Magistratura məRKƏZİ” Əlyazması hüququnda
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
35 verdiyi məlumata əsasən hal-hazırda təhlükəli hədd Kanada, Şimali Avropa və Rusiyanın Arktikaya yaxın hissəsində qeyd olunur. Ozon qatının yeyilərək nazikləşməsinin və nəhayət dağılmasının ən əsas səbəbi XFK-freonlardır. Freonlar kimya sahəsində və məişətdə - soyuducularda, kondisionerlərdə, aerozol qablaşdırmalarda geniş tətbiq edilir. Onlar özlüyündə toksiki deyillər, lakin çox davamlıdırlar, xüsusilə, XFK-11, XFK-12 və XFK-13 maddələrinin atmosferdə orta qalma müddəti müvafiq olaraq, 50, 102 və 85 ildir və onlar hava kütlələrinin hərəkəti nəticəsində stratosferə düşürlər. Bunun nəticəsidir ki, bir sıra ölkələr - Norveç, İsveç, Finlandiya, ABŞ aerozol qablaşdırmalarda freonların tətbiqindən imtina etmişlər. Bugün ozon qatının qorunması problemi dünya ölkələri üçün həlli vacib qlobal ekoloji problemlərdən biridir. Vəziyyətin ciddiliyi onunla dərinləşir ki, ozon qatının bir faiz nazikləşməsi ultrabənövşəyi şüalanmanın təsir gücünün iki faiz artması deməkdir. Statistik məlumatlar göstərir ki, mövcud problemin insan üçün ən ağır nəticəsi - dəri xərçəngi və bədxassəli melanoma 15 xəstəlikləri, gözün kataraktası və göz büllurcuqlarının deformasiyasıdır. Son 20 ildə məhz ozon qatının nazikləşməsinin nəticəsi olaraq 30-dan çox təhlükəli xəstəliklər əmələ gəlmişdir. Ətraf Mühitin Mühafizə Agentliyi hesab edir ki, əgər XFK-nın istifadəsinə nəzarət olunmasa, ən yaxın vaxtlarda katarakta daha 18 milyon nəfərə yayıla bilər. BMT-nin rəsmi məlumatlarına görə ozon qatının cəmi 1% azalması dünyada 100 min yeni katarakta hadisəsinin və 10 min dəri xərçənginin yaranması ilə nəticələnir. Bundan başqa, ozon qatının dağılması parnik effektinin güclənməsinə, ekvator zonasında planktonların məhvi nəticəsində okeanın biogenezinin dağılmasına, flora və faunanın məhvinə, torpağın deformasiyasına, ətraf mühitin ümumi çirklənməsinə, quraqlığa, biosfer və iqlimin dəyişilmələrinə səbəb olur. 37 37 T. Xəlilov, M. Zeynalova “Qlobal ekoloji problemlər” Bakı-2014, səh [ 83-87 ] ____________________________ 15 Melanoma üzün quruluşunu dəyişən dəri xərçəng xəstəliyinin bir növüdür. 36 Problemin həlli istiqamətində atılan ən uğurlu addımlardan biri Monreal şəhərində qəbul edilmiş “Ozon Qatını Dağıdan Maddələr Haqqında Monreal Protokol”-u dur. Protokola ozon qatını dağıdan maddələrin istehsal və istifadəsinin mərhələlər üzrə azaldılmasının kompleks qrafiki, eləcə də həmin maddələrin istehsal, ixrac və idxalının tənzimlənmə tədbirləri əlavə edilmişdir. Eyni zamanda, Monreal protokolu ozon qatını dağıdan freonların istehsalının azalmasına gətirib çıxardı və onları ozon qatı üçün təhlükəli olmayan hidroxlorflüorkarbonlarla (HCİFC) və hidroflüorkarbonlarla (HFC) əvəz etməyə başladılar. Beynəlxalq əhəmiyyətli problemlərin həllində aktiv iştirak edən Respublikamız bu məsələyə də konstruktiv mövqedən yanaşmışdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ümummilli lider Heydər Əliyevin 18 iyul 2000-ci il tarixli qərarı ilə “Ozon Qatını Dağıdan Maddələr üzrə Monreal Protokolu”-na qoşulmuşdur. Həmin qərarda aşağıdakılar öz əksini tapmışdır: - “Ozon qatını dağıdan maddələr üzrə Monreal Protokolu” ilə müəyyən olunmuş ozondağıdıcı maddələrin siyahısına daxil olan maddələrin idxalı dayandırılsın; - Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi gələcəkdə bu siyahıda hər hansı dəyişiklik və ya əlavələr olduğu təqdirdə, yeniləşdirilmiş məlumatların aidiyyəti dövlət orqanlarına çatdırılmasını və mətbuatda dərc edilməsini təmin etsin; - Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsi ozondağıdıcı maddələrin idxalı və ixracına nəzarəti gücləndirsinlər. 38 “Monreal Protokolu”-na qoşulmaqda əsas məqsəd protokolun Əlavə A, Əlavə B və Əlavə E siyahısına daxil edilmiş ozondağıdıcı maddələrin idxalı dayandırılması idi. Problemin həll məqsədi ilə həmin maddələrlə işləyən texnologiyalar alternativ texnologiyalarla əvəz edildi. Bundan başqa, Azərbaycan Respublikası tərəfindən qəbul edilmiş öhdəliklərə əsasən 21 dekabr 2002-ci ildən protokolun E əlavəsinə 38 Azərbaycan Respublikasının qoşulduğu beynəlxalq konvensiyalar” - “Ozon qatını dağıdan maddələr üzrə Monreal protokolu” http://files.preslib.az/projects/azereco/az/eco_m4_7.pdf, (son baxılma tarixi: 18.10.2014) 37 daxil edilmiş metilbromid, 1 yanvar 2006-cı ildən isə A əlavəsinin I qrupunda göstərilən maddələrin idxalı və ixracı tamamilə qadağan olunmuşdur. 39 Ümumiyyətlə, onlarla dövlətin protokola qoşulması ilə atılmış bu addım ozon qatının nazikləşməsi prosesini yavaşlatsa da, HCİFC, HFC kimi maddələrin istifadəsinə üstünlük verilməsi və onların güclü istixana effektinə malik olmaları qlobal istiləşmə problemini daha da inkişaf etdirdi. Qlobal istiləşmə isə atmosferə atılan qazların istixana təsiri yaratması nəticəsində Yer səthinin və Dünya okeanının orta illik hərarətinin tədricən artması prosesidir. İstixana effektinin nə olduğunu anlamaq üçün üzəri şüşə, yaxud şəffaf plastiklə örtülmüş istixanada gedən prosesi təsəvvür etmək kifayətdir. Belə ki, işıq enerjisi bu qurğunun şəffaf örtüyündən keçərək burada olan bitkilər, torpaq, su və əşyalar tərəfindən udularaq onları qızdırır və beləliklə istilik enerjisinə çevrilir. İstiləşmiş cisimlər isə özündən infraqırmızı şüalar buraxır. Bu şüaların kənara çıxmasına istixana örtüyü qismən mane olur. Beləliklə, enerjinin bir hissəsi tutulub saxlanılır və istixananın içərisində olan havanın temperaturu yuxarı qalxır. Oxşar proses Yer kürəsində də baş verir. Günəş şüalarının çox hissəsi atmosferi keçərək yer səthinə düşür və onu qızdırır. Yer səthindən çıxıb onun müəyyən qədər soyumasına səbəb ola biləcək infraqırmızı şüalar kosmosa istiqamətlənir, lakin Yerin atmosferində elə qazlar vardır ki, onlar infraqırmızı şüaların bir hissəsini əks etdirərək havanın qızmasına səbəb olur. Belə qazların miqdarı artdıqca, atmosferdə tutulub saxlanan enerjinin də miqdarı artır və Yerin temperaturu ümumilikdə yüksəlir. 39 “Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin “Ozon qatını dağıdan maddələr üzrə Monreal Protokolu» ilə müəyyən olunmuş tənzimlənən ozondağıdıcı maddələrin siyahısı»nın təsdiq edilməsi haqqında qərar № 203” Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|