Jurnal XII
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XII nömrə
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XII nömrə 5
4 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XII nömrə olar ki, bu cinayət tərkibi əslində başqa cinayət tərkiblərinin elementlərinin hibrid edilməsi yoli ilə süni olaraq yaradılmışdır. Fikrimizə aydınlıq gətimək üçün AR CM‐nin xuliqanlıqdan bəhs edən 221‐ci maddəsinin mətninə diqqət yetirmək kifayətdir. Belə ki, həmin maddənin mətnində ictimai təhlükəsizlik və ictimai qayda əleyhinə cinayətlərin elementləri (ictimai qaydanın kobud surətdə pozmaq) ilə yanaşı həyat və sağlamlıq əleyhinə (vətəndaşlar üzərində zor tətbiq edilməsi və ya belə zorun tətbiq edilməsi hədəsi), mülkiyyət əleyhinə (özgə əmlakının məhv edilməsi və ya zədələnməsi) cinayət kimi tovsif edilə bilən əlamətlər də vardır. CM‐nin 221.2‐ci maddəsində isə belə cinayətlər üçün məsuliyyəti ağırlaşdıran tövsifedici hal kimi idarəetmə qaydaları əleyhinə olan əlamətlər (ictimai qaydanın pozulması üzrə vəzifəni yerinə yetirən və ya ictimai qaydanın pozulmasının qarşısını alan hakimiyyət nümayəndəsinə müqavimət göstərmə) kimi əlamətlər də nəzərdə tutulmuşdur. Zahirən ictimai qaydanın pozulması ilə əlaqəsi olmasa da bir sıra hallarda ictimai mənəviyyat, xüsusilə qadınlara qarşı kobud və nalayiq hərəkətlərin də məhkəmə təcrübəsində xuliqanlıq hadisəsi kimi qiymətləndirilməsini nəzərə alsaq xuliqanlıqla “qohum” cinayət tərkiblərinin dairəsinin kifayət qədər genişliyinin şahidi olarıq. Bu fakt xuliqanlıq adlandırılan cinayət tərkibinin bir sıra hallarda CM‐nin başqa fəsillərində (18,23,27 və 34‐cü fəsillər) nəzərdə tutulan cinayətlərin elementlərindən süni surətdə yaradılması barədəki fikrimizin əsassız olmadığına dəlalət edir. Yuxarıda qeyd etdik ki, xuliqanlıqdan bəhs edən AR CM‐nin 221‐ci maddəsinin hazırda qüvvədə olan mətni RF CM‐nin 213‐cü maddəsinin ilkin (24/VII‐07‐ci iə qədərki) variantının tərcüməsidir. Deməli xuliqanlıq cinayətinin AR CM‐nin 221‐ci maddəsi ilə nəzərdə tutulan mahiyyəti RF CMnin ilkin variantındakı anlamından fərqli şəkildə qəbul edilməsi məntiqə zidd olardı. Lakin təəssüf ki, bu, məhz belədir. Yəni eyni mənbədən qaynaqlanan norma məhkəmələr tərəfindən müxtəlif mənalarda qəbul və təfsir edilir. Məsələn, hazırda qüvvədə olan AR CM‐nin 221‐ci maddəsində olduqu kimi RF CM‐nin 213‐cü maddəsinin ilkin variantında da xuliqanlığın silah və ya silah qismində istifadə edilən əşya tətbiq etməklə törədilməsi məsuliyyəti ağırlaşdırıcı tövsif edici əlamət kimi nəzərdə tutulurdu. RF CMnin 213‐cü maddəsinin mətninin əvvəlki variantının qüvvədə olduğu bütün müddətdə həm bizdə, həm də Rusiya Federasiyasında xuliqanlıq hadisəsi vaxtı silahın nümayış etdirilməsi də silah tətbiq edilməsi kimi qəbul edilirdi. RF Cinayət Məcəlləsinin istisnasız olaraq bütün kommentariyalarında bu mövqe dəstəklənmişdir və dəstəklənməkdə davam edir. RF Ali Məhkəməsi Plenumunun “Xuliqanlıq və xuliqanlıq zəmnində törədilən başqa cinayətlərlə bağlı cinayət işləri üzrə məhkəmə təcrübəsi haqqında” 2007‐ci il 15 noyabr tarixli qərarında qeyd olunur ki, xuliqanlıq hadisəsi vaxtı silahın, o cümlədən doldurulmamış, nasaz, istifadəyə yararsız, dekorativ, suvenir, hətta oyuncaq silahın nümayiş etdirilməsi də silah tətbiq etmə kimi qiymətləndirilməlidir . AR Ali Məhkəməsi Plenumunun “Xuliqanlıq işləri üzrə məhkəmə təcrübəsi haqqında” 2004‐cü il 23 mart tarixli qərarında bu məsələyə toxunulmasa da 2011‐ci ilə qədər respublikanın məhkəmə təcrübəsi xuliqanlıq hadisələri zamanı silah nümayiş etdirilməsi məsələsində eyni mövqedən çıxış etmişdir. Lakin Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin “Azərbaycan respublikası Cinayət Məcəlləsinin 221.3‐cü maddəsinin şərh edilməsinə dair” 2011‐ci il 20 may tarixli qərarı qəbul edildikdən sonra bu məsələdə respublika məhkəmələri mövqelərini dəyişməli oldular. Çünki Konstitusiya Məhkəməsinin həmin qərarında qeyd edilmişdir ki, xuliqanlıq hadisəsi zamanı silahın nümayiş etdirilməsi, silahın real tətbiqinə cəhd olmadan onu edəcəyi ilə şifahi (sözlə) hədələmə, həmçinin xuliqanlıq zamanı yararsız odlu silahdan istifadə edilməsi əməlin Cinayət Məcəlləsinin 221.3‐cü maddəsi ilə tövsif edilməsi istisna edir. Göründüyü kimi eyni məsələ barədə iki yüksək məhkəmə orqanları biri‐digəri ilə dabandabana zidd olan iki mövqə nümayiş etdirmişlər. Hazırda məhkəmələr belə işlərə baxılarkən silahın nümayiş etdirilməsi məsələsində şübhəsiz ki, Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun qərarına uyğun hərəkət edirlər. Bizim subyektiv fikrimizə görə bu məsələdə RF Ali Məhkəməsi Plenumunun mövqeyi daha məntiqi görünür. Çünki xuliqanlıq hadisəsi törədilərkən silah və ya silah qismində A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XII nömrə 5 istifadə edilən əşyaların tətbiqi (tətbiqinə cəhd edilməsi) və ya nümayiş etdirilməsi zərərçəkmişə qarşı təkcə fiziki deyil, həm də psixi təsir vasitələrindəndir. Silahın nümayiş etdirilməsi hüquqa zidd hərəkətlərə yol verən təqsirkar üçün əlavə stimul yaradır, onun özünə inamını artırır, psixi üstünlük əldə etdiyinə arxayınlaşaraq qanunazidd hərəkətlərini davam etdirir. Belə hərəkətlər zərərçəkmişin müqavimət göstərmək əzmini zəiflədir, nəticədə sonuncular başqa şəxslər, bəzi hallarda isə qohumları yanında alçalmış vəziyyətə düşürlər. Məsələn, təsəvvür edək ki, ictimai yerdə təqsirkar şəxs heç bir səbəb olmadan , yaxud cüzi səbəbdən zərərçəkmişi ailə üzvü yanında ağır təhqir edir, vurur və eyni zamanda odlu silah nümayiş etdirərək tətbiq edəcəyi ilə hədələyir. Təbii ki, belə situasiyalarda nə zərərçəkmiş, nə də hadisə yerində olanlar təqsirkarın əlindəki silahı real olaraq tətbiq edib‐etməyəcəyini əvvəlcədən bilə bilməzlər. Məşhur bir məsəl də var ki, dolu olan odlu silah nə vaxtsa atəş açmalıdır. Təbii ki, belə vəziyyətdə zərərçəkmişin düşüncəsi təqsirkarın silahdan atəş aça bilməsi imkanına köklənmiş olur. Göstərilən situasiyada təqsirkarın silahı nümayiş etdirməsi, tətbiq edəcəyi ilə hədələməsi şübhəsiz ki, onun hərəkətlərinə qarşı zərərçəkmişin adekvat tədbirlər görmək, təqsirkara fəal müqavimət göstərmək imkanını azaldır. Mənəvi sarsıntı keçirən zərərçəkmiş, başqaları, xüsusilə qohumları yanında özünü alçalmış hesab edir. Psixoloji üstünlük eldə edən təqsirkar isə məhz silah nümayiş etdirməsi səbəbindən əldə etdiyi üstünlükdən istifadə etməklə əməlini davam etdirir. Məsələyə bu aspektdən yanaşdıqda hesab edirik ki, xuliqanlıq hadisəsi zamanı silah nümayiş etdirilməsi, zərərçəkmişin bu silahla şifahi sürətdə də olsa hədələnməsi elə də əhəmiyyətsiz məsələ deyildir. Yuxarıda qeyd etdik ki, xuliqanlıq məfhumunun anlayışı ilə bağlı qanun normaları uzun illər ərzində dəfələrlə dəyişikliklərə məruz qalmış, səlahiyyətli məhkəmə orqanları xuliqanlıqla bağlı qanun normalarının mahiyyəti, təcrübədə tətbiqi sahəsində izahlar və şərhlər vermişlər. Buna baxmayaraq bu növ cinayət hadisələrinin hüquqi tövsifi məsələlərində çatışmazlıqlar, anlaşılmazlıqlar hər zaman olduğu kimi indi də mövcuddur. Bu, xüsusilə xuliqanlıq cinayətlərinin obyektiv cəhətlərinin müəyyənləşdirilməsi məsələlərinə aiddir. Belə bir faktı inkar etmək olmaz ki, bu cinayətlərinin obyektiv cəhətinə qiymət verilməsi məsələsində istintaq‐məhkəmə orqanları daha çox səhvə yol verirlər. Məhz bu cinayətlərin obyektiv cəhətlərinin müəyyənləşdirilməsi məsələsində hüquqşünaslar uzun illər ərzində ortaq məxrəcə gələ bilməmişlər və bu da qanun normalarının kamil olmamasına öz təsirini göstərmişdir. Nisbətən yaxın keçmişdə MDB ölkələrindəki cinayət qanunlarında xuliqanlıq cinayətlərində fərqli baxışın nümayiş etdirilməsi onu göstərir ki, bu sahədə, yəni xuliqanlıq cinayətlərinin mahiyyəti, onun təkmilləşdirilməsi ilə bağlı axtarışlar davam edir. Bu tendensiyanın nə vaxtadək davam edəcəyini, ona nə vaxt nöqtə qoyulacaqını proqnozlaşdırmaq imkan xaricindədir. Xuliqanlıq adlandırılan hadisələrin mahiyyəti, bu cinayət tərkibini nizama salan normaların teztez dəyişdirilməsi, tətbiqi zamanı yaranan çətinlıklər, yuxarı səlahiyyətli məhkəmə orqanlarının bu cinayət növü ilə bağlı heç də həmişə biri‐digəri ilə uzlaşmayan şərhlər və izahlar verməsi bizim fikrimizcə xuliqanlıq cinayətlərinin CM‐nin digər fəsilləri ilə nəzərdə tutulan başqa cinayət tərkibləri ilə “genetik bağlılığı” ilə əlaqədardır. Yuxarıda da qeyd etmişdik ki, CM‐nin 221‐ci maddəsi ilə nəzərdə tutulan norma əslində cinayət qanununun başqa fəsilləri (18,23,27,34) ilə nəzərdə tutulan cinayət tərkibi elementlərinin bir qapaq altında birləşdirilməsindən ibarətdir. İstər‐istəməz belə bir sual meydana çıxır ki, hazırda xuliqanlıq kimi qəbul edilən cinayət tərkinindən birdəfəlik imtina edilsə qanunvericiliyimiz, umumiyyətlə cəmiyyətimiz nədən məhrum ola bilər? Fikrimizcə belə dəyişiklik edilməsi nə cinayət qanununun konsepsiyasına, nə də cəzanın məqsədinə neqativ təsir göstərməyəcəkdir. Cinayət qanununda belə bir dəyişiklik baş verərsə hazırda xuliqanlıq kimi qiymətləndirilən ictimai təhlükəli əməllər cinayətin yönəldiyi obyektdən, törədilmə üsulundan , motivindən və nəhayət baş vermiş nəticədən asılı olaraq CMnin müvafiq fəsillərinin maddələri ilə tövsif ediləcəkdir. Əməlin obyektiv cəhətində xuliqanlıq elementləri olduqda isə bu, müvafiq maddədə məsuliyyəti ağırlaşdırıcı tövsif edici əlamət kimi nəzərə alına bilər. Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|