M. C. Pişəvəri
Yüklə 178,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.acjiq.info
9 O zaman müharibə nəticəsində heyrət-avər dərəcədə tərəqqi etməkdə olan sənaye məhsulu və yaşayış vəsailinin şədid bir surətdə bahalanması (üçün sahibkarlar) işçi sinfinin mübarizəsinin genişlənməsindən qorxub, çox yerdə kargərlərə güzəşt etməyə məcbur oldular. Dövlət mübarizənin müvəqqəti bir surətdə irəli getməsindən qorxub iqtisad naziri tərəfindən doktor Şeyxi Azərbaycana və İsfahana göndərməyə məcbur oldu.Doktor Şeyxi yerdə vəziyyəti mütaliə etdikdən sonra kargərlərlə karfərmanların ixtiyarat və haqqını müəyyən edən bir layihə yazıb, dövlətə qəbul etdirdi. Bu vəsilə ilə kargərlərin vəziyyəti yaxşılaşmağa başladı. İş müzdü yüzdə yüz, bəlkə yüzdə 150 % artırıldı. Karxana sahibləri kargərlərin hətta çörək və yanacaqlarını da öhdələrinə götürməyə məcbur oldular. Bu ittihadiyyənin müvəffəqiyyəti Xəlil İnqilabın adına tamam olduğuna görə onun nüfuzu yüksəlməklə, kargərlər onu həqiqi bir rəhbər kimi qəbul etməyə məcbur oldular. Arxasında böyük güc və qüdrət hiss edən bu cavan macəracu get-gedə öz vəziyyətini unudub, hətta ərbab və vəlineməti olan Fəhimiyə də etinasızlıq göstərməyə başladı. Onun hüzuruna getdikdə qabaqki təvazökarlığın əvəzi biədəbanə bir surətdə qaba hərəkətlər biruzə verib, digər tərəfdən kargər təbəqəsinin təhti-təsirində vaqe olmaqla tez-gec əhd və peymanı unudub, vəli- nemətinin göstərişlərinə əməl etməkdə səhlənkarlıq göstərdi. Fəhimi mahir bir diplomat, amma bir mürtəce olduğuna baxmayaraq öz məqam və şəxsiyyətinə artıq dərəcə əlaqəmənd, özü tapıb fəhlə təşkilatının başına gətirdiyi satqın bir adam mütəkkəbbir və ədəbsiz bir şəxsin hərəkətinə təhəmmül edən deyildi. O bir neçə dəfə işarə və kinayə ilə hərifi başa salmaq istəyirsə, Xəlil özünün arxasında böyük qüdrət hiss etdiyinə görə onun işlərinə məsxərə ilə cavab verdi. İş bu yerə gəldikdə Fəhiminin təklifi bəlli idi. O özünün tikdiyi binanı dağıtmağı da bacarırdı. Xəlilin qaba hərəkətlərindən əlavə ittihadiyyələrin güclənmələri və bütün fəhlə sinfinin onların ətrafında toplanması da fəhiminin xoşuna gələn işlərdən deyildi. O öz əli ilə öz başına bəla açdığını tez bir zamanda hiss etməyə başladı. Geridəki xətərdən qurtarmaq, onun üçün çox da çətin iş ola bilməzdi. Çünki o özü tamam ömrünü fitnə və fəsad və tiryəklə keçirmiş köhnə cavanlardan idi. Təbrizin ö günkü mühütü isə hər macəraya müsaid idi. Çünki hənuz əşxas özlərini layiqincə göstərməmişdilər. Hər kəs başına 5-3 nəfər toplaya bilsədi, istədyini edə bilərdi. Bunlardan əlavə Xəlil İnqilabın rəftar və hərəkəti azadixahlar üçün mərmuz şəkildə idi. Onun fəhlələr arasında gündən-günə artmaqda olan nüfuzundan irticai ünsürlərin də istifadə etmək imkanı az deyildi. Xəlilin pul işinə baxması da ağızdan-ağıza söylənilməkdə idi. Rəftarı daxi getgedə lotuluq şəkli almışdır. Bu işdə Fəhiminin özü də dəxalətsiz deyil idi. Onun adamları, məsələn, Tağı Beytulla və Kərubi, Əbülqasım Cavan və qeyriləri cürbəcür ünvanlarla mühiti zəhərləyib, ortaya çıxan adamları bədnam etmək üçün çalışır və hiylələr düzəldirlər. Xəlil inqilabın şərrin başdan rəf etmək üçün aclıqdan gəlib, sərvət qazanmış. Təbrizdə ən birinci xalı karxanası sahibi olan Əbülqasım Cavan intixab olunmuş idi. O Xəlili rüşvət istəməkdə müttəhim edib, bir iddə pıçaqçılar vasitəsi ilə morede-həmlə qərar verərək, müfəssəl döydükdən sonra onun əlindən valiyə şikayət edir. Vali (Fəhimi) isə əmniyyəti xiləldar etmək ittihamı üzrə Xəlili saxlatdırıb, Tehrana təbid və ittihadiyyəsinin qapılarını bağlamaqla, komedinin birinci pərdəsinə xatəmə verdi. www.acjiq.info
10 Əlbətdə, kargərlər ittihadiyyəsini də bir tədbir ilə ortadan aparmaq çox da asan bir iş deyildi. Çünki bu təşkilat Pəhləvi dövrəsində doğub, müharibə zamanında tərəqqi etməkdə olan cavan senaeyə və sair bir surətdə inkişaf edən əl dəstgahlarına arxalanırdı. Heyrət-avər dərəcədə qazanc aparmaq, sərmaeyə və karxana sahiblərini, fəhlənin nazını çəkmək və onu əldə saxlamağa məcbur idilər. Fəhlələr isə ittihadiyyə və birlik məzəsini dadıb və əldə indiki müvəffəqiyyətləri saxlamaq üçün bu vasitələri saxlamalı olduğunu anlamışdılar. Ona görə Xəlil İnqilab Tehrana təbid olunduqdan sonra işini təqib etmək üçün Azərbaycana gəlmiş, Yusif İftixarı, çox tez bir zamanda ittihadiyyəni yenidən dair etməyə müvəffəq oldu. Fəhimi məzul olub, onun yerinə sərləşkər Müqəddəmin göndərilməsi də bu işdə bitəsir qalmadı. Yusif İftixarı Xəlil İnqilabdan savad cəhətdən dalı olsa da, təcrübə cəhətdən irəli idi. Macaraculuqda Xəlildən geri qalmazdı. Hətta avamfəriblik inqilabi sözləri danışmağı Xəlil ondan öyrənmişdir. 11 il Pəhləvi zindanı və vaxtilə Cənub neft mədənlərində fəhlə arasında işləmək sabiqəsi daxi onun üçün böyük bir sərmayə idi. Bunlardan əlavə İftixari ilə Xəlil İnqilab bir çox cəhətdən bir-birilə işləməyə məcbur idilər. Onlar Hizbi- Tudei-İran və başqa azadixahları özlərinə yaxınlaşmağa imkan vermirdilər. Onların qabağında izhari-vücud etmək üçün bunlar bir çox qaranlıq və mərmuz maqamat ilə mərbut olaraq, azadixah təşkilatlar arasında nifaq salmaqla özlərinə camiətdə yol açmağa çalışırdılar. Bu işdə hər ikisinin yolu bir idi. Ona görə də Yusif İftixari Təbrizə gəldikdə (Xəlil) İnqilabın xüsusi tövsiyəsi üzrə onun həmdəstləri tərəfindən çox hərarətli qəbul olunub, daha ciddiyyətlə işə başladı. Yusif Xəlildən aqil olduğuna görə fəhlə sinfi işi ilə məşqul olmayıb, meydanda olan bütün siyasi dəstələr və məruf siyasət adamları ilə də əlaqəyə girişdi. O gün Təbrizdə müəssir amillərdən hesab olunan sərləşkər Müqəddəm və Sərtibzadə ilə də yaxınlaşmaqda, Hizbi-Tudə təşkilatının qabağına çıxdı. Onun əleyhinə gizli olaraq təbliğat aparmaqdan geri durmayıb, gözlənilməmiş işin asan bir surətdə irəli gedib, gözünü açaraq 10
min nəfərlik ciddi bir sinfin başında gördükdə, onsuz da macəradan həzz alan avantüristin gözləri qamaşdı. Əldə olan böyük imkanlardan daha böyük istifadə etmək fikrinə düşdü. O günlərdə 14-cü məclis intixabı üçün hazırlıq aparılırdı. Sərləşkər Müqəddəm müəyyən adamlardan intixab komesiyonu dəvət etmişdi. O məmul olduğu üzrə bu işdən böyük pullar qazanmaqda idi. Onlar (komosion) müxalif adamlardan təşkil olduğunu hiss etməklə, Müqəddəmin şədid surətdə muxalifətinə girişmişdilər. Yusif özünün və yoldaşlarının intixab ola bilməyəcəklərinə yəgin etdiyi işin bu şəkildə meydana çıxmasından razı qalmayıb, daha ciddi surətdə əksül-əməl göstərdi. Sərləşkər Müqəddəmin o günlərdə mərkəzi hökumət ilə arası yaxşı deyildi. (Müqəddəm) Azərbaycanda küllü miqdarda böyük pul qoparıb tək öz cibinə doldurmuşdur. Bu müamilədə pay gözləyən Mehdi Fərrux hətta Söheylinin özü və məclis nümayəndələrindən bir neçəsinin payları yetişmədiyinə görə ounn əleyhinə mübarizə edirdilər. Yusif İftixarı, mərbut olduğu irticai məqamlar vasitəsi ilə Müqəddəmin əleyhinə böyük nümayişlər təşkil edərək, işi ciddiləşdirmək istədi. Onsuz da dövlət
Yüklə 178,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|