Jurnal VIII
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ VIII nömrə
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ VIII nömrə 4 Plenimunun 22 iyun 1947‐ci il tarixli, 9/4/U saylı Qərarının 3‐cü bəndinə əsasən, irs buraxan şəxslə birlikdə yaşayan vərəsələr irs almalı olduqları halda, əmlakın onlara çatası vərəsəlik payından əlavə adi ev avadanlığına aid əmlak dəxi alırlar. İrs qəbul etməyə digər vərəsələr dəvət edildikdə, həmin vərəsələr irs buraxan şəxslə birlikdə yaşamasalar da, əmlak dəvət edilmiş vərəsələrə keçir və RSFSR MM‐in 420‐ci maddəsində və digər müttəfiq respublikaların MMin müvafiq maddələrində göstərilən qaydada onların arasında bölünür. 11 sentyabr 1964‐cü il tarixli MM‐in 557‐ci maddəsinə əsasən, vərəsə mirasdan imtina etdiyi halda və vəsiyyət edən tərəfindən vərəsəlik hüququndan məhrum edildikdə onun payına düşən miras hissəsi qanun üzrə vərəsəliyə çağırılan vərəsələrin sərəncamına keçir və onların arasında bərabər payda bölünür. Miras qoyan şəxs öz əmlakının hamısını təyin etdiyi vərəsələrə vəsiyyət etdikdə, aradan çıxan vərəsənin payı, vəsiyyət üzrə digər vərəsələrin sərəncamına keçir və onların arasında bərabər payda bölünür. Vərəsə, digər vərəsənin, dövlətin və ya dövlət, kooperativ təşkilatının və ya ictimai təşkilatın xeyrinə olaraq mirasdan imtina etdikdə və ya aradan çıxmış vərəsə təyin edildiyi hallara həmin maddənin qaydaları tətbiq olunmur. Həmçinin 11 sentyabr 1964‐cü il tarixli Azərbaycan SSR MM‐in 563‐cü maddəsinə əsasən, miras əmlakının bölünməsi qanun üzrə və vəsiyyət üzrə vərəsələrin hər birinə düşən hissəyə müvafiq olaraq, mirası qəbul edən vərəsələrin razılığı ilə verilir. Razılıq olmadıqda bölgü, məhkəmə qaydasında aparılır. Hələ doğulmamış, ana bətnində olan vərəsə olduqda, vərəsələr ancaq onun payına düşən hissəni ayırmaq şərti ilə miras əmlakını bölməyə haqlıdırlar. Doğulmamış vərəsənin mənafeyini müdafiə etmək üçün bölgüdə iştirak etməyə qəyyumluq və himayəçilik orqanının nümayəndəsi dəvət olunmalıdır. “Mirasın bölüşdürülməsi” fəsli qüvvədə olan MMin “Vərəsəlik hüququ” bölməsinin ən geniş fəsillərindən biridir. Fəsil özündə 1274‐1305‐ci maddələri cəmləşdirərək, mirasın bölüşdürülməsi məsələsininn hüquqi tənzimlənməsini nəzərdə tutur. Sözügedən normativ hüquqi akta görə miras onu qəbul edən vərəsələrin razılaşması üzrə onlardan hər birinə qanun və ya vəsiyyətnamə üzrə düşən paya uyğun bölüşdürülür (MMin 1274‐cü maddəsi). Türkiyə Respublikasının MM‐in 599‐cu maddəsinə əsasən, vərəsələr, mirasqoyanın ölümü ilə mirası bir bütün olarak, qanuni yolla qazanırlar. Hüquq ədəbiyyatında “mirasın bölüşdürülməsi” institutu bir qədər maraqlı və fərqli şəkildə tədqiq edilməkdədir. Mirasın bölüşdürülməsi ilk öncə mirasın meydana gəlməsi halında mövcud olur. Əgər ölmüş şəxsin mirası yoxdursa, yaxud onun mirasını vərəsə qəbul etməkdən imtina edirsə o zaman mirasın bölüşdürülməsi məsələsi hərəkətdə olmur. Beləliklə ilk öncə şəxsin ölümündən sonra onun mirasının qalması labüddür. Lakin bir şəxsin ölümündən sonra onun miras qalmış əmlakı varsa bu da hələlik mirasın bölüşdürülməsi münasibətlərinin fəaliyyətdə olması demək deyil. Belə ki, mirasın bölüşdürülməsi” ilə yanaşı miras hüququnun daha bir institutu “mirasın qəbul edilməsi” mövcuddur. Bu iki institutun məqsədinin mirası əldə etməyə xidmət etmək olmasına baxmayaraq onlar arasında müəyyən bir fərqlər mövcuddur. Əgər miras qoyanın yalnız bir vərəsəsi varsa və həmin vərəsə mirasdan imtina etmirsə o zaman bu münasibətlər mirasın bölüşdürülməsi yox, mirasın qəbul edilməsi münasibətləri ilə tənzimlənir. Lakin mirasın qəbul edilməsi də tək bir vərəsə tərəfindən mirasın qəbul edilməyindən ibarət deyil. Bu barədə biz mirasın qəbul edilməsi fəslində ətraflı araşdırma aparmışıq. Beləliklə, şəxsin ölümündən sonra miras qalmış əmlakın iki və daha çox vərəsəsi olarsa o zaman mirasın bölüşdürülməsi institutu fəaliyyətə keçir. Vərəsələr istər qanun üzrə istərsə də vəsiyyət üzrə ola bilərlər. Lakin bəzən hüquq ədəbiyyatında vəsiyyət üzrə vərəsələr arasında yaxud, bir qanun üzrə vərəsə ilə vəsiyyət üzrə vərəsə (vərəsələr) arasında mirasın bölünməsi münasibətlərini “mirasın bölüşdürülməsi” institutu ilə deyil “mirasın qəbul edilməsi” institutu ilə qiymətləndirirlər. 5 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ VIII nömrə Bəzi hüquqşünaslar hesab edirlər ki, bu halda vərəsələr arasında miras payının əvvəlcədən miras qoyan tərəfindən müəyyən edildiyi üçün (mirasın bölgüsünə dair mübahisələr yarana bilmədiyi üçün) mirasın bölüşdürülməsindən söhbət gedə bilməz. Hesab edirik ki, bu düzgün qənaət deyil. İstər vəsiyyət üzrə vərəsələr arasında yaxud, bir qanun üzrə vərəsə ilə vəsiyyət üzrə vərəsə (vərəsələr) arasında mirasın qəbul edilməsi halında, istərsədə mirasqoyan tərəfindən əvvəlcədən mirasın vərəsələr arasında bölüşdürülməsi halında mirasqoyanın ölümündən sonra miras və vərəsələr arasında yaranan “əlaqə” (bu “əlaqə” mirasın azad ərazisindən başlayaraq vərəsələrin tabeləyinə keçməsi ilə bitməsini nəzərdə tutur) zamanı bütün münasibətlər “mirasın bölüşdürülməsi” münasibətləri ilə tənzimlənir. Mirasın bölüşdürülməsi zamanı “fəaliyyətdə olan vərəsələr”ə (“fəaliyyətdə olmayan vərəsələr” dedikdə, mirasdan imtina etmiş vərəsələr, ləyaqətsiz vərəsələr və s. başa düşülür) həm qanunvericilikdə, həm də hüquq ədəbiyyatında bəzən “miras şərikləri” də deyilir. Miras şərikləri münasibətlərini eyni zamanda mülki qanunvericilik də nəzərdə tutumuşdur. Belə ki, əgər bir neçə vərəsə vardırsa, miras vərəsələr arasında bölüşdürülənədək vahid əmlak şəklində bütün vərəsələrə mənsubdur. Bu əmlakdan sonuncu xəstəliyi zamanı miras qoyana qulluq və onun müalicəsi, dəfn, mirasın mühafizəsi və idarə edilməsi, əmək haqqı verilməsi və vəsiyyətin icrası üçün lazımi xərclər ödənilə bilər. Bu tələblər mirasın dəyərindən, həm də bütün başqa tələblərə, o cümlədən ipoteka və digər girovla təmin edilmiş tələblərə nisbətən üstün qaydada ödənilməlidir (MM‐in 1157‐ci maddəsi). Hüquqşünas M.K.Oğuzmanın fikrincə birdən çox vərəsə varsa bunlar mirasa iştirak (birgə ortaqlıq) halında sahib olurlar. Bu iştirak halında pay sahibliyi toplusuna miras şərikliyi adı verilir. Şəxsiyyəti məlum olmayan bir ortağlıq, mirasın açılması ilə qanun icabı vücud bulur və prinsip etibarilə mirasın qəbuluna qədər davam edir. Hüquqşünas N.Kocayusufpaşaoğlunun qənaətinə görə miras şərikləri, miras daxilində, iştirak halında mülkiyyətin müştərək mülkiyyətə çevrilməsi və ya başqa bir ortağlığa çevrilməsi; miras borclarının miras aktivi ilə ödənməsi sonunda mirasda bölüşəcək əmlak qalmaması; sonradan mirasçılığın tək şəxsdə toplanması kimi səbəblərlə də sona yetə bilər. Miras şərikləri mirasın bölüşdürülməsinə qədər mirası idarə etməlidirlər. İstər ümumi, istərsə sətək idarə zamanı miras şərikləri arasında razılaşma olmalıdır. Bu halı mülki qanunvericilikdə nəzərdə tutmuşdur. Belə ki, MM‐in 1157‐1‐ci maddəsinə əsasən, miras şərikləri mirasın bölüşdürülməsinə qədər onu birgə idarə edirlər. İdarəçiliklə bağlı qərarlar vərəsələr tərəfindən onların miras paylarına mütənasib surətdə sadə səs çoxluğu ilə qəbul edilir. Mirasın mühafizəsi (qorunması) ilə bağlı tədbirləri hər bir vərəsə digər miras şəriklərinin razılığı olmadan da həyata keçirə bilər. Mirasın idarə edilməsi ilə bağlı xərcləri vərəsələr özlərinin miras paylarına mütənasib surətdə çəkirlər. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi MM mirasın bölüşdürülməsinə aşağıdakı kimi anlayış verir: “miras onu qəbul edən vərəsələrin razılaşması üzrə onlardan hər birinə qanun və ya vəsiyyətnamə üzrə düşən paya uyğun bölüşdürülür”. Göründüyü kimi mülki qanunvericilik mirasın bölüşdürülməsi halında “vərəsələrin razılaşması”nı xüsusi vurğulayır. Buradan belə nəticə çıxarmaq olar ki, əgər vərəsələr arasında mirasın bölünməsinə dair razılaşma yoxdursa o zaman mirasın bölüşdürlməsindən söz gedə bilməz. Əslində bu norma nəzəri və təcrübi baxımdan bir qədər mübahisə doğurur. Diqqət yetirək, ölmüş şəxsin miras əmlakının vərəsələr arasında bölüşdürülməsi zamanı razılaşmanın olmaması miras bölgüsünü dayandırır. Bu qanunvericiliyin düzgün halıdır. Lakin qanunvericilik bu normanın ümumiyyətlə miras bölgüsünə aid edib‐etməməsi halında bu normal hal hesab edilə bilməz. Misal üçün, A. öləndən sonra ondan miras qalmış evi vərəsələri B., C., və Ç. aralarında bölmək qərarına gəlirlər. Birinci halda, əgər vərəsələr evi bölmək üçün razılığına gələrlərsə o zaman ev onlar arasında bölünəcək və bununla da mirasın bölüşdürülməsi münasibətləri həyata keçiriləcək. İkinci halda, əgər vərəsələr evi bölmək üçün razılığına gələ bilmirlərsə o zaman ev onlar arasında bölünməyəcək və bununla da mirasın bölüşdürülməsi münasibətləri həyata keçirilmədən qalacaq. Göründüyü kimi ikinci halda mirasın müqəddaratı həll edilməmiş mirasın bölüşdürülməsi münasibətləri isə hərəkətsiz qalmaqdadır. Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|