Kitab Avropa Qonşuluq və Tərəfdaşlıq Aləti Şərq Ölkələri Meşə Sektorunda Hüquq Tətbiqi və İdarəetmə Sisteminin Təkmilləşdirilməsi proqramının ikinci fazası
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 32
100 III FƏSİL MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI Məktəb yasaqlığı və ya təbiət abidəsi Təbiət abidələri – xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin bir formasıdır. Nadir, relikt, yaşı bir əsrdən çox olan ağaclar təbiət abidələridir. Planetin ən qocaman ağacı ABŞnın Nevada ştatındakı gövdəsinin diametri 6,4 m olan 4900 yaşlı qılçıqlı şam ağacıdır. Azərbaycan təbiət abidələri ilə zəngindir. Qubadlı rayonu Xanlıq kəndindəki 1600 yaşlı, Xocavənd şəhərində 2000 yaşlı çinarlar, Göygöl rayonu Kolayır kəndindəki 1500 yaşlı “Düldülü” çinar qədim tarixi dövrlərin canlı şahididir. Hazırda ölkəmizdə yaşı 300 ili ötmüş 2083 ağac qeydə alınmışdır. Keçən əsrin sonlarında akademik Həsən Əliyevin rəhbərliyi altında aparılan elmi tədqiqatlar nəticəsində ölkədə 2469 nadir və abidə ağacların olması müəyyən edilmişdir. Gənc meşəçilər yaşadıqları ərazidəki ağacların monitorinqini keçirərək təbiət abidələrini qeydə alırlar. Bu zaman gövdəsinin eni 34 mdən çox olan palıd, cökə, şabalıd, ağcaqayın, göyrüş, şam və qaraçöhrə ağacları təbiət abidəsi hesab edilə bilər. Ağacın yaşını təyin etmək bir qədər mürəkkəb olduğu üçün ağacların gövdəsinin əhatəsi nəzərə alınmalıdır. Məsələn, 300 yaşlı cökənin gövdəsinin dimetri 45 m, 400 yaşlı palıdın 56 mdir. Qeyriadi gözəlliyə və ölçülərə malik olan ağaclar siyahıya alınır. Belə ağacları aşkar etdikdə şagirdlər müvafiq təbiəti mühafizə təşkilatına müraciət edərək, ağacın qorunması üçün təklif verə bilərlər. Ağacın qarşısındakı xüsusi lövhədə təbiət abidəsi barədə məlumat yazılır. Təbiət abidələri gənc meşəçilər tərəfindən xüsusi nəzarətə alınır. Meşədə nadirliyi, tarixi və ya çətirinin forması ilə diqqəti cəlb edən hər hansı bir ağac növünün pasportunu aşağıdakı qaydada tərtib etmək olar. Ağacın pasportu Ağacın növü (adı) _____________________________________ Yaşayış yeri (ünvan) ___________________________________ Bitdiyi ərazinin təsviri __________________________________ Yaşı, hündürlüyü ______________________________________ Gövdəsinin diametri ( 1 m hündürlükdə) ___________________ Hansı hündürlükdə ağac budaqlanır _______________________ Çətirin forması _______________________________________ Torpaq şəraiti (ağacdan 1,52 m məsafədə) _________________ Ağacın ümumi vəziyyəti: □ əla; □ yaxşı; □ kafi; □ qeyrikafi 101 MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI III FƏSİL Ağacın gövdəsinin diametrinin və hündürlüyünün təyini Ağacın gövdəsinin diametrini onun gövdəsinin çevrə uzunluğunu ölçməklə C=ПD düsturuna əsasən hesablamaq olar. Burada Cçevrə uzunluğu, П=3,14, Disə diametrdir. Hündürlüyü (H) təyin etmək üçün ağacdan təxmini hündürlüyü qədər bməsafəsində duraraq < bucağını ölçməklə tapmaq olar. H=btg+l Burada l=MNYerdən baxış məsafəsinə qədər olan hündürlük; bbaxış məsafəsindən ağaca qədər olan məsafə; < baxış bucağıdır. Açıq sahədə ağacın hündürlüyü onun kölgəsinin uzunluğuna görə ölçülür. Bunun üçün yerə 1 metrlik bir çubuq basdırılır. Çubuğun hündürlüyünün kölgəsinə olan nisbəti ağacın hündürlüyünün öz kölgəsinə olan nisbətinə bərbərdir. AB/AC=A 1 B 1 /A 1 C 1 Ağcabədi rayonu 1 saylı tam orta məktəbin tədristəcrübə sahəsində 200 yaşlı qaraqovaq ağacı əsrlərin yadigarıdır. 1 ha ərazidə salınmış meşəbağda nadir ağac və kollar tam ekoloji sistemi formalaşdırır. Məktəbin gənc ekoloqları müntəzəm ola raq bağa qulluq edir və yeni yaşıllıq zolağı becərməklə məş ğul olurlar. Eyni zamanda mək təb bağı biologiya fənni üzrə təcrübi işlərin və ekoloji təd qiqat ların aparılması üçün əl verişli şəraitə malikdir. Əsrlik ağacların ömrünü uzat maq üçün təxirəsalınmaz tədbir lərin görülməsi tələb olunur. Yad da saxla maq lazımdır ki, palıd, cökə, qovaq, çinar, göyrüş və digər ağaclar qocalma döv rün də daxildən kövrək olsalar da uzun illər yaşaya bilir. Ağacın kövrəkliyi onun kəsilməsi üçün əsas deyildir. Əksinə, bəzi təd birlər nəticəsində ağacın ömrünü uzatmaq mümkündür. Bəzən meşə də gəzən turistlər ağacın göv dəsini bıçaqla və digər kəsici alət lərlə zədələyib öz adlarını yaz mağa Şəkil 32. Qaraqovaq ağacı 102 III FƏSİL MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI çalışırlar. Belə insanlara izah etmək lazımdır ki, ağacın qabığın da açılmış yaralar xəstə liyə, bəzən də ağacın məhvinə səbəb olur. Bu qiymətli ağacların xilas edilməsi üçün xüsusi müalicəyə ehtiyacı vardır. Gənc meşəçilər mütəxəssisin rəhbərliyi ilə ağacın yarasını fırça vasitəsilə təmizləyirlər. Sonra 5%li mis kuporosundan istifadə edərək xəstəliktörədən göbələkləri və mikrobları məhv edirlər. Bir neçə saat ərzində yaranın səthi quruduqdan sonra 10%li bağ məhlulu ilə dezinfeksiya olunur. Daha sonra həmin nahiyəni əliflə və ya 1520%li karbol məhlulu işləmək lazımdır. Əgər ağacın yarası çox dərindirsə, yaranı yuxarıdakı üsulla işləyib, əlifdə isladılmış otla sarımaq lazımdır. Sonrakı 12 il ərzində yaranın kənarı 35 sm örtülür. Yara çox enlidirsə, sarğını bir neşə il ərzində teztez dəyişmək lazımdır. Yara tamam sağalana qədər bu proses təkrarlanır. Ağacın koğüşünü sağaltmaq üçün ilk növbədə daxili çürümüş oduncaqdan təmizlənir. Bu zaman ərsin və ya fırçadan istifadə edilir. Sonra təmizlənmiş hissəyə 5%li mis kuporosu məhlulu çəkilir. Daha sonra 10%li bağ karbolu ilə işlənir. Yaxşı olar ki, bu əməliyyat yayın və yaxud qışın sonunda aparılsın. Ağacın koğuşu böyükdürsə, 23 həftədən bir 35 dəfə dezinfeksiya edilir. Bu əməliyyatdan sonra ağacın koğuşuna “tıxac” qoyulur. Koğuşun diametri 25 smdən böyük olduqda, 7080 mm məsamələri olan 23 mm qalınlığında dəmir tor koğuşun içərisinə qoyulur. Sonra kərpic və daş qırıntısı duru sement məhlulu ilə (1 hissə sement və 4 hissə qum) qarışdırılaraq koğuşa tökülür. Sementin üzəri taxta lövhə ilə örtülür. Məhlul bir az bərkidikdən sonra lövhəni götürüb, qatı məhlulla “tıxac”ın üzərini kambi qatına qədər hamarlamaq lazımdır. Bu cür “tıxac” yayın ortalarında qoyulur ki, payıza qədər yaxşıca qurusun. Şagirdlər aşkar etdikləri təbiət abidələrini ərazinin ekoloji xəritəsində qeyd edirlər. Ağacların ölçülərini təyin etmək üçün vəsaitdə təqdim olunan üsullardan istifadə etmək olar. Təbiət abidələrinə həsr olunmuş “Planetin qocaman sakinləri” mövzusunda dəyirmi masa və ya konfrans keçirmək olar. Tədbirə alim və mütəxəssisləri, ictimaiyyətin nümayəndələrini dəvət etməklə təbiət abidələrinin qorunmasına diqqəti artıra bilərsiniz. Xüsusi mühafizə altında olmayan ərazilərdə aşkar edilmiş nadir və relikt bitkiləri mühafizə etmək üçün gənc meşəçilər təşəbbüs göstərə bilərlər. Zəngin bioloji müxtəlifliyə malik təbiət guşəsində mütəxəssilərin tövsiyəsi ilə təbiət abidəsinin təyin edilməsi və ya məktəb yasaqlığının yaradılması üçün layihə tərtib etmək mümkündür. Layihənin hazırlanmasında yerli idarəetmə orqanları Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|