Kitab Avropa Qonşuluq və Tərəfdaşlıq Aləti Şərq Ölkələri Meşə Sektorunda Hüquq Tətbiqi və İdarəetmə Sisteminin Təkmilləşdirilməsi proqramının ikinci fazası
MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
97 MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI III FƏSİL üzrə şəhər parklarındakı ağaclarda şibyələri müşahidə etmək olar. Gənc meşəçilər antropogen amilin ətraf mühitə təsiri barədə topladıqları məlumatları birlikdə müzakirə edib, nəticə çıxarırlar. Son illərdə bir çox ölkələrdə meşələrin kütləvi deqradasiyası və məhvolma halları qeydə alınır. Bunun əsas səbəbləri turşulu yağışlar, havada azot, kükürd və ozon qazlarının artmasıdır. Bu sahədə ətraf mühitin qlobal monitorinqi çərçivəsində hava çirkləndiricilərinin meşələrə təsirinin öyrənilməsi və monitorinqi üzrə beynəlxalq proqramlar həyata keçirilir. Bu üsullardan ən sadəsi iynəyarpaqlı ağacların vəziyyətinə görə meşənin ekoloji durumunun qiymətləndirilməsidir. Meşənin ekoloji vəziyyətini qiymətləndirmək üçün Eldar şamı ağacından (Pinus Eldarica L.) indiqator kimi istifadə etmək mümkündür. Şam ağacının çətirinin seyrəlməsi, iynəyarpaqlarının saralması, qozaların sayı və budaqların böyüməsi əsas göstəricilərdir. Şam ağacları üzərində müntəzəm müşahidələrin aparılması üçün daimi sınaq meydançası təyin edilməlidir. Şagirdlər bu tapşırığı 3 mərhələdə yerinə yetirirlər: 1. Sınaq meydançası üçün sahənin seçilməsi; 2. Ağacların ümumi vəziyyətinin təsviri; 3. Tədqiqatın nəticələrinin qiymətləndirilməsi. Sınaq meydançası üçün meşənin dərinliyində, yolun kənarında 1 hadan az olmayan sahə seçilir. Bu sınaq meydançasında birdəfəlik və yaxud çoxillik tədqiqatlar aparmaq mümkündür. Tapşırığın yerinə yetirilməsi üçün kompas, uzunluq ölçən, binokl və işçi vərəqlər lazımdır. Şam ağaclarının ümumi vəziyyətini qiymətləndirərkən iynəyarpaqların saralmasına və tökülməsinə, qozaların sayının azalmasına və budaqların boy artımının dayanmasına diqqət yetirilir. Çətiri seyrəkləşən ağacların göstərilən əlamətləri ekoloji mühitin çirklənməsinə dəlalət edir. Həmin ərazidə bir neçə il müşahidələri davam etdirməklə gənc meşəçilər meşənin ümumi ekoloji vəziyyətini qiymətləndirə bilərlər. Bu tapşırığı yerinə yetirən zaman şagirdlərin tədqiqat işlərinin nəticələrini qruplarda müzakirə edilir və sonra müəllimin iştirakı ilə yekunlaşdırılır. Ekoloji vəziyyətin pisləşməsinin səbəbləri və aradan qaldırılması barədə qrupların təklifləri müşahidə gündəliklərində qeyd olunur. Meşənin ekoloji vəziyyətinin qiymətləndirilməsində enliyarpaqlı ağacların yarpaq ayasından da istifadə edilə bilər. Yarpaqların sağ və sol hissələri arasında assimmetriyanın əmələ gəlməsi ətraf mühitin ümumi çirklənməsini göstərir. Meşə ekosisteminə 98 III FƏSİL MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI antropogen təsirlərin artması nəticəsində qovaq, palıd, vələs və digər enliyarpaqlı ağaclarda morfogenetik proseslərin pozulması yarpaqların xarici görünüşünün dəyişməsinə səbəb olur. Ağaclar yerli ərazinin daimi sakinləri olduqlarına görə torpaq və hava şəraitinin dəyişməsinə çox həssasdır. Yarpaqlarda assimmetriyanın artması ekoloji mühitin pisləşməsini göstərir. Tədqiqat işləri müəyyən ərazilərdə yarpaqların toplanması ilə baş lanır, laboratoriya və ya sinif şəraitində davam etdirilir. Bu tap şırığı yerinə yetirmək üçün xətkeş, bucaqölçən, qeydiyyat vərəqləri və herbari materialları tələb olunur. Müxtəlif qrupların sınaq meydançalarında topladıqları bitki yarpaqlarının sağ və sol hissələri ölçülür və göstəricilər qeydə alınır. Sonra hər bir qrupun nəticələri müqayisə edilərək təhlil olunur. Bu tədqiqat nəticəsində meşənin antropogen təsirə daha çox məruz qalan sahəsi təyin edilir. Sınaq meydançalarında ekoloji sistemin əsas quruluş komponenti olan ağac növlərinin populyasiyası ayrıayrılıqda öyrənilir. Bu üsulla meşənin inkişaf dinamikası və davamlılıq dərəcəsi müəyyən edilir. Bitki qruplaşmasının növ tərkibi, fitosenozun müxtəlif yaruslarında yerləşən ağac, kol və ot bitkilərinin sayı göstərilir (cədvəl 7). Cədvəl 7 Cins Növ Yarus Ağacların sayı Ağacın yaşı Orta hündürlük, m Orta diametr, sm Tədqiqatların nəticələrini müzakirə edərkən antropogen təsir altında zərər çəkmiş bitkilərə xüsusi diqqət yetirmək lazımdır (cədvəl 8). Cədvəl 8 N Qırılmış ağac növləri Sayı Diametri, sm Yaşı, il Ekoloji pozuntunun səbəbi 1 Palıd 3 1520 15 Qanunsuz qırıntı 2 Lənkəran akasiyası 5 1215 9 Meşə yanğını (tonqal) Meşə bitkilərinə vurulan zərəri müşahidə gündəliyində ətraflı təsvir etmək, aşkar olunduğu yeri, tarixi, zərərçəkmiş bitkilərin sayını qeyd etmək lazımdır. Ekoloji pozuntu barədə əlaqədar təşkilatlara məlumat vermək lazımdır. 99 MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI III FƏSİL Müşahidə gündəliyinin aparılma qaydası Təbiətdə keçirilən ekoloji tədqiqatların əsas hissəsi müşahidələrin qeydə alınmasından ibarətdir. Qısa müddətli ekskursiyalar və ya uzunmüddətli yürüşlər, ekspedisiyalar zamanı müşahidə gündəliyinin düzgün tərtib edilməsinə xüsusi diqqət yetirmək lazımdır. Təbiətdə aparılan müşahidələr ekskursiya zamanı gündəliyə qeyd edilir. Gündəliyin birinci səhifəsində gənc meşəçinin adi, soyadı, şəhər, rayon, məktəb, sinif göstərilir. Gündəlikdə bütün qeydlər vərəqin sağ tərəfində aparılır. Sol səhifədə müşahidə obyektlərinin rəsmlərini, xəritələri çəkmək olar. Qeydiyyatın aparıldığı yer və vaxt, həm də iqlim şəraiti göstərilməlidir. Yazı dəftərlərindən əlavə, gənc tədqiqatçılar rəsm albomlarından, işçi vərəqlərdən istifadə edə bilərlər. Gənc meşəçilər tədqiqat işlərinin yekununda referatlar və ekoloji layihələr hazırlayırlar. Referat işi və yaxud ekoloji layihələr bir neçə hissədən ibarət olur: • Giriş; • Tədqiqatın obyekti və metodları; • Tədqiqatın gedişatı; • Tədqiqatın nəticələri və təkliflər; • Ədəbiyyat. Giriş hissəsində ekoloji problemin müasir vəziyyəti, tədqiqat işinin aktuallığı, elmi və praktiki əhəmiyyəti, əsas məqsədi göstərilir. II hissədə tədqiqatın aparıldığı ərazi, əsas obyektlər (meşənin flora və ya faunası), keçirildiyi müddət təsvir edilir. Həmçinin bu hissədə istifadə olunmuş avadanlıq, alətlər, materiallar, ölçü və qeydiyyat üsulları öz əksini tapmalıdır. Eksperimental tədqiqat işi aparılmışdırsa, statistik hesablama üsulları da göstərilir. III bölmədə tədqiqat işinin gedişatı elmi dəlillərlə təsvir edilir. IV bölmə nəticələrin ətraflı şərhinə, sxem, cədvəl, qrafik və ya rəsmlər vasitəsilə təsvirinə həsr olunur. Ekoloji layihələrdə problemin yaranma səbəbləri və aradan qaldırılması üçün konkret təkliflər öz əksini tapmalıdır. Referat işində gənc meşəçilərin fəaliyyətindən bəhs edən fotoşəkillərdən geniş istifadə edilir. Meşənin ekoloji vəziyyətinin öyrənilməsinə aid fotoalbomlar da tərtib etmək olar. Rəsmlər və fotoşəkillərə aid məlumatlar şəklin altında qeyd olunmalıdır. Nəhayət, sonuncu bölmədə tədqiqatın aparılması üçün istifadə edilən ədəbiyyat verilir. Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|