarətçi  qoydum.  Son  həftələr  o, 
evdə  yaşamırdı.  Öyrəndim  ki,  Sabunçuya,  Balaxanıya  gedir,  bir  də  Melniçnı 
küçəsindəki  29  nömrəli  evdə,  arvadının  qohumları  yanında  olur.  Həmin  evdə 
tez-tez  iclas  keçirirlər.  Mart  ayının  19-dakı  axtarış  cənab  qalabəyi  Yusifovun 
başçılığı  ilə  pristav  müavini  Süleymanbəy  Sübhanverdixanovun  iştirakı  ilə 
aparılmışdı. 
Qasım İsmayılov bir neçə dəfə o evə    gəlmişdi. Ağarəhim Nəzərov, 
Bibixanım  və  Ceyran  Əli  Bayramovun    pusquçuları    idi.  Ağarəhim 
poçtalyondan  aldığı  məktubu  aparıb  kiməsə  verirdi.  Oğlan  tutulanda  ona 
qoşulub  gəlmiş  Bibixanımdan  nə  xəbər  alırdıq  çalpaşıq,  şübhəli  cavablar 
verirdilər,  hiss  olunurdu  ki,  izi  itirməyə  çalışırlar.  Qubernatorun  əmri  ilə  hər 
ikisi  tutuldu.  Ayın  21-də  Bibixanım  buraxıldı.  Ceyranla  Qasım  gəlib  oğlanı 
buraxmağı tələb etdilər. Ceyran və Qasım İsmayılov suallarıma qeyri-müəyyən 
cavablar  verdilər.  General-qubernator  idarədə  olmadığına  görə,  məsələni 
qalabəyi  Yusifova  dedim.  O  da  əmr  etdi  ki,  şəxsən  general  qubernatora  xəbər 
ver,  həm  də  tapşırdı  ki,  Əli  Bayramovun  tutulmağı  barədə  heç  kimə  heç  nə 
demə, heç yerə də xəbər vermə. Axşam saat 11-də əhvalatı general-qubernatora   

---