Jurnal VIII
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 16 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ VIII nömrə
- A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ VIII nömrə 17 Müzəffər Ağazadə Respublikanın əməkdar hüquqşünası
16 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ VIII nömrə Lakin nəzərə alınması vacibdir ki, sərbəst hərəkət azadlığının məhdudlaşdırılmasının qanunsuzluğundan şikayət edən şəxsə eyni zamanda inzibati və cinayət mühakimə icraatı qaydasında rədd cavabının verilməsi vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsinə təminat verən milli və beynəlxalq hüququn tələbləri ilə uzlaşmır. Artıq qeyd etdiyimiz kimi, Əsas Qanunda bəyan edilmiş insan hüquq və azadlıqlarının gerçəkləşdirilməsinin zəruri elementlərindən biri də həmin hüquq və azadlıqların hüquqi müdafiə mexanizminin qanunvericiliklə dəqiq müəyyən edilməsidir. Bu baxımdan insanın sərbəst hərəkət azadlığı hüququnun konstitusion səviyyədə təsbiti ilə yanaşı, qeyd edilən insan azadlığının zəruri hallarda məhdudlaşdırılmasının və müdafiə edilməsinin dəqiq qanunvericilik tənziminə ehtiyac vardır. Bu məqsədə nail olmaq üçün hər şeydən əvvəl mühafizə altına alınmış hüququn qanunvericilik sistemində normativ yeri və pozulma ehtimallarına uyğun hüquqi müdafiə mexanizmi müəyyən edilməlidir. Fikrimizcə, cinayət prosesində şəxsin ölkədən getmək hüququnun məhdudlaşdırılmasının əsasları və qaydalarının Azərbaycan Respublikasının Cinayət Prosessual Məcəlləsində nəzərdə tutulması əhatəli
tənzimetmə və
qanunvericiliyin sistemləşdirilməsi nöqteyi‐nəzərdən daha
məqsədəmüvafiqdir. Bu məqsədəmüvafiqliyi şərtləndirilən hallardan biri cinayət prosesində şəxsin ölkədən getmək hüququnu məhdudlaşdıran tədbirin (şəxsin haqqında məlumatların Sərhədkeçməyə məhdudiyyət siyahısı”na daxil edilməklə onun ölkədən getməsinə məhdudiyyətin qoyulması) öz hüquqi mahiyyətinə, təyinatına və məqsədlərinə görə əslində cinayət prosesində tətbiq edilən prosessual məcburiyyət tədbiri olmasıdır. Digər tərəfdən Azərbaycan Respublikası CPM‐nin 12.4‐cü maddəsində təsbit edilmiş prinsip mahiyyətli imperativ müddəanın tələblərinə görə prosessual məcburiyyət tədbirlərinin tətbiqi ilə əlaqədar şəxsin Konstitusiya ilə təsbit olunmuş hüquq və azadlıqlarının müvəqqəti məhdudlaşdırılması barədə qərar yalnız zərurət olduqda bu Məcəllə ilə müəyyən edilmiş hallarda və qaydada qəbul edilə bilər. Deməli, cinayət prosesində tətbiq edilən hər hansı prosessual məcburiyyət tədbiri, o cümlədən də Konstitusiyada təsbit edilmiş şəxsin sərbəst surətdə ölkədən getmək hüququnun məhdudlaşdırılması yalnız CPM‐də nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada tətbiq edilə və həyata keçirilə bilər. CPM‐dən kənar bu kimi halların və qaydaların müəyyən edilməsinə yol verilmir. Eyni zamanda nəzərə alınmalıdır ki, şəxsin ölkədən getmək hüququnu məhdudlaşdıran tədbir şəxsin bilavasitə ümumi mənada azadlıq hüququ ilə bağlı olduğundan ciddi prosessual məcburiyyət tədbiri hesab olunmaqla həmin tədbirin tətbiq edilməsinin yalnız məhkəmə qərarı əsasında mümkünlüyü prosessual qanunvericilikdə öz əksini tapmalıdır. Təsadüfi deyildir ki, sərbəst hərəkət azadlığının önəmliyini nəzərə alan qanunverici Miqrasiya Məcəlləsinin yuxarıda istinad etdiyimiz 9‐cu maddəsinin digər yarımbəndində (9.3.6) məhkəmə qərarlarının icrası üzrə icraatda məhkəmə qərarı əsasında verilmiş icra sənədinin könüllü icra üçün müəyyən olunmuş vaxtda üzürsüz səbəbdən icra edilməməsinə görə vətəndaşın ölkədən getmək hüququnun müvəqqəti məhdudlaşdırılması üçün qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə qərarının vacibliyi barədə göstəriş ifadə etmişdir. Nəhayət, mövcud təcrübəyə əsaslanaraq apardığımız normativ‐hüquqi təhlil onu deməyə əsas verir ki, Konstitusiyada əsas insan hüquq və azadlıqlarından biri kimi nəzərdə tutulmuş sərbəst hərəkət azadlığının məzmununa daxil olan şəxsin ölkədən getmək hüququnun cinayət prosesində qanunsuz məhdudlaşdırılması hallarından müdafiəsinə hüquqi təminat verən əhatəli və sistemli normativ tənzimələməyə ehtiyac vardır. Bu ehtiyacın təmin olunması üçün ilk növbədə cinayət prosesində sərbəst hərəkət azadlığının (ölkədən getmək hüququnun) məhdudlaşdırılması ilə bağlı həyata keçirilən tədbir Azərbaycan Respublikasının Cinayət Prosessual Məcəlləsində ayrıca prosessual məcburiyyət tədbiri kimi nəzərdə tutulmalı, onun tətbiqinin prosessual hüquqi əsasları və qaydaları, eləcə də bu cür məhdudiyyətlərə məruz qalan şəxslərin məhkəmə nəzarəti qaydasında hüquqi müdafiə imkanları konkretləşdirilməlidir. A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ VIII nömrə 17 Müzəffər Ağazadə Respublikanın əməkdar hüquqşünası EHTİYATSIZLIQDAN SAĞLAMLIĞA AZ AĞIR ZƏRƏR VURMA CİNAYƏT MƏSULİYYƏTİNƏ SƏBƏB OLMALIDIRMI? Etiraf etmək lazımdır ki, ehtiyatsızlıqdan zərərçəkmişin sağlamlığına az ağır zərər vurma ilə nəticələnən əməllərlə bağlı normalar cinayət qanunvericiliyində ən çox mübahisə doğuran normalardandır. Bu fikir həm belə əməllər üçün qanunda cinayət məsuliyyəti müəyyən edilməsi, həm də nəzərdə tutulan cəzaların növləri və hədləri məsələlərinə aiddir. Məsələn, elə ondan götürək ki, ehtiyatsızlıqdan sağlamlığa az ağır və ya ağır zərər vurmadan bəhs edən Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 131‐ci maddəsi öz strukturuna görə iki hissədən ibarətdir. CM‐nin 131.1‐ci maddəsi ehtiyatsızlıqdan sağlamlığa az ağır, 131.2‐ci maddəsi isə ehtiyatsızlıqdan sağlamlığa ağır zərər vurmaq üstündə məsuliyyətdən bəhs edir. Buna baxmayaraq həm 131.1‐ci, həm də 131.2‐ci maddələrin sanksiyalarında eyni cəza ‐ ən çoxu 6 ayadək müddətdə azadlıqdan məhrumetmə cəzası nəzərdə tutulur. Belə çıxır ki, ehtiyatsızlıqdan baş verən əməl nəticəsində zərərçəkmişin sağlamlığına az ağır, yaxud ağır zərər dəyməsinin cəza təyini zamanı heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Aydın deyildir ki, zərərçəkmişin sağlamlığına az ağır, yaxud ağır zərər vurulması eyni sanksiya ilə əhatələnəcəkdisə, bu cinayətlərin obyektiv cəhəti üçün niyə bir dispozisiya deyil, iki dispozisiya müəyyən edilmişdir. Halbuki CM‐nin bir cox maddələrinin dispozisiyasında əməlin zərərçəkmişin sağlamlığına az ağır və ya ağır zərərə səbəb olması bir yerdə verilir və məhkəmələr cəza təyini zamanı zərərin dərəcəsini nəzərə almalı olurlar.Bu növ əməllərə görə qanundakı başqa bir uyğunsuzluğa diqqət yetirək. Məntiqə və cinayət‐hüquq nəzəriyyəsinə görə eyni nəticəli ictimai‐ təhlükəli əməlin (cinayətin) subyektiv cəhətdən qəsdən törədilməsi belə əməlin ehtiyatsızlıqdan törədilməsinə görə daha ağır məsuliyyətə səbəb olmalıdır. Lakin CM‐nin ehtiyatsızlıqdan zərərçəkmişin sağlamlığına az ağır zərər vurulması ilə bağlı normalarında bu prinsip pozulmuşdur. Belə ki, CM‐nin 127‐ci maddəsində ağırlaşdırıcı tövsifedici əlamətlər (məsələn, zərərvurmanın xüsusi amansızlıqla, və ya ümumi təhlükəli üsulla, yaxud zərərçəkmişin orqanlarından istifadə edilməsi məqsədilə törədilməsi və.s.) olmadan zərərçəkmişin sağlamlığına qəsdən az ağır zərər yetirilməsi təqsirkarın 2 ilədək müddətdə islah işlərinə və ya 2 ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə cəzasına məruz qalması ilə nəticələnə bilər. CM‐nin 262.1, 263.1, 263‐1.1, 266.1, 268.1 və 351.1‐ci maddələri ilə nəzərdə tutulan əməllər isə ehtiyatsızlıq üzündən zərərçəkmişin sağlamlığına az ağır zərər vurulması ilə əlaqədar məsuliyyətdən bəhs edir. Ehtiyatsızlıqdan törədilməsinə baxmayaraq bu maddələrlə də ya qəsdən törədilən cinayətlər üçün nəzərdə tutulan qədər (2 ilədək müddətə azadlıqdan məhrumetmə), bəzi hallardan isə hətta daha ağır ‐ 3 ilədək müddətə azadlıqdan məhrumetmə cəzası nəzərdə tutulur. (Məsələn, 263‐1.1, 263‐1.2, 351.1‐ci maddələr). Nəzərə alınsa ki, eyni əməllərin zərərçəkmişin sağlamlığına ağır zərər yetirməsinə səbəb olması da CM‐nin 263.11ci maddəsi ilə ən çoxu 3 il azadlıqdan məhrumetmə ilə nəticələnir, uyğunsuzluq göz qabağındadır. Üstəlik yol hərəkəti və nəqliyyatın istismarı qaydalarının pozulması eyni zamanda təqsirkarın 2 ildən 4 ilədək müddətə nəqliyyat vasitələrini idarə etmək hüququndan məhrum edilməsinə də səbəb olur. Həm də bu növ əlavə cəza mütləq tətbiq edilməlidir.
Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|