Jrunal XIII
Yüklə 402,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 13 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XIII nömrə
- A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XIII nömrə
13 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XIII nömrə Respublikasının prosessual qanunvericiliyində yaradılan “preyudisiallıq” institutu vasitəsi ilə məhkəmə qərarlarına qanunvericilik qaydasında aşağıdakı formada hüquq norması qüvvəsi verilmişdir: Bir mülki iş üzrə qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə qətnaməsi ilə müəyyən edilmiş faktlar həmin işdə iştirak edən şəxslər tərəfindən başqa məhkəmə prosesində mübahisələndirilmir və yenidən sübut edilmir. (MPMin 82.3‐cü maddəsi). ‐ cinayət işi üzrə qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə hökmü bu hərəkətlərin olub‐olmaması və bu hərəkətlərin kim tərəfindən edilməsi sahəsində mülki işə baxan məhkəmə üçün məcburidir (MPM‐in 82.4‐cü, CPM‐in 65.4‐cü maddələri). Kassasiya instansiyasında işə baxan məhkəmənin qərarında şərh edilən göstərişlər həmin işə yenidən baxan məhkəmə üçün məcburidir. (MPM‐in 420‐ci maddəsi). ‐ Məhkəmənin mülki iş, inzibati və ya iqtisadi mübahisə üzrə qanuni qüvvəyə minmiş qərarı cinayət prosesini həyata keçirən orqan və cinayət işinə baxan məhkəmə üçün yalnız hadisənin olub‐olmaması hissəsində məcburidir (CPM‐in 65.7‐ci maddəsi). Bütün bunlarla əsasən Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində məhkəmə presedentinin qismən də olsa hüququn mənbəyi kimi qəbul edilməsi qanunvericiliyin uğuru sayılmalıdır. Üçüncüsü, ona görə ki, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Plenum qərarlarında cinayət qanununun bəzi müddəalarına məhdudlaşdırıcı və ya genişləndirici təfsir verilməklə məhkəmə qərarları ilə hüquq normasının tətbiqi dairəsinin məhdudlaşdırılmış və ya genişləndirmişdir. Bu hallara misal olaraq: a) Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinın 29‐cu maddəsinin hərfi təfsirinə əsasən “cinayət etməyə cəhd” qəsdən törədilən bütün cinayətlərdə mümkündür. Lakin, AR‐sı Ali Məhkəməsi Plenumunun “Qəsdən adam öldürmə işləri üzrə məh kəmə təcrübəsi haqqında” 12 dekabr 2002ci il tarixli 3№‐li qərarının 2‐ci bəndində “...cinayəti törətməyə cəhd ... yalnız birbaşa qəsdlə ... həyata keçirilə bilər” ifadəsinin işlədilməsi ilə CM‐nın 29‐cu maddəsində nəzərdə tutulan hüquq normasının tətbiqi dairəsi məhdudlaşdırılmışdır. b) Azərbaycan Respublikası MPM‐nin 231.1‐ci maddəsinin hərfi təfsirinə görə qətnamənin icrasına möhlət verilməsi və ya onun hissə‐hissə icra edilməsi, qətnamənin icra üsulunun və qaydasının dəyişdirilməsi bütün instansiya məhkəmələri tərəfindən həyata keçirilə bilər. Lakin AR‐sı Ali Məhkəməsi Plenumunun “İcra vərəqəsinin verilməsi və icrası ilə əlaqədar məhkəmə təcrübəsinin bəzi məsələləri barədə” 14 yanvar 2003‐cü il tarixli 1 №‐li qərarının 3‐cü bəndində “qətnamənin icra edilməsinə möhlət verilməsi və ya onun hissə‐hissə icra edilməsi, qətnamənin icra üsulunun və qaydasının dəyişdirilməsi yalnız birinci instansiya qaydasında işə baxan məhkəmələr tərəfindən həll edilir” ifadəsinin işlədilməsi ilə MPM‐in 231.1‐ci maddəsinin tətbiqi dairəsi məhdudlaşdırılmışdır. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Plenum qərarlarını təhlil etdikdən sonra belə qənaətə gəlirik ki, burada verilən izahların böyük əksəriyyəti məhkəmələr üçün məcburi, az bir hissəsi isə tövsiyyə xarakteri daşıyır. Həm bu, həm də Mülki Prosessual Məcllənin 82.3 və 82.4‐cü, Cinayət Prosessual Məcəllənin isə 65.4 və 65.7‐ci maddələri əsasında məhkəmə qərarlarında müəyyən edilən halların digər məhkəmələrə münasibətdə məcburi olması məhkəmə qərarlarına hüquq norması üçün vacib sayılan məcburilik əlamətinin verilməsi deməkdir. Maraqlı haldır ki, “Normativ hüquqi aktlar haqqında” 1999‐cu il 26 noyabr tarixli Azərbaycan Respublıkası Qanununun 4.1‐ci maddəsində Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130.IV maddəsi əsasında qanunvericilik aktlarına verdiyi şərh (leqal təvsir) normativ xarakterli hesab edilsə də, Ali Məhkəmə Plenumunun eyni xarakterli izahlarına (təfsirinə) normativ xarakter verilmir. Halbuki Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik aktlarına verdiyi təfsir Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 131.1‐ci maddəsində Ali Məhkəmə Plenumunun qərarlarına verilən izahat xarakterindən kənara çıxmır. Belə ki, Konstitusiya Məhkəməsinin normativ aktların uyğunsuzluğu ilə bağlı qərarları ilə yanaşı,
qanunvericilik aktlarına təfsirlə bağlı qərarlarında da hüquq norması yaradılmır. Hər hansı bir məsələ ilə bağlı hüquq normasının yaradılması zərurəti olduqda Konstitusiya Məhkəməsinin bu sahədə səlahiyyəti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə bu barədə tövsiyyə verməklə məhdudlaşır. Diqqət çəkən məqamlaradan biri də Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130.III maddəsində qanunun hər hansı bir normasının şərh edilməsi üçün Ali Məhkəmə tərəfindən Konstitusiya Məhkəməsinə sorğu göndərilməsinin nəzərdə tutulmasıdır. Ali Məhkəmənin Plenum qərarlarında məhkəmə təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi əsasında məhkəmələrin qarşısında çətinlik yaradan və məhkəmələr tərəfindən daha çox nöqsanların yol verildiyi normaların təfsiri verildiyindən qanunların təfsiri üçün Ali Məhkəmə tərəfindən Konstitusiya Məhkəməsinə sorğu göndərilməsinə ehtiyac qalmır. Çünki Konstitusiya Məhkəməsi Ali Məhkəmənin Plenum qərarlarının Konstitusiyaya uyğunluğunu yoxlamaqla Ali Məhkəmənin PIenum qərarlarına münasibətdə konstitusiya nəzarətini həyata keçirir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının yuxarıda göstərilən norması əslində Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi Plenumunun təfsir vermək hüququnun məhdudlaşdırılması deməkdir. Amma Azərbaycan Respublikasının heç bir qanunvericilik aktında bu məhdudlaşdırmanın nədən ibarət olması açıqlanmır. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 7‐ci maddəsində dövlət hakimiyyətinin bölgüsü prinsipi əsasında hakimiyyətin üç qolu – qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri fərqləndirilir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 148.2‐ci maddəsində və “Normativ hüquqi aktlar haqqında” 1999‐cu il 26 noyabr tarixli Azərbaycan Respublikası Qanununun 4.1‐ci maddəsində qanunvericilik hakimiyyəti ilə yanaşı, icra hakimiyyəti orqanlarının qərarlarına normativlik əlaməti verilmiş, məhkəmə hakimiyyəti orqanlarına gəldikdə isə bundan imtina edilmişdir. Fikrimizcə, məhkəmə qərarlarına normativlik əlamətinin verilməsi dövlət hakimiyyətinin Konstitusiyada təsbit edilmiş qollarının statusunun uyğunlaşdırılması nöqteyi nəzərindən də zəruridir. Göstərdiyimiz bütün bu hallar təsdiq edir edir ki, Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində Ali Məhkəmə Plenumunun qərarlarına normativlik əlamətinin verilməməsi bu məsələyə kortəbii yanaşmanın nəticəsidir. Qanunvericilikdə yol verilən bu qüsurun aradan qaldırılması ilə məhkəmə presedentinin tam olaraq hüququn mənbəyi kimi qəbul edilməsini arzulayırıq.
14 Yüklə 402,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|