Jrunal XIII
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XIII nömrə
Yüklə 402,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XIII nömrə
4 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XIII nömrə Nəhayət amnistiya aktlarında bu aktı tətbiq edən orqanların adları və səlahiyyət dairəsi, qanuni qüvvəyə minmiş hökmlər üzrə cəza‐icra orqanlarının amnistiyanı tətbiq edib yekunlaşdırma müddəti (bir qayda olaraq 3 yaxud 4 ay) müəyyən edilir. Şübhəsiz ki, məhkəmə fəaliyyətinin xarakteri (işlərə bir neçə instansiyada baxılması, şəxsin əməlinin qanunun daha yüngül cəza nəzərdə tutan maddəsinə tövsif edilə bilməsi) nəzərə alınaraq məhkəmələrin icraatlarında olan işlər üzrə belə məhdudiyyətlər müəyyən edilə bilməz. Amnistiya aktlarının mahiyyəti, müddəaları, qəbul və icra qaydaları barədə yuxarıda qeyd etdiklərimiz hüquq ədəbiyyatında, o cümlədən hüquq ensiklopediyalarında da məhz bu cür şərh edilir. Respublikamızın həm SSRİ tərkibində olduğu dövrlərdə, həm də müstəqillik dövründə 2007‐ci ilə qədər qəbul olunan amnistiya aktları eyni prinsiplər əsasında qəbul və icra edilirdi. Həmin aktların normaları Konstitusiya müddəalarına, cinayət‐prosessual normalara, sağlam düşüncəyə və nəhayət ədalət prinsipinə əsaslandığından onların müvafiq orqanlar tərəfindən təcrübədə tətbiqi hər hansı problem yaratmırdı. Lakin 08 may 2007‐ci il tarixli, habelə ondan sonrakı (17 mart 2009cu il, 07 may 2013‐cü il və 20 may 2016‐cı il tarixli) amnistiya aktları ilə əvvəlkilərdən ciddi surətdə fərqlənən yeni normalar meydana çıxmış, sanki belə aktların qəbulu üçün yeni konsepsiya müəyyənləşdirilmişdir. Son amnistiya aktlarına görə amnistiya bu qanun qüvvəyə minənədək
təhqiqat və ibtidai istintaq orqanları amnistiyanı tətbiq edən orqanlar sırasından xaric edilmiş, məhkəmələrin bu sahədəki səlahiyyətləri isə munimuma endirilmişdir. Amnistiya aktları ilə müəyyən edilən yeni normalara görə təhqiqat və ibtidai istintaq orqanları heç bir halda amnistiya tətbiq edilməsi əsası ilə material üzrə cinayət işi başlamağı rədd etmək, cinayət işinin icraatına xitam vermək barədə qərar qəbul edə bilməzlər. Onlar icraatlarındakı materialları (o cümlədən məhkəməyədək sadələşdirilmiş icraat üzrə materialları) və cinayət işlərini hər bir halda yekunlaşdırıb məhkəməyə göndərməyə borcludurlar. Məhkəmələrin bu sahədəki fəaliyyətlərində də eyni vəziyyət yaranmışdır. Son amnistiya aktlarının normalarına görə hazırda məhkəmə instansiyalarının heç birinin icraatlarındakı materiallar və cinayət işləri üzrə amnistiya tətbiq etmək hüququ yoxdur. Belə ki, son amnistiya aktlarına görə məhkəmələr yalnız müəyyən növ cəzaya şərti məhkum edilmiş, cəzadən şərti olaraq vaxtından əvvəl azad edilmiş, yaxud CM‐nin 79‐cu maddəsinə müvafiq olaraq təyin edilmiş cəzanın çəkilməsi təxirə salınan şəxslər barəsində amnistiya tətbiq etmək hüququna malikdirlər, bu şərtlə ki, hökm və qərarlar icra mərhələsində olsun. Bundan əlavə 4 ildən artıq olmayan müddətdə azadlıqdan məhrumetmə cəzasına məhkum edilmiş şəxslərin cəzalarının çəkilməmiş hissəsinin 6 aydan artıq olması hallarında cəzanın həmin müddətə azaldılması da məhkəmələrin səlahiyyətinə aid edilmişdir. Bütün hallarda son amnistiya aktları ilə məhkəmələrə icraatlarında olan işlər üzrə hazırlıq iclası mərhələsində, məhkəmə baxışı başlanana qədər və məhkəmə baxışının gedişində (ittiham hökmü çıxarılarkan) şəxs haqqında amnistiya tətbiq etmə səlahiyyəti verilməmişdir. Yuxarıda qeyd etdik ki, SSRİ məkanında olduğumuz dövrdə, habelə müstəqillik əldə etdikdən sonra 2007‐ci ilədək qəbul edilmiş amnistiya aktlarında bu aktlar onların qüvvəyə minməsinə qədər cinayət törətmiş şəxslərə aid edilirdisə, son dörd amnistiya aktları yalnız haqlarında çıxarılan hökmlər qüvvəyə minmiş şəxslərə şamil edilir. Əlbəttə, amnistiya aktının verilməsi dövət siyasəti ilə bağlıdır və məhz kimlərin haqqında amnistiya kimi humanist tədbirin tətbiqinin məqsədə uyğun hesab edilməsi müvafiq dövlət strukturunun səlahiyyətindədir. Biz dövlətin siyasətinə, qanunverici orqanın səlahiyyətinə müdaxilə etmək fikrindən uzağıq. Lakin burada bizim fikrimizlə qanunla və məntiqlə uzlaşmayan iki məsələyə münasibət bildirmək bizim peşə borcumuzdur. Amnistiya aktlarının tətbiq edilməsi şərtləri və onları tətbiq etməli orqanlarla əlaqədar məsələlər araşdırılakən məlum olur ki, əvvəla, axırıncı aktlarla müəyyən edilən normalarla cinyət prosessual qanunun qüvvədə olan normaları arasında ziddiyət yaranmışdır. Digər tərəfdən eyni zaman kəsiyində cinayət törətmiş şəxslər dövlətin qəbul etdiyi amnistiya kimi humanist tədbirdən
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ XIII nömrə 5 bərabər surətdə yararlanmaq imkanından məhrum edilmişlər. Yəni eyni vəziyyətdə olan şəxslərdən biri haqqında amnistiya tətbiq edildiyi halda digəri haqqında müəyyən səbəblərdən tətbiq oluna bilmir. Bu isə insanların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərlik hüququnu pozur. Dediklərimizi əsaslandırmağa çalışacağıq. Qüvvədə olan AR CPM‐nin 39‐cu maddəsinə görə amnistiya aktına əsasən şəxsin cinayət məsuliyyətindən azad edilməli olması cinayət təqibini istisna edən hal olduğu üçün o, cinayət məsuliyyətindən azad olunmalıdır (39.1.12‐ci maddə). Cinayət qanunu ilə nəzərdə tutulmuş cinayət məsuliyyətindən və cəzadan azad etmə hallarının mövcudluğu
icraat zamanı CPM‐nin 39‐cu maddəsində göstərilən halları aşkar etdikdə cinayət təqibinə xitam verilməsi barədə (o cümlədən cinayət işi üzrə icraata xitam verilməsi barədə) qərar çıxarır. (CPMnin 40.1 və 41.1‐ci maddələri). Son illərin istintaq‐məhkəmə təcrübəsi göstərir ki, amnistiyanın yalnız haqlarında qanuni qüvvəyə minmiş hökmlər olan məhkumlar barəsində tətbiq edilməli olması barədəki müddəalar amnistiya aktının tətbiqi ilə əlaqədar ciddi problemlər yaratmışdır. Belə ki, CPM‐nin 39, 40, 41‐ci maddələri ilə müəyyən olunan normalar ləğv edilməmişdir və hazırda da qüvvədədir. Halbuki, təhqiqatçı, müstəntiq və ya prokuror davamlı olaraq son 9 il ərzində icraatlarında olan materiallar və işlər üzrə amnistiya tətbiq etmə hüququndan məhrum edilirlərsə CPM‐nin həmin maddələrlə müəyyən edilən müvafiq normalarının qanundan çıxarılması daha məntiqi idi. Çünki heç bir halda tətbiqi mümkün olmayan normaların formal olaraq qanun mətnində saxlanmasına haqq qazandırmaq mümkün deyil. Bəzi hüquqşünaslar hesab edirlər ki, təhqiqat, ibtidai istintaq orqanlarının icraatlarındakı materiallar və cinayət işləri üzrə amnistiya tətbiq edə bilməmələri elə də ciddi narahatlıq yaratmamalıdır. Həmin orqanlar belə hallarda CPM ilə müəyyən edilən qaydalarda prosessual hərəkətləri davam etdirə və cinayət işini yekunlaşdırıb məhkəməyə göndərə bilər. Bundan sonra şəxs haqqında amnistiyanın tətbiq edilib‐edilməməsi məsələsinin həlli məhkəmə və cəza‐icra orqanlarının üzərinə düşür. Məsələnin belə qoyuluşu vəziyyətdən çıxış yolu hesab edilə bilməz və sadəcə problemin həllindən yayınmaq məqsədi daşıyır. Cünki, əgər cinayət hadisəsi törətmiş şəxsin əməli amnistiya aktının təsiri altına düşürsə və şübhəli və ya təqsirləndirilən şəxs amnistiyanın tətbiqinə etiraz etmirsə CPM‐nin adı çəkilən normalarının qüvvədə olduğu vaxtda təhqiqatçı, yaxud müstəntiq amnistiya tətbiq etməmək barədəki qərarını necə əsaslandıra bilər? Fikrimizcə belə hallarda iş üzrə hökmün çıxarılmasını, ittiham hökmünün qanuni qüvvəyə minməsini gözləməyə ehtiyac yoxdur. Qeyd etdiyimiz kimi bir tərəfdən qanuni əsas olduğu halda amnistiya tətbiq edilməməsi CPM‐nin normalarına ziddir. Digər tərəfdən nəzərə almaq lazımdır ki, təhqiqat, istintaq hərəkətləri, həmçinin məhkəmə araşdırmaları müəyyən qrup dövlət qulluqçularının (əməliyyat işçiləri, təhqiqatçılar, müstəntiqlər, prokurorlar, hakimlər və s.) gərgin əməyi hesabına başa çatdırılır. Belə vəziyyətdə cinayət prosessinin tərəflərindən heç birinin marağında olmadığı səmərəsiz araşdırmaların aparılması, həmin orqanların işini daha da gərginləşdirir. Nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, istintaq‐məhkəmə araşdırmaları bir sıra işlər üzrə həm də cinayət prosessində iştirak edən şəxslərə (ekspertlərə, mütəxəssislərə, tərcüməçilərə, şahidlərə, vəkillərə) dövlət büdcəsindən vəsait ödənilməsi ilə bağlıdır. Nəhayət, hazırki tarixi şəraitdə bir çox xarici ölkələrdə cinayət işləri üzrə məhkəmə icraatının sadələşdirilməsi istiqamətində ciddi işlər aparılır. Məsələn, bir sıra başqa ölkələrdə olduğu kimi Rusiya Federasiyasının cinayət‐prosessual qanunvericiliyi ilə də konkret işlər üzrə məhkəmə qərarının qəbul edilməsinin icraatı tezləşdirən yeni qaydası müəyyən edilmişdir. RF CPM‐nin 40‐cı fəslinə görə təqsirləndirilən şəxs ona verilən ittihamla razılaşdıqda məhkəmə araşdırması
qanunda belə vəsatətin qəbuluna mane olan norma nəzərdə tutulmadıqda vəsatət təmin olunmalıdır. Şübhəsiz ki, bu norma da cinayət icraatının sadələşdirilməsi üsullarından biri olduğu, proses iştirakçılarının hüquqlarını pozmadığı üçün təqdir edilməlidir. Yüklə 402,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|