Jurnal VIII
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ VIII nömrə
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ VIII nömrə 13
12 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ VIII nömrə Sadiq Əfəndiyev Vəkillər Kollegiyasının üzvü CİNAYƏT PROSESİNDƏ ŞƏXSİN ÖLKƏDƏN GETMƏK HÜQUQUNUN MƏHDUDLAŞDIRILMASI Məlumdur ki, müasir beynəlxalq və milli hüquq sistemlərinin qarşısında duran mühüm və aktual məsələlərdən biri insan hüquq və azadlıqlarının qorunmasıdır. Bu bəşəri missiyanın həlli ilk növbədə insan hüquq və azadlıqlarının qanunvericilik səviyyəsində aydın surətdə təsbitindən və məhkəmə müdafiəsi mexanizminin dəqiq müəyyən edilməsindən keçir. Bu “aydınlıq” və “dəqiqliyi” hər şeydən əvvəl müasir beynəlxalq hüququn mütərəqqi kəşflərindən sayılan və hüquqi sabitliyin təmin edilməsinə yönəlmiş hüquqi müəyyənlik prinsipi tələb edir. Çünki dəqiq ifadə edilməmiş və real müdafiə mexanizminə malik olmayan hüquq son anda realizəsiz qalaraq xəyali bir hüquqa çevrilir. Ona görə də əsas qanun hesab edilən konstitusiyanın müddəaları da daxil olmaqla hər bir qanunun müddəası birmənalı və aydın şəkildə ifadə olunmaqla hər kəs üçün hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinə zəruri hüquqi şərait yaradılmalıdır. İnsan hüquq və azadlıqları mütləq və məhdudiyyətsiz deyildir və zəruri hallarda qanunla müəyyən olunmuş məhdudiyyətlərə məruz qala bilir. Məhz bu məhdudiyyətlər onların hüquqi müdafiəsini zəruri edir. İnsan hüquq və azadlıqlarına bu cür yanaşma Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin 29‐cu maddəsinin ikinci hissəsində belə xülasə edilmişdir: “Hər bir insan öz hüquq və azadlıqlarını həyata keçirərkən yalnız o məhdudiyyətlərə məruz qala bilər ki, onlar müstəsna olaraq başqalarının hüquq və azadlıqlarının lazımi qaydada tanınması və onlara hörmət edilməsinin təmin edilməsi və demokratik cəmiyyətdə əxlaq qaydalarının, ictimai asayişin və ümumi rifahın ədalətli tələblərinin ödənilməsi naminə qanunla müəyyən edilmiş olsun”. Bu müddəa İnsan Hüquqlarının və Əsas Azadlıqlarının Müdafiəsi Haqqında Avropa Konvensiyasının 18ci maddəsində bir daha konkretləşdirilmişdir: “Qeyd olunan hüquq və azadlıqlarla bağlı bu Konvensiyada yol verilən məhdudiyyətlər, nəzərdə tutulduğundan başqa, hər hansı digər məqsəd üçün tətbiq olunmamalıdır”. Öz növbəsində Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 71‐ci maddəsinə görə hər kəsin hüquq və azadlıqları bu Konstitusiyada və qanunlarda müəyyən edilmiş əsaslarla, habelə digərlərinin hüquq və azadlıqları ilə məhdudlaşır. Hazırda hüquqi müstəvidə geniş spektirdə məhdudiyyətlərə məruz qalan əsas insan hüquq və azadlıqlarından biri də insanın sərbəst hərəkət azadlığıdır. İnsanın sərbəst hərəkət azadlığı ilkin və başlıca insan hüquqlarından biri hesab olunur. Antik dövrün filosofu Epiktet sərbəst hərəkət azadlığını qısaca olaraq belə təsvir edirdi: “hara istəyirəm gedirəm, haradan istəyirəm qayıdıram”. Lakin insanın sərbəst hərəkət azadlığı da digər hüquq və azadlıqlar kimi mütləq deyildir və bu azadlığın reallaşdırılması digər hüquq və azadlıqların gözlənilməsi şərti ilə mümkündür. Insanın sərbəst hərəkət azadlığı Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 28‐ci maddəsində ümumi azadlıq hüququnun tərkib hissəsi kimi nəzərdə tutulmuşdur. Maddənin 3–cü hissəsində qeyd edilir: “Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan hər kəs sərbəst hərəkət edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara gedə bilər”. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası sərbəst hərəkət azadlığı çərçivəsində hər kəsə sərbəst surətdə aşağıdakı davranış imkanlarını vermişdir: 1) ölkə daxilində sərbəst hərəkət edə bilmək imkanı; 2) özünə yaşayış yeri seçə bilmək imkanı; 3) Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara gedə bilmək imkanı. Eyni zamanda Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinin tərkib hissəsi olan İnsan Hüquqlarının və Əsas azadlıqlarının Müdafiəsi Haqqında Avropa Konvensiyasının 2 saylı Protokolunun “Hərəkət etmək azadlığı” adlanan 2‐ci maddəsinə görə qanuni əsaslarla hər hansı dövlətin ərazisində olan hər kəsin həmin ərazidə sərbəst hərəkət etmək və özünə yaşayış yeri seçmək hüququ vardır. Hər kəs öz ölkəsi də daxil olmaqla hər hansı ölkəni tərk etməkdə azaddır. Bu hüquqların həyata keçirilməsinə milli təhlükəsizlik və ictimai asayiş maraqları naminə, ictimai qaydanın qorunması, cinayətlərin qarşısının alınması, sağlamlığın və mənəviyyatın qorunması və ya digər şəxslərin hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi üçün qanunla nəzərdə tutulmuş və demokratik cəmiyyətdə zəruri olanlardan başqa heç bir məhdudiyyətlər qoyula bilməz. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, sərbəst hərəkət etmək azadlığı adı çəkilən Konvensiyada Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasından fərqli olaraq ümumi mənada azadlıq hüququndan bəhs edən maddədə deyil, ayrıca bir maddədə nəzərdə tutulmuşdur. Fikrimizcə, Konvensiyanın mövqeyi sırf normativ‐texniki xarakter daşıyır və sərbəst hərəkət azadlığının ayrıca təsbiti onun ümumi azadlıq hüququnun tərkib elementi kimi mahiyyətinə xələl gətirmir. İstər milli, istərsə də beynəlxalq qanunvericiliyin tələblərinə görə insan və vətəndaşın sərbəst hərəkət etmək azadlığı yalnız Konstitusiya və qanunlarda nəzərdə tutulmuş əsaslarla məhdudlaşdırıla bilər, yəni hər hansı bir şəxsin qeyd olunan azadlığı yalnız qanunamüvafiq tətbiq edilən və demokratik cəmiyyətdə ictimai maraqlarla əsaslandırılmış məhdudiyyətlərə məruz qala bilər. Başqa hər hansı bir hal bu cür məhdudlaşdırma üçün əsas ola bilməz. Ölkəmizdə həyata keçirilən cinayət prosesi zamanı cinayət prosessual tədbir qismində sərbəst hərəkət azadlığının məhdudlaşdırılması ölkə ərazisində olan şəxslərin ölkədən getmək hüquqlarına məhdudiyyətin qoyulması formasında həyata keçirilir. Bu məhdudiyyətin qanuni əsasları bir sıra qanunvericilik aktlarında nəzərdə tutulmuşdur. “Ölkədən getmək, ölkəyə gəlmək və pasportlar haqqında” 14 iyun 1994‐cü il tarixli Azərbaycan Respublikası Qanununun 1‐ci maddəsi cinayət prosesində vətəndaş cinayət işi üzrə şübhəli və ya təqsirləndirilən şəxs qismində tanındıqda, məhkum edildikdə və ya barəsində tibbi xarakterli məcburi tədbirlər tətbiq edildikdə müvafiq olaraq barəsində cinayət təqibi üzrə icraat başa çatanadək, cəzasını çəkib qurtaranadək və ya cəzadan azad edilənədək, yaxud tibbi xarakterli məcburi tədbirlərin tətbiqi ləğv edilənədək onun ölkədən getmək hüququnun məhdudlaşdırılmasını mümkün hesab etmişdir. Hüquq islahatları çərçivəsində qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının yeni Miqrasiya Məcəlləsində bu məsələ əvvəlki qanundan fərli olaraq daha aydın və müfəssəl şəkildə öz əksini tapmışdır. Bu Məcəllənin qəbulu ilə əlaqədar “Ölkədən getmək, ölkəyə gəlmək və pasportlar haqqında” 14 iyun 1994‐cü il tarixli Azərbaycan Respublikası Qanununun sözü gedən məhdudiyyətlə bağlı qaydaları artıq öz əhəmiyyətini itirmişdir. Məcəllənin 2‐ci bölməsinin 3‐cü fəsili bütövlükdə vətəndaşların ölkədən getməsi və ölkəyə gəlməsi məsələlərinə həsr edilmişdir. Həmin fəsildə yer almış 9‐cu maddədə vətəndaşların ölkədən getmək və ölkəyə gəlmək hüququndan məhrum edilə bilinməzliyi kimi prinsip xarakterli müddəa bir daha vurğulanmaqla, cinayət prosesinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar konkret olaraq dörd halda vətəndaşın ölkədən getmək hüququnun məhdudlaşdırılmasının hüquqi şərtləri və müddətləri göstərilmişdir. Bunlara aiddir: 1. Azərbaycan Respublikasının Cinayət‐Prosessual Məcəlləsinə uyğun olaraq tutulduqda və ya barəsində hər hansı qətimkan tədbiri seçildikdə ‐ azad edilənədək, qətimkan tədbirinin müddəti bitənədək və ya qətimkan tədbiri ləğv edilənədək (9.3.1); 2. məhkum edildikdə – Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş əsas cəzasını çəkib qurtaranadək və ya bu Məcəllənin 9.3.4‐cü maddəsində nəzərdə tutulmuş hal istisna olmaqla, cəzadan azad edilənədək (9.3.2); 3. Azərbaycan Respublikasının Cinayət‐Prosessual Məcəlləsinə uyğun olaraq barəsində tibbi xarakterli məcburi tədbirlər tətbiq edildikdə – tibbi xarakterli məcburi tədbirlərin tətbiqi ləğv edilənədək (9.3.3); A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ VIII nömrə 13 Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|