Jrunal XIII
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XIII nömrə
Yüklə 402,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XIII nömrə
6 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XIII nömrə Bütün bu arqumentlər də amnistiya tətbiq edilə bilən işlər üzrə səmərəsiz məhkəmə araşdırmaları aparılmasını gərəksiz edir. Opponentlərin arqumentləri həm də ona görə əsassızdır ki, son amnistiya aktlarına görə məhkəmələr də hökmlə məhkumlara hansı növ cəza təyin edilməsindən asılı olmayaraq onlar haqqında amnistiya tətbiq edə bilməzlər. Cəzaçəkmə müəssisələri üçün isə amnistiya aktlarında bu aktı tətbiq edib başa çatdırmaq üçün konkret vaxt (adətən 3‐4 ay) müəyyən edilir. Müəyyən səbəblərdən amnistiyanın tətbiqinə əsas verən sənəd (qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə hökmü, yuxarı instansiya məhkəməsinin qərarı) cəzaçəkmə müəssisəninə gec daxil olduqda həmin orqan da amnistiyanın icra müddəti ötdüyünə görə konkret şəxs haqqında amnistiya tətbiq edə bilmir. Beləliklə məhkum ondan asılı olmayan səsbəblər üzündən dövlətin müəyyən etdiyi güzəştlərdən faydalanmaq imkanından məhrum olur. Məsələnin mahiyyətinə nüfuz etdikdə məlum olur ki, eyni zaman kəsiyində, yəni amnistiya aktı qüvvəyə minənədək cinayət törətmiş şəxslər amnistiya aktının tətbiqi ilə bağlı fərqli hüquqi nəticə ilə üzləşməli olurlar, yəni məhkumların bir qismi amnistiyanın təsir dairəsindən kənarda qalır. Bu isə ən azı həmin şəxslərin konstitusion hüquqlarnın pozulmasına gətirib çıxarır. Belə ki, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 25‐ci maddəsinə görə hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmə müdafiəsinə təminat verilir (maddə 60). Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur (maddə 71). AR CM‐nin 6 və CPM‐nin 11‐ci maddələrində də hər kəsin qanun və məhkəmə qarşısında bərabərlik hüququndan danışılır. Son amnistiya aktları ilə müəyyən edilən normalara əməl edilməsi bəzi hallarda eyni dövrdə (məsələn, amnistiya aktı qüvvəyə minənədək) cinayət hadisəsi törətmiş şəxslərdən bir qrupunun hüquqları digərləri ilə müqayisədə pozulmasına səbəb olur. Yəni bir qrup şəxs amnistiya aktından yararlana bildiyi halda, digər qrup bu imkandan məhrum olur. Buna əmin olmaqdan ötrü isə istintaq‐məhkəmə təcrübəsində baş verməsi mümkün olan aşağıdakı situasiyalara diqqət yetirmək kifayətdir. Birinci situasiya: Amnistiya aktı qüvvəyə minənədək iki şəxs ayrı‐ayrılıqda CM‐nin amnistiya tətbiqini məhdudlaşdırmayan maddələri ilə nəzərdə tutulan cinayət hadisəsi törətmişlər və iş təhqiqat və ya istintaq orqanlarının icraatındadır. Son amnistiya aktlarının normalarına görə həmin orqanlar cinayət törətmiş şəxslərdən heç biri haqqında amnistiya tətbiq edə bilmirlər. Bu şəxlərdən biri haqqında təhqiqat və ya ibtidai istintaq hərəkətləri yekunlaşdırılmaqla cinayət işi məhkəməyə göndərilir. İşə qısa müddətdə baxılır və şəxs haqqında ittiham hökmü çıxarılır. Şübhəsiz ki, hansı növ cəzaya məruz qalmasından asılı olmayaraq şəxsin haqqında məhkəmə tərəfindən də amnistiya tətbiq olunmur. Hökm qanuni qüvvəsini aldıqdan sonra icraya yönəldilir və şəxs haqqında cəzaçəkmə müəsissəsi və ya icra məmuru tərəfindən amnistiya tətiq olunmaqla o, cəzadan azad edilir. Digər şəxs haqqında isə konkret səbəblərdən, (məsələn, onun xəstəliyi, xarici səfərdə olması, iş üzrə ekspertizalar keçirilməsi və s.) cinayət işi məhkəməyə gec göndərilmişdir. İşə gec baxıldığı üçün ittiham hökmü amnisyia aktının icrası üçün nəzərdə tutulan müddətdə (3‐4 ay) qanuni qüvvəsini almadığından icraya yönəldilmir və təbii ki, bu şəxs haqqında amnistiya aktı tətbiq olunmur. Deməli amnistiya aktı qəbul edilməmişdən əvvəl iki şəxsin ayrı‐ayrılıqda müxtəlif cinayət hadisələri törətmələri birinci şəxsin amnistiya aktına əsasən cəzadan azad edilməsinə gətirib çıxardığı halda, digər məhkum ondan asılı olmayan səbəblərdən amnistiyadan yararlanmaq imkanından məhrum olur. Bu isə şübhəsiz ki, ikinci məhkumun konstitusion hüquqlarının pozulması kimi qiymətləndirilməlidir. Eyni sözləri cinayət hadisəsini iştirakçılıqla törətmiş iki və ya daha çox şəxslər haqqında da demək olar.Yəni hadisəni birlikdə törətmiş şəxslərdən biri haqqında işin icraatı ibtidai istintaq orqanı tərəfindən dayandırıldıqda, (məsələn, ağır xəstəliyə tutlması, stasionar müalicədə olması
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XIII nömrə 7 səbəbindən) qrupun digər üzvlərindən fərqli olaraq onun haqqında amnistiya tətbiq olunması praktiki olaraq mümkün olmayacaqdır. Çünki, bu halda da iş üzrə onun barəsində çıxarılan hökmün qanuni qüvvəyə minməsi vaxtı cəza icra orqanları tərəfindən amnistiyanın tətbiqi müddətindən kənara çıxır. İkinci situasiya: Eyni vəziyyət cinayət işlərinin birinci instansiya məhkəməsinin icraatında olması hallarında da baş verir. Yəni məhkəmənin icraatında olan işin icraatı qanunda müəyyən edilən əsaslarla dayandırıldıqda ittiham hökmünün çıxarılması, hökmün qanuni qüvvəyə minməsi vaxtı təbii ki, gecikir. Amnistiyanın tərbiq edilməsi üçün müəyyən edilən vaxt ötdüyündən cəzaçəkmə müəssisəsində də onun haqqında amnistiya tətbiq edilməsi qeyri‐mümkün olur.
aktı qüvvəyə minəndən sonra məhkum edilir və şübhəsiz ki, hökm çıxarılarkan haqqında amnistiya tətbiq olunmur. Şəxs ittiham hökmündən narazı qaldığı üçün ondan apelyasiya şikayəti verir. Hökm qüvvədə saxlanmasına baxmayaraq apelyasiya məhkəməsi də şəxs haqqında amnistiya tətbiq edə bilmir. İş birinci instansiya məhkəməsinə qaytarılana qədər amnistiyanın tətbiqi üçün müəyyən edilən müddət bitir. Deməli icra orqanları da məhkum haqqında amnistiya aktını tətbiq etmək imkanından məhrum olur. Belə çıxır ki, haqqında çıxarılmış ittiham hökmündən məhkumun qanunla müəyyən edilən şikayətvermə hüququndan istifadə etməsi onun ziyanına işləyir. Çünki şəxs hökmdən şikayət etməsəydi haqqında amnistiya tətbiq edilməklə cəzadan azad oluna bilərdi. Belə anlaşılmaz situasiya zərərçəkmiş şəxs və dövlət ittihamçısının məhkuma qarşı qərəzli olmaları səbəbindən də yarana bilər. Məsələn, zərərçəkmiş və dövlət ittihamçısının hökmdən qanuni və əsaslı hesab edilməyən apelyasiya şikayəti və ya protesti vermələri də müddətin keçməsi səbəbindən məhkumun amnistiya tətbiq ediləsi şəxslər sırasından kənarda qalmasına səbəb ola bilər.
üstündə məsuliyyətə alınmış və məhkum edilmişdir. Lakin Apelyasiya instansiyası məhkəməsi tərəfindən məhkumun əməli cinayət qanununun amnistiya tətbiqinə imkan verən daha yüngül maddəsinə tövsif edilir. Belə hallarda apelyasiya instansiyası məhkəməsi amnistiya tətbiq edə bilmədiyindən məhkum apelyasiya məhkəməsinin qərarı ilə müəyyən edilən cəzanı çəkməkdə davam edir. Apelyasiya qərarının cəzaçəkmə müəssisəsinə gec çatması nəticəsində də məhkum haqqında amnistiya tətbiq oluna bilmir. Eyni vəziyyət kassasiya instansiya məhkəməsinin məhkumun əməlini CM‐nin daha yüngül cəza nəzərdə tutan maddəsinə tövsif etməsi hallarında da yarana bilər. Göründüyü kimi, təhqiqat, ibtidai istintaq və aşağı məhkəmə orqanlarının səhvi nəticəsində şəxsin əməlinin düzgün tövsif edilməməsi səbəbindən məhkumların hüquqları məhdudlaşdırıla bilər.
Son amnistiya aktlarının müvafiq orqanlar tərəfindən tətbiqi zamanı subyektiv səbəblərdən vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında hüquq bərabərliyi ilə bağlı başqa arzu olunmaz situasiyaların yarana bilməsi halları da istisna olunmur. Məsələn, CPM‐nin 48‐ci maddəsinə görə cinayət təqibi üzrə icraatın tezliyi təmin olunmalı, istintaq‐məhkəmə araşdırmaları təhqiqatçı, müstəntiq və məhkəmə tətfindən elə müddətlərdə başlamalı və qurtarmalıdır ki, şəxslər pozulmuş hüquqlarının bərpasını həddən artıq uzun müddət gözləməli olmasınlar. Hərcənd bir sıra hallarda obyektiv və subyektiv səbəblərdən qanunun bu tələblərinə əməl etmək qeyri‐mümkün olur. Bu da öz növbəsində bizim tədqiq etdiyimiz məsələyə münasibətdə cinayət törətmiş şəxslərin hüquqlarının pozulması ilə nəticələnir. Nəzərə almaq lazımdır ki, amnistiya aktlarının icrası ilə əlaqədar müəyyən edilən müddət bitdikdən sonra qüvvəyə minən hökmlər üzrə məhkumlar haqqında amnistiya aktının tətbiqinin mümkünlüyü barədə son amnistiya aktlarında hər hansı göstəriş yoxdur. Bu səbəbdən də amnistiyanın icrası üçün müəyyən edilən 3‐4 aylıq müddət ötdükdən sonra heç bir halda məhkum haqqında amnistiya aktını tətbiq etmək mümkün olmur. Son amnistiya aktları ilə təhqiqat, ibtidai Yüklə 402,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|