Kitab Avropa Qonşuluq və Tərəfdaşlıq Aləti Şərq Ölkələri Meşə Sektorunda Hüquq Tətbiqi və İdarəetmə Sisteminin Təkmilləşdirilməsi proqramının ikinci fazası
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
94 III FƏSİL MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI III Fəsil Davamlı meşə ekosistemi necə yaranır? Meşə ekosistemi təkcə ağaclardan deyil, digər canlı orqanizm lərdən, kollar, otlar, mamırlar, şibyələr, göbələklər və heyvanlardan ibarətdir. Meşə təbii tarazlıqda olduqda özözünü tənzimləyir. Bu proses fasiləsiz getdiyindən ömrünü başa vuran qocaman ağaclar məhv olaraq öz yerini daha cavan ağaclara verir. Qocaman ağacın boş qalmış yeri işıqsevən bitkilər tərəfindən tutulur. Təbii meşədə sıx meşəaltını təşkil edən kollar və ot bitkiləri vardır. Belə mürəkkəb quruluşa malik olması meşəni ətraf mühitin əlverişsiz amillərinə qarşı davamlı edir. Quraqlıq və digər təbii fəlakətlər dövründə də qocaman ağaclar üçün təhlükə yarandıqda meşə yaruslarında ağacların birbirini əvəz etməsi müşahidə olunur. Bitki tərkibinin müxtəlifliyi xəstəlik və ziyanvericilərə qarşı davamlılığı artırır. Bir ağac növü xəstəliyə yoluxduqda bu xəstəlik digər ağac növlərinə yayılmır. Floranın bioloji müxtəlifliyi heyvanlar və quşlar üçün zəngin yem mənbəyidir. Süni yolla salınan meşələrdə davamlı ekosistemi süni sürətdə yaratmaq qeyrimümkündür. Yeni salınan meşələrin qoruyucu meşə örtüyünə çevrilməsi üçün on illərlə vaxt lazımdır. Meşə ekosistemi davamlı olmaq üçün bir çox bitki, heyvan, göbələk növlərinin birgə yaşayışı təmin olunmalıdır. Məsələn, ağac göbələkləri çürümə prosesini sürətləndirir. Yağış qurdları isə torpağın münbitliyini artırır. Meşə salarkən bəzi tələblərin yerinə yetirilməsi yeni meşə zolağının davamlı olmasına kömək edə bilər. Meşənin davamlılığı seçilmiş ağacların növündən asılıdır. Ağaclığın tərkibi coğrafi mövqe dən, torpaq, iqlim, rütubət şəraitindən asılı olaraq müəyyən edilir. Buna görə də müxtəlif cinsli ağac və kollardan ibarət qarışıq meşələrə üstünlük verilir. Belə olduqda şəraitə uyğunlaşan müəyyən bitki növü daha yaxşı böyüyür. Bir ağac növü xəstəliyə yoluxduqda digər növlər bu xəstəliyə tutulmur. Enliyarpaqlı və iynəyarpaqlı ağaclardan ibarət qarışıq meşələr yanğına qarşı davamlı olur. Meşə bitkilərinin bir qrupu pioner ağaclar adlanır. Bu növlər açıq meşəsiz sahələrdə birinci olaraq məskən salır və digər ağaclar tərəfindən rəqabət olmadıqda daha yaxşı inkişaf edir. Bu ağaclar həm şaxtaya, həm də quraqlığa dözümlü olub, kölgədə inkişafdan geri qalırlar. Bir çox hallarda sıx meşə örtüyü altında bu ağaclar özlərini bərpa edə bilmirlər. Buna görə də yeni meşəsiz sahələrə düşən toxumları daha yaxşı inkişaf edir. 95 MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI III FƏSİL Davamlı meşə ekosistemini əmələ gətirən digər ağaclar qrupuna göyrüş, cökə, ağcaqayın, vələs, fıstıq aiddir. Bu ağaclar kifayət qədər kölgəyə davamlı olub ekstremal hava şəraitinə həssasdır. Palıd, qarağac ağacları nisbətən işıqsevən bitki olduğuna görə toranlıq meşədə zəif inkişaf edir. Meşə salınarkən ağac növlərinin bu xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Həm işıqsevən, həm də kölgəyə davamlı ağaclar qarışıq əkildikdə daha yaxşı nəticə alınır. Yaxşı olar ki, 56 növ ağac birlikdə əkilsin. Müxtəlif qrupdan olan ağacların eyni vaxtda əkilməsi tələb olunmur. Əgər işıqsevən ağaclardan ibarət meşə zolağı salınıbsa, bu ağaclar böyüdükdən sonra aralarında kölgəyədavamlı ağac növlərini əkmək olar. Cökə ağacı vegetativ üsulla çoxaldığına görə tez bir zamanda meşənin ikinci yarusunda sıx meşə örtüyü əmələ gətirir. Müxtəlif ekoloji qrupdan olan ağacların say nisbəti də nəzərə alınır. İşıqsevən və sürətlə boyatan ağac növlərinin sayı çox olduqda tez bir zamanda çətirləri sıx qovuşaraq meşə örtüyünü əmələ gətirir. Əgər suni salınan meşədə 75% şam ağacı əkilibsə, 25% palıd ağacı əkmək olar. Ağacların altında ərazidə təsadüf olunan kol bitkiləri əkilir. Meşə kollarının ömrü ağaclardan qısa olsa da, tez bir zamanda böyüyüb təbii yolla çoxalır və sıx bitki örtüyü əmələ gətirir. Fındıq, zirinc, itburnu, böyürtkən, qaragilə kollarının hər birindən bir neçə ədəd əkməklə meşəaltını formalaşdırmaq mümkündür. Kol bitkilərinin pöhrələrini yaxınlıqdakı meşədən köçürmək olar. Daha yaxşı olar ki, kollar meşəçilik sahəsində toxumla artırılsın. Xüsusi tinglikdə artırılmış kollar ağaclar böyüdükdən sonra yeni salınmış meşəyə köçürülür. Meşə ekosisteminin tarazlığı üçün mamır, şibyə, göbələklərin və digər heyvanların məskən salması vacibdir. Yaxınlıqdakı meşədən bir qədər meşə döşənəyi toplayıb, yeni salınan meşəyə gətirmək olar. Meşə döşənəyindəki bitki toxumları, mikroorqanizmlər yeni şəraitdə yayılaraq alt təbəqəni formalaşdırır. Bu prosesi erkən yazda və ya payızın sonunda yerinə yetirmək lazımdır. Əlbəttə ki, meşə döşənəyi yeni salınan meşə bir neçə il inkişaf etdikdən sonra köçürülməlidir. Təbii şəraitdə meşələrin bərpası uzun müddət ərzində gedir. Çox zaman qanunsuz meşə qırmaları, daşqınlar, sel, sürüşmələr, yanğınlar zamanı meşə sahələri boşalır. Belə sahələrdə meşə bərpası işlərində məktəb meşəçiliyində artırılmış bitkilərdən istifadə etmək olar. 96 III FƏSİL MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI Məktəb ekoloji monitorinqi Gənc meşəçilər məktəb ekoloji monitorinqində iştirak edə bilərlər. Ekoloji monitorinq meşə ekosisteminin və onun ayrıayrı obyektlərinin vəziyyətinin antropogen təsir altında dəyişməsinin müşahidəsi, qiymətləndirilməsi və proqnozlaşdırılmasıdır. Yuxarı sinifl ərdə şagirdlər ekoloji monitorinqin ən sadə üsullarına yiyə lənirlər. Bu zaman müxtəlif biosenozlarda geobotaniki təd qiqat lar, ətraf mühitin çirklənmə dərəcəsinin təyini, quşların miqrasiya yollarının öyrənilməsi, bioloji müxtəlifliyin qeydə alınması kimi tapşırıqları yerinə yetirmək mümkündür. Bu mərhələdə məktəblilər müstəqil olaraq fəaliyyət planını tərtib edir, dəqiq məlumatların və müqayisəli nəticələrin alınmasına səy göstərirlər. Uzun müddətli tədqiqatlar bir neçə il ərzində davam edərsə, məktəb ekoloji monitorinq şəbəkəsini yaratmağa imkan verir. Hər il toplanan məlumatlar əsasında ətraf mühitin vəziyyətini qiymətləndirmək və proqnozlaşdırmaq mümkündür. Gənc meşəçilər ərazidə olan bitki və heyvan növlərini qeydə almaqla, onların sayına ekoloji amillərin təsirini müəyyən edirlər. Ekoloji monitoringin əsas obyekti olaraq şibyələrdən istifadə olunur. Şibyələr bildiyimiz kimi sporlu bitkilər qrupuna aid olub, göbələk və birhüceyrəli yosunlardan ibarətdir. Göbələk çoxalmanı və qidalanmanı, yosunlar isə fotosintez prosesini təmin edir. Şibyələr havanın tərkibinə, mikroiqlim şəraitinə və yaşadıqları yerə qarşı olduqca həssasdır. Şibyələr Yer üzərində geniş yayılaraq, ətraf mühitin təsirinə güclü reaksiya verir və zəif dəyişkənliyə malikdir. Ekoloji monitorinqdə daha çox ağacin üzərindəki şibyələr mühitin indiqatoru kimi çirklənmənin dərəcəsini göstərir. Havanın çirklənmə dərəcəsi artdıqca öncə kolşəkilli, sonra yarpaqşəkilli və sonda isə qabığabənzər şibyələr yoxa çıxır. İlk dəfə İsveç alimi R.Sernander (1926) Stokholm şəhərində şibyələrin yayılmasının müx təlif ərazilərdə havanın çirklənməsindən asılı olmasını müşa hidə edib. O müəyyən etmişdir ki, daha çox 0,030,1 mq/m 3 qatı lığında (SO 2 ) kükürd oksidi şibyələrə məhvedici təsir göstərir. Digər çirkləndiricilərdən azot oksidləri (NO 2 , NO), karbon oksidləri (CO, CO 2 ) güclü təsir göstərir. Şagirdlər meşədəki ağacların üzərindəki şibyələri aşkar edərək, yayılma dərəcəsinə görə havanın çirklənməsini təyin edə bilərlər. Avtomobil yollarının kənarında ağacların üzərindəki şibyələri meşənin daxilindəki ağaclarla müqayisə etmək lazımdır. Eyni qayda Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|