Kerbela’yi doğru okumak

 

 

63 

mekte,  hatta  Davutoğlu‟nun  inĢacısı  ve  icracısı  olduğu  perspektifin  “fantastik 

fikirler” bütünü olduğuna dair çıkarımlarda bulunulmaktadır.

5

  Buna  göre Tür-

kiye, ekonomik  kısıtları, iç siyasal sistemindeki kutuplaĢmaları ve uluslararası 

sistemdeki  diğer  oyuncularla  arasındaki  çıkar  çatıĢmalarını  yeterince  dikkate 

almayarak, “gücünün üzerinde vurmaya çalıĢan bir boksör misali” kapasitesini 

aĢan düzeyde dıĢ politika aktivizmine girmiĢtir.

6

 

Türk dıĢ politikasının Ortadoğu‟daki etkinliğine yönelik her iki yakla-

Ģım da özünde “güç” tartıĢmalarına odaklanmakta, Türkiye‟nin Ortadoğu‟daki 

kapasitesine  iliĢkin  farklı  çıkarım  ve  projeksiyonlarda  bulunmaktadır.  Temel-

deki  bu  farklılığa  rağmen,  konuya  iliĢkin  akademik  çalıĢmaların  neredeyse 

tümünün  ittifak  ettiği  nokta,  Türkiye‟nin  yeni  statü  talebinde  bulunduğudur. 

Fakat  bu  statü  talebini  realize  edecek  siyasal,  ekonomik,  kültürel  araçlara  ve 

beĢeri  unsurlara  sahip  olup  olmadığı  yoğun  tartıĢma  konusudur.  Bu  noktada, 

mevcut yazında konuya iliĢkin boĢluk olduğu görülmektedir. Zira “güç” konu-

suna özel vurgu yapılmakla birlikte, Türkiye‟nin Ortadoğu politikasındaki “ka-

pasite  açığını”  ölçmek  adına  kapsamlı  bir  araĢtırmaya  giriĢilmemiĢtir.  Bu  ça-

lıĢmanın  amacı  literatürdeki  bu  boĢluktan  hareketle  tartıĢmalara  kısmen  katkı 

sağlamaktır.  Bu  kapsamda  çalıĢmanın  birinci  bölümünde  “güç”  ve  “bölgesel 

güç”  kavramlarının  parametreleri  mevcut  literatüre  atıfla  tartıĢılacak,  ikinci 

bölümünde  bu  parametreler  ekseninde  Türkiye‟nin  Ortadoğu‟daki  gücünün 

ampirik analizi yapılmaya çalıĢılacaktır. Sonuç bölümünde ise, analizden elde 

edilen  bulgular  çerçevesinde  Türkiye‟nin  kapasite  artırımına  iliĢkin  politika 

önerilerinde bulunulacaktır.   

 

I.

 

“Güç” ve “Bölgesel Güç” TartıĢmaları: Kavramsal Çerçeve 

“Güç”  kavramı  ve  “bölgesel  güç”  tartıĢmaları,  devletlerin  dıĢ  politika 

etkinliklerinin  ölçülmesi  açısından  belirleyici  öneme  sahiptir.  Her  ne  kadar, 

“güç” kavramının genel olarak siyaset biliminde, özelde ise uluslararası iliĢki-

ler disiplininde merkezi bir kavram olduğu değiĢik yaklaĢımlarca kabul edilse 

de kavramın çerçevesinin nasıl çizileceği ve daha önemlisi ampirik bir analizin 

değiĢkeni haline nasıl getirilebileceği yoğun metodolojik ve teorik tartıĢmaların 

konusudur.

7

 Bu çalıĢma kapsamında konuya iliĢkin literatür, “güç” kavramının 

farklı boyutlarına yapılan vurgu açısından üç temel kategoride ele alınacaktır.

8

 

                                                           

5

Bu ifadelerin yer aldığı çalıĢmalar için sırasıyla bk. Ġlhan Uzgel, “Türk DıĢ Politikasında Bölge-

sel Güç Ġllüzyonu”, içinde Dinçer ve diğerleri (ed.), Yeni Dönemde Türk Dış Politikası, ss. 61-66; 

Ġlhan Uzgel, “DıĢ Politikada AKP: Stratejik Konumdan Stratejik Modele”, içinde Ġlhan Uzgel ve 

Bülent Duru (ed.), AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu, Phoenix yayınları, Ankara, 2010, s. 

362.   

6

Morton Abramowitz ve Henry J. Barkey, “Turkey‟s Transformers: The AKP Sees Big”, Foreign 

Affairs, Cilt. 88, Sayı. 6, 2009, ss. 126-127.    

7

John A. Vasquez, The Power of Power Politics: From Classical Realism to Neotraditionalism, 

Cambridge  University  Press,  Cambridge,  1998;  Mark  Haugaard,  “Power:  A  „Family  Resem-

---

 

 

64 

 

Realist YaklaĢımlar: Gücün Maddiliği ve ĠliĢkiselliği  

“Güç”  kavramının  birinci boyutunu  realist  yaklaĢımın  çizdiği  çerçeve 

ekseninde  incelemek  mümkündür.  Uluslararası  iliĢkiler  disiplininin  kurulduğu 

andan itibaren hakim paradigmalardan biri ve hatta disiplinde belirleyici yakla-

Ģım haline gelen Realist paradigma, “güç” kavramı üzerine yürütülen disiplin-

içi  tartıĢmalarda  özellikle  Soğuk  SavaĢ‟ın  bitiĢine  kadarki  dönemde  alandaki 

kavramsal  ufku  belirleyen  temel  yaklaĢım  olmuĢtur.

9

  Realist  teori,  Edward 

Carr‟ın uyarısını dikkate alarak, gücün uluslararası politikada ihmal edilmeme-

si  gereken  bir  kavram  olduğunu  her  dönemde  vurgulamıĢ,

10

  hatta  Hans 

Morgenthau, uluslararası politikayı “güç ekseninde belirlenen çıkar alanı” ola-

rak  tanımlamıĢtır.

11

  realist  yaklaĢımın  güç  tanımı,  ünlü  siyaset  bilimci  Robert 

Dahl‟ın  kavramsallaĢtırmasına  dayanmaktadır.  Buna  göre  “güç,  A‟nın  B  üze-

rinde, B‟nin kendi iradesiyle yapmayacağı Ģeyi B‟ye yaptırabilme” kapasitesi-

dir.

12

  Güç  kavramına  ilişkisel  bir  yaklaĢım  getiren  Realist  paradigma,  gücün 

belirleyicileri  olarak  (i)  askeri  ve  daha  az  önemli  olmak  üzere  (ii)  ekonomik 

parametreleri  dikkate  almaktadır.  Buna  göre  anarĢik  bir  uluslararası  sistemde, 

devletlerin  gücünü  askeri  kapasiteleri  belirlemekte,  Gilpin  gibi  Realist  politik 

ekonomistlerce ise ekonomi de gücün parametreleri arasında değerlendirilmek-

tedir.

13

 

 

Liberal YaklaĢımlar: Gücün Maddi Olmayan Unsurları 

“Güç”  kavramının  ikinci  boyutunu,  hem  değiĢen  uluslararası sistemin 

yeni perspektifleri analiz kümesine dâhil etmeyi zorunlu hale getirmesi hem de 

Realist  teorinin  sadece  maddi  kapasite  araçlarını,  onları  da  sınırlı  bir  Ģekilde, 

dikkate  alan  kısıtlayıcı  yaklaĢımının  sonucunda  bir  tepki  olarak  ortaya  çıkan 

liberal karĢılıklı bağımlılık teorileri ekseninde incelemek mümkündür.

14

 Soğuk 

                                                                                                                                             

blance‟ Concept”, European Journal of Cultural Studies, Cilt 13, Sayı 4, 2010, ss. 419-438. 

8

 Bu çalıĢmada “güç” kavramı uluslararası iliĢkiler disiplininin çerçevesinde kalınarak, o da dıĢ 

politika analizi bağlamında, tartıĢılacak, siyaset biliminin alanına girilmeyecektir. Ancak belirt-

mek gerekir ki uluslararası iliĢkiler ve siyaset bilimi pek çok konuda olduğu gibi “güç” tartıĢma-

larında da iç içe geçmiĢtir ve uluslararası iliĢkiler disiplininin konuya iliĢkin kullandığı kavram-

sal düzeneklerin büyük kısmı kaynağını siyaset biliminden almıĢtır.    

9

  John  Vasquez,  önemli  çalıĢmasında,  güç  kavramının  uluslararası  iliĢkiler  disiplininin  temel 

tartıĢmalarından  biri  olduğunu  göstermiĢ,  realizmin  alandaki  hâkim  pozisyonunu  güç  kavramı 

hakkındaki derinlikli olmayan görüĢlerine rağmen nasıl kurabildiğini araĢtırmıĢtır. Benzer Ģekil-

de, Brian Schmidt, “güç kavramının realist teori ile yakın iliĢkisine” vurgu yapmıĢtır.  

10

Edward H. Carr, The Twenty Year Crisis, 1919 -1939, An Introduction to the Study of Interna-

tional Relations, Perennial, New York, 2001, s. 97. 

11

Hans J. Morgenthau, Politics Among Nations, New York, Alfred A. Knopf, 1962, s. 5. 

12

 Robert Dahl, “The Concept of Power”, Behavioral Science, Cilt 2, 1957, ss. 202-203. 

13

Robert  Gilpin,  War  and  Change  in  World  Politics,  Cambridge  University  Press,  New  York, 

1998. 

14

Bu konuda önde gelen iki çalıĢma için bk. Robert O. Keohane ve Joseph S. Nye, Transnational 

---