Jurnal 02. indd
Yüklə 4,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
P.B.Zamanov, A.Ə.Əliyeva, R.Ə.Paşayev 100 gübrələrin təsiri olmaqla onun 75-80%-ni bitki kök ətrafı havadan yarpaqlar vasitə- silə alır 1 . Torpağa verilmiş üzvi gübrələrin parçalanması nəticəsində bitki ətrafında havada toplanan karbon qazı yarpaqlarla udularaq fotosintez prosesi yaranır. Bununla da bit- kinin tərkibində quru maddənin toplanması artır və məhsuldarlıq yüksəlir. Aparılmış tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir ki, torpağa 30 ton üzvi gübrə (peyin) verdikdə bir hektardan çıxan karbon qazının miqdarı, üzvi gübrə verilməmiş sahələrə nisbətən 100- 200 kq artıq olmuşdur 2 . Karbon qazının (CO 2 ) torpaqdan ayrılması və toplanması Makarov metodu ilə öy- rənilmişdir. Bu metod 1957-ci ildə Makarov tərəfi ndən təklif olunmuş və Ştatnov tərə- fi ndən təkmilləşdirilmişdir. Aparılan elmi tədqiqatlarla müəyyənləşdirilmişdir ki, «tənəffüs» prosesində torpaq oksigenlə zənginləşir, bu da bitki köklərinin normal inkişafı və mikroorqanizmlərin fəaliyyəti üçün vacib şərtdir. Karbon qazı torpaqüstü havaya daxil olaraq bitkilərin qidalanması üçün karbon mənbəyini yaradır və Makarova görə bitki məhsulunun formalaşması üçün lazım olan karbon qazının 40-70%-ni torpaqdan alır. Abşeronun boz-qonur torpaqları şəraitində aparılan təcrübələr göstərmişdir ki, bu torpaqlar qida maddələri ilə zəif təmin olunduğuna görə bu torpaqların gübrələnməsi vacibdir 3 . Bizim apardığımız çöl təcrübələrində bibər bitkisinin inkişafına, məhsuldarlığına, keyfi yyətinə, torpağın münbitliyinə təsir edən amillərdən biri də karbon qazının miq- darıdır. Ədəbiyyat materiallarına əsaslanaraq, onu demək olar ki, karbon qazı və onun ixra- cı əsas və vacib göstəricilərdəndir biri hesab olunur. 1 Zamanov P.B., Əliyeva A.P., Dəmirova K.İ., Əliyeva A.Ə., “Bitkilərin karbonla qidalanmasınfda üzvi gübrələrin əhəmiyyəti”, “Azərbaycan Aqrar Elmi” elmi-nəzəri jurnal №1-2 2009-cu il, s.21-23 2 Алиева А.П., Алиева А.А., «Накопление углекислого газа в почве при применении органических удобрений различных видов и доз под овощными культурами в условиях Апшерона», Сборник научных трудов Института Овощеводства Беларуси, том 18, Минск Беларусь 2010 г., с.176-184 3 Zamanov P.B., Aliyeva A.A., Pashayev R.A., “The role of carbon dioxide gas in formation of abundance of product and in ecology of the environment”, Beynəlxalq Ekoenergetika Akademiyasının X-cu konqres. materialları, 2009-cu il, s. 294-296 Üzvi gübrələrin torpaqda parçalanmasından alınan karbon qazının ... 101 Cədvəl 1 Abşeronun suvarılan boz-qonur torpaqlarında üzvi gübrələrin bitki ətrafında CO 2 karbon qazının miqdarına, bibər bitkisində quru maddənin və məhsuldarlığın artması- na təsiri № Təcrübənin variantları CO 2 mq/kq·saat m 2 Hektardan (180) vegetasiya müdd ətind ə CO 2 kq-la N əzar ət ə nisb ət ən art ım kq/ha Quru maddə və məhsuldarlıq Quru madd ə s/h Nəzarətə nisbətən artım Bib ər m əhsulu h/s Nəzarətə nisbətən artım s/h % s/h % 2008 1 Nəzarət gübrəsiz 43, 2 186, 6 -- 415, 8 -- -- 64 -- -- 2 Tam çürümüş peyin 20 t/ha 80, 3 346, 9 160, 3 594, 0 178, 2 43 112 48 75 3 Yarımçürümüş peyin 20 t/ha 78, 7 340, 0 153, 4 570, 2 154, 4 37 96 32 50 4 Çürüməmiş təzə peyin 20 t/ha 76, 8 331, 8 145, 2 534, 6 118, 8 29 88 24 38 5 «Abşeron» kompostu 20 t/ha 82, 9 358, 1 171, 5 617, 7 201, 9 49 120 56 87 6 Məişət kompostu 20 t/ha 80, 3 346, 8 160, 2 570, 2 154, 4 37 96 32 50 7 Abşeron kanal. lil qalığı 20 t/ha 81, 1 350, 3 163, 7 582, 1 166, 3 40 96 32 50 2009 1 Nəzarət gübrəsiz 46, 4 200, 4 -- 475, 2 -- -- 72 -- -- 2 Tam çürümüş peyin 20 t/ha 82, 2 351, 1 154, 7 677, 2 202, 0 43 120 48 67 3 Yarımçürümüş peyin 20 t/ha 80, 3 346, 8 146, 4 641, 5 166, 3 35 112 40 56 4 Çürüməmiş təzə peyin 20 t/ha 78, 8 340, 4 140, 0 487, 1 119, 0 25 96 24 33 5 «Abşeron» kompostu 20 t/ha 83, 8 362, 0 161, 6 700, 9 225, 7 47 128 56 78 6 Məişət kompostu 20 t/ha 81, 0 349, 8 149, 4 653, 4 178, 2 37 112 40 56 7 Abşeron kanal. lil qalığı 20 t/ha 81, 4 351, 6 151, 2 665, 3 190, 1 40 112 40 56 2010 1 Nəzarət gübrəsiz 48, 3 208, 7 -- 534, 6 -- -- 72 -- -- 2 Tam çürümüş peyin 20 t/ha 83, 6 361, 2 152, 5 748, 4 213, 8 40 120 32 40 P.B.Zamanov, A.Ə.Əliyeva, R.Ə.Paşayev 102 3 Yarımçürümüş peyin 20 t/ha 82, 0 354, 3 145, 6 700, 9 166, 3 31 104 24 30 4 Çürüməmiş təzə peyin 20 t/ha 79, 7 344, 3 135, 6 653, 4 118, 8 22 96 16 20 5 «Abşeron» kompostu 20 t/ha 84, 8 366, 4 154, 7 760, 3 225, 7 42 120 40 50 6 Məişət kompostu 20 t/ha 81, 2 350, 8 142, 1 712, 8 178, 2 33 104 24 30 7 Abşeron kanal. lil qalığı 20 t/ha 81, 7 353, 0 144, 3 736, 5 201, 9 38 104 24 30 Cədvəl 1-dən göründüyü kimi müxtəlif növ və dozada üzvi gübrələrin bibər bitkisi altına verilməsindən bitki ətrafında toplanan karbon qazının miqdarı gübrəsiz nəzarətə nisbətən 3 ildə (2008-2010) orta hesabla 135, 6-171, 5 kq-a qədər artıq olmuşdur. Ən yüksək karbon qazı (CO 2 ) artımı hektara 20 t «Abşeron» kompostu verilmiş variantda alınmışdır ki, burada da onun artımı 154, 7-dən 171, 5 kq/ha olmuşdur. Bibər bitkisi altına verilmiş müxtəlif növ və dozada üzvi gübrələrin bitkidə quru maddənin toplanmasına təsirinin öyrənilməsindən məlum olmuşdur ki, hektara 20 t normasında verilmiş üzvi gübrələrin və ondan hasil olan karbon qazının (CO 2 ) hesabı- na bibər bitkisində quru maddənin miqdarı gübrəsiz nəzarətə nisbətən 118, 8-dən 225, 7 s/ha və ya 22-49% artmışdır. Verilmiş üzvi gübrələrin bibər bitkisinin məhsuldarlığına təsirindən məhsuldarlıq gübrəsiz nəzarətə nisbətən 3 ildə (2008-2010) orta hesabla 16-56 s/ha və ya 20-87% artıq olmuşdur. Üzvi gübrələrin torpaqda karbon qazının (CO 2 ) artırılmasındakı rolu Makarov üsu- lu ilə Şirvanın boz-çəmən torpaqlarında paxlalı bitkilərlə, Xaçmazın meşə-çəmən tor- paqlarında tərəvəz bitkiləri altında aparılmışdır. Müəyyən edilmişdir ki, üzvi gübrələr verilən variantlarda torpaqda karbon qazının miqdarı 770-648 kq artır. Göstərilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olur ki, torpağa verilmiş üzvi gübrələr və onlardan hasil olan karbon qazı (CO 2 ) bibər bitkisində quru maddənin toplanmasına və o cümlədən məhsuldarlığın artmasına müsbət təsir etməklə, NPK kimi karbon qazı da (CO 2 ) bitkinin əsas qidası sayıla bilər. Yüklə 4,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|