Jurnal XII
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XII nömrə
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XULİQANLIQ CİNAYƏTLƏRİ İLƏ BAĞLI BƏZİ MƏSƏLƏLƏR BARƏDƏ
- Mühasibələr və mövqelər A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XII nömrə
2 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XII nömrə Müzəffər Ağazadə Əməkdar hüquqşünas XULİQANLIQ CİNAYƏTLƏRİ İLƏ BAĞLI BƏZİ MƏSƏLƏLƏR BARƏDƏ Statistik məlumatlar göstərir ki, cinayət qanunvericiliyində xuliqanlıq kimi tövsif edilən ictimai təhlükəli əməllər ölkəmizdə çox yayılmış hadisələr sırasına aiddir. Təsadüfi deyildir ki, xuliqanlıq cinayəti kimi qiymətləndirilən əməllər son yüz ilə yaxın müddət ərzində həm qanunverici orqanların, həm də məhkəmə və hüquq‐mühafizə orqanlarının necə deyərlər, daim diqqət mərkəzində olmuşdur. Bu müddət ərzində xuliqanlıq cinayətlərinin anlayışı dəfələrlə dəyişikliklərə məruz qalmış, məhkəmələrin ali orqanları bu cinayətlərlə bağlı qanunların məhkəmə‐istintaq orqanları tərəfindən tətbiq olunması qaydaları barədə izahlar və şərhlər vermişlər. Bu proses indiki vaxtda da davam etməkdədir. Bu yazının mövzusu üçün əhəmiyyət kəsb etdiyindən son yüz ilə yaxın müddət ərzində dövlətimizin müxtəlif dönəmlərində qəbul olunan Azərbaycan Respublikasının Cinayət (Cəza) Məcəllələrində xuliqanlıq cinayətinin hansı anlamda başa düşülməsi kimi məqamlara diqqət yetirmək maraqlı olardı. Xuliqanlıq cinayəti Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 9/XII‐22‐ci ildə qəbul etdiyi Cəza Məcəlləsində “ açıqdan açığa ayrı‐ayrı vətəndaşlara və ya bütövlükdə cəmiyyətə hörmətsizlik ifadə edən, xüsusilə istənilən cür azqınlıqla, həyasızlıqla, kobud söyüş söyməklə və s. yaramaz hərəkətlər” kimi (176‐cı maddə), Azərbaycan SSR MİK və XKS‐nin 3/XII‐27‐ci ildə qəbul etdiyi Cəza Məcəlləsində “cəmiyyətə qarşı açıqcasına ehtiramsızlıqla edilmiş yaramaz əməllər ” kimi (103‐cü maddə), Azərbaycan SSR Ali Sovetinin 8/XII‐60‐cı il tarixli Qanunu ilə qəbul etdiyi Cinayət Məsəlləsində “ ictimai qaydanı kobud surətdə pozan və cəmiyyətə açıqca hörmətsizlik ifadə edən qərəzli hərəkətlər, habelə il ərzində xırda xuliqanlıq üçün barəsində inzibati təsir tədbiri görülmüş şəxsin xırda xuliqanlığı” kimi (207‐ci maddə), Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 30/XII‐99‐cu il tarixli Qanunu ilə qəbul olunmuş Cinayət Məcəlləsində ictimai qaydanı kobud surətdə pozan, cəmiyyətə açıqca hörmətsizlik ifadə edən, vətəndaşlar üzərində zor tətbiq olunması ilə və ya belə zorun tətbiq edilməsi hədəsi ilə, habelə özgənin əmlakının məhv edilməsi, yaxud zədələnməsi ilə müşayiət edilən qərəzli hərəkətlər” kimi (221‐ci maddə) verilmişdir. Birinci üç Cinayət Məcəlləsində (CM) qüvvədə olduqları dövrdə xuliqanlıq cinayətlərinin anlamında dəfələrlə dəyişikliklər edildiyindən biz yuxarıda müvafiq maddələrin mətninin yalnız son variantını verməli olduq. Qeyd olunmalıdır ki, cəmiyyət həyatının inkişafının müxtəlif dövrlərində xuliqanlıq cinayətinin anlamı, bu cinayətlər üçün sanksiyalarda dəyişikliklər edilməsi ilə yanaşı bu növ cinayətlər üçün müxtəlif ağırlaşdırıcı tövsif edici əlamətlər də müəyyən edilmiş, yaxud mövcud normalar dəyişdirilmişdir. Tərkibində olduğumuz Sovet dövləti dağılana qədər başqa müttəfiq respublikalarda olduğu kimi Respublikamızın da cinayət qanununda nəzərdə tutulan xuliqanlıq cinayətinin anlamı
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XII nömrə 3 mahiyyət etibarılə Rusiya Federasiyası qanunvericiliyindəki normalarda üst‐üstə düşürdü. Müstəqillik əldə etdikdən sonra da bu ölkələrin qanunvericiliklərində bir çox oxşar cəhətlər qalmaqdadır. Məsələn, AR CM‐nin 221‐ci maddəsi 24/V‐96‐cı ildə qəbul olunmuş RF CM‐nin 213‐cü maddəsinin ilkin variantının hərfbəhərf tərcüməsi olmuşdur . Lakin qısa müddətdən sonra RF CMnin 213‐cü maddəsi köklü surətdə dəyişikliklərə məruz qalmışdır. (8/XII‐03‐cü və 24/VII‐07‐ci il tarixli qanunlarla). Hazırda RF CM‐nin 213‐cü maddəsinə görə ictimayyətə qarşı açıq‐aşkar hörmətsizliklə ifadə olunan, ictimai qaydanın kobud surətdə pozulması ilə nəticələnən əməllər yalnız o halda xuliqanlıq üstündə cinayət məsuliyyətinə səbəb ola bilər ki, bu əməllər silah və ya silah qismində istifadə olunan predmetlər tətbiq etməklə, yaxud siyasi, ideoloji, irqi, milli və ya dini nifrət və ya düşməncilik motivi ilə və ya hər hansı sosial qruplar barəsində nifrət zəminində törədilmiş olsun. Göründüyü kimi son illərdə xuliqanlıq cinayətlərinin anlamı məsələsində həm Azərbaycan Respublikasi, həm də Rusiya Federasiyası qanunvericiliklərində ciddi dəyişikliklər baş vermişdir. Əvvəlki qanunlardan fərqli olaraq AR CM‐nin xuliqanlıqdan bəhs edən maddəsində indi xüsusi azğınlıq və ya müstəsna dərəcədə həyasızlıqla fərqlənən hərəkətlərin xuliqanlığın ağırlaşdırıcı tövsifedici əlamətləri kimi qiymətləndirilməsi nəzərdə tutulmur. RF cinayət qanunvericiliyi isə daha irəli gedərək hətta özgə əmlakının məhvi və zədələnməsi, ictimai‐kütləvi tədbirlərin pozulması ilə müşayiət olunan ictimai qaydanın kobud surətdə pozulmasını da əgər belə hadisələr zamanı silah və ya silah qismində tətbiq olunan predmetlər tətbiq edilməmişsə xuliqanlıq hesab etmir. Qeyd olunduğu kimi bunların əvəzinə qanuna xuliqanlıq cinayətinin siyasi, ideoloji, irqi, milli və ya dini nifrət və ya düşməncilik motivi ilə, və ya hər hansı sosial qruplar barəsində nifrət zəminində törədilməsi kimi yeni əlamətlər daxil edilmişdir. Indi Rusiyada cinayət hadisəsinin xuliqanlıq niyyəti ilə törədilməsi təsdiq olunsa belə bu cür əməllər həyat və ya sağlamlıq əleyhinə cinayətlərdə olduğu kimi ya məsuliyyəti ağırlaşdırıcı tövsifedici əlamət kimi (məsələn RF CM‐nin 167‐ci maddəsinin 2‐ci hissəsi) , yaxud da cinayətin motivi və ya obyektiv cəhətindən , hadisənin nəticəsindən asılı olaraq CM‐nin müxtəlif fəsillərindəki maddələrlə tövsif olunur. Oxucular bizə irad tuta bilərlər ki, müstəqil dövlət olduğumuz halda nə üçün belə məsələlərdə bəzən özgə dövlətin qanunlarına istinad etməli oluruq. Məsələ burasındadır ki, bunsuz təhlili fikir söyləmək də çətindir. Çunki, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, bir çox qanun normalarımız, o cümlədən CM‐nin 221‐ci maddəsi RF CM‐dan götürülmüşdür, daha doğrusu RF CMnin 213‐cü maddəsinin əvvəlki variantının tərçüməsidir. Belə olduqda biz həmin normaların anlamını bir‐birindən fərqli şəkildə təsəvvür belə edə bilmərik. Hazırda qüvvədə olan AR CM‐nın xuliqanlıqdan bəhs edən 221‐ci maddəsi qüvvədə olduğu 16 il ərzində ciddi dəyişikliyə məruz qalmamışdır. Qeyd etdiyimiz kimi həmin maddənin normaları RF CM‐nin 213‐cü maddəsinin ilkin variantı ilə üst‐üstə düşür. Təbii ki, qanunların, o cümlədən cinayət qanunvericiliyinin vaxtaşırı dəyişikliklərə uğramasında heç bir qeyri‐adilik yoxdur. Dövlət özünün təhlükəsizliyi, ictimai maraqların qorunması, vətəndaşların Konstitusiya ilə müəyyən edilən hüquq və vəzifələrinin daha səmərəli həyata keçirilməsi naminə qanunvericiliyi vaxtaşırı təkmilləşdirməyə borcludur. Mövcud qanunlar cəmiyyətin konkret inkişaf mərhələsində cinayətkarlıqla mübarizə məsələlərində yetərli olmadıqda, yaxud vətəndaşların hüquq və vəzifələrinin effektiv surətdə təmin etmədikdə yeni qanun normaları yaradılmaqla köhnələri qüvvədən salınır. Qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı bu proseslər (reformalar) başqa cinayət tərkiblərinə münasibətdə ciddi problemlərlə üzləşməsə də xuliqanlıq anlamına qiymət verilməsi məsələsində oxşar fikir söyləmək çətindir. Cünki xuliqanlıq adlı cinayət tərkibinin anlamı ilə bağlı qanunvericilikdə dəfələrlə dəyişikliklər edilməsinə, qanunun düzgün tətbiqi üçün Ali Məhkəmə və Konstitusiya Məhkəməsi Plenumları tərəfindən izah və şərhlər verilməsinə baxmayaraq bu normanın istintaq‐məhkəmə təcrübəsində tətbiqi sahəsində ciddi problemlər hələ də qalmaqdadır. Bu da səbəbsiz deyildir. Həm əvvəllər müvcud olmuş, həm də qüvvədə olan cinayət qanunlarındakı xuliqanlıq adlandırılan normaların mətnləri təhlil edilərkən belə nəticə çıxarmaq Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|