İXTİsas: “İstehlak mallarının ekspertizası və marketinqi”
Yüklə 382,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
14
Xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində, o cümlədən ayaqqabı sənayesində geniş tətbiq edilən müxtəlif növlü, markalı və təyinatlı rezinlərin istehsalı üçün onların tərkibinin əsasını təşkil edən yuxarıda göstərilən komponentlər standart tələblərinə uyğun olaraq seçilməli və materialın tərkibinə qatılmalıdır. Standarta əsasən ayaqqabı rezinlərinin istehsal əməliyyatlarına xam materialın hazırlanması, rezin qarışıqlarının hazırlanması, təbəqələmə, formayasalma, ştamplama, vulkani- zasiya və son əməliyyatlar daxildir. Xam materialların hazırlanması istehsal olunan hazır məhsulun keyfiyyətinə təsir edən ən mühüm amillərdən biridir. Rezin istehsalı üçün ilkin materialların hazırlanması dedikdə kauçukun qurudulması, xırdalanması, ələkdən keçirilməsi, buxara verilməsi və plastikasiya əməliyyatından keçirilməsi başa düşülür. Burada məqsəd kauçukun plastikliyini yüksəltməkdən, onların rezinin tərkibinə daxil olan materiallarla tam qarışmasını asanlaşdırmaqdan və yüksək keyfiyyətli rezin almaqdan ibarətdir. Kauçukun plastikliyini təmin etmək üçün mexaniki və termoplastikasiya üsullarından istifadə olunur. Mexaniki plastikasiya yayıcı dəzgahlarda kauçukun intensiv sürtülməsi nəticəsində termoplastikasiya isə kauçukun müəyyən təzyiq altında qızdırılması yolu ilə həyata keçirilir. Plastikasiya əməliyyatından keçirildikdən sonra kauçukun tərkibinə digər komponentlərin qarışdırılması nəticəsində rezin qarışıqları hazırlanır. Komponentlərin kauçukun tərkibinə qatılması müəyyən ardıcıllıq üzrə aparılmalıdır. Belə ki, kauçukun tərkibinə, ilk növbədə yumşaldıcılar əlavə olunur ki, bu da digər komponentlərin yaxşı qarışmasına imkan verir. Vulkanizasiyaedici və məsamə əmələ gətirici maddələr isə kauçukun tərkibinə ən axırda əlavə olunur. Standart tələblərinə uyğun olaraq komponentlər 110-130ºC temperaturda bağlı rezinqarışdırıcı maşınlarda qarışdırılır. Bu maşınlarda xüsusi emaldan keçirilmiş rezinqarışığı müxtəlif ölçülü hissələr şəklində alınır ki, bu hissələrdə nazik təbəqə formasına salınmaq üçün təbəqələmə əməliyyatından keçirilir. Təbəqələmə əməliyyatı xüsusi yayıcı dəzgahlarda aparılır. Bu dəzgahlar rezin qarışdırıcı maşınlarla əlaqələndirilmiş olur. Rezin məmulatının növündən və təyinatından asılı olaraq bu təbəqələr müxtəlif qalınlıqda istehsal edilir. Yayıcı dəzgahlardan alınmış nazik təbəqələr tədricən 15
soyudulur və formaya salınma əməliyyatından keçirilir. Formayasalınma əməliyyatından keçirilməzdən əvvəl rezin qarışığı qızdırılır. Formayasalınma nəticəsində rezin qarışıqları istənilən qalınlıqda və ölçüdə lent şəklində istehsal olunur. Müxtəlif ölçülərdə təbəqə şəklinə salınmış xalis rezin qarışığı ştamplama üsulu ilə lövhələr şəklində doğranılır. Bu məqsəd üçün xüsusi kəsicisi olan preslərdən istifadə olunur. Hal-hazırda rezin sərfinə qənaət etmək və işin məhsuldarlığını artırmaq məqsədilə təzyiqlə tökmə üsulundan da geniş istifadə edilir. Rezin qarışığının keyfiyyətcə tam formalaşması üçün aparılan əsas əməliyyatlardan biri vulkanizasiyadır. Vulkanizasiya rezinin alınması üçün mühüm prosesdir. Ayaqqabının altı üçün işlədilən rezinlərin vulkanizasiya əməliyyatı sıxıcı- qəliblərdə müəyyən temperatur, təzyiq və vaxt ərzində aparılır. İstehsal olunan xammalın və məmulatın növündən, qalınlığından və alınmış rezinin quruluşundan asılı olaraq vulkanizasiya əməliyyatı müxtəlif mühitdə aparılır. Məsələn, kauçukun vulkanizasiyası zamanı temperatur 140ºC-yə qədər olduğu halda, sintetik kauçuklar üçün isə temperatur 160-165ºC, təzyiq isə 30-40 kq/sm 2 olmalıdır. Məmulatın növündən asılı olaraq vulkanizasiya vaxtı 8-20 dəqiqətəşkil edir. Vulkanizasiya nəticəsində müxtəlif quruluşlu və məsaməli rezinlər almaq mümkündür. Hazırda ayaqqabının altı üçün məsaməli rezinlərin istehsalında dəyişkən təzyiq üsulundan istifadə edilir. Alınmış məmulatın məsaməli quruluşundan asılı olaraq artma və presləmə üsullarından istifadə olunur. Bu üsullarda məmulatların istehsalı üçün sıxıcı-qəliblərdən istifadə olunur. “Böyümə” üsulu zamanı rezin qarışığı tərkibində olan məsamə əmələgətirici maddələrin yaratdığı təzyiq hesabına məmulat lazımi formanı alır. Bu üsulla alınmış rezinlər saxlama zamanı xətti ölçülərini az dəyişir. Artma üsulu sıxlığı 0,5 10 3 /m 3 və daha artıq olan məmulatların alınmasına imkan verir. Bu üsulla aşağı sıxlığa malik rezin alarkən onların iri, bərabər olmayan məsamələri rezinin fiziki-mexaniki xassələrinin pisləşməsinə məmulatın üst səthində tam sıxılmamış yerlərin qalmasına səbəb olur. Məhz buna görə də aşağı məsaməli rezinlərin istehsalı üçün presləmə üsulundan istifadə olunur. Bu üsul zamanı götürülən rezin qarışığı kütləsinin həcmi sıxac qəlibinin oyuğunun həcmindən böyük
16
olmalıdır. İlkin mərhələdə vulkanizasiya prosesi yüksək təzyiqdə aparılır. Bu zaman rezin qarışığı sıxac-qəlibə dolur, məsamə əmələgətirici maddələr parçalanır və nəhayət təzyiq 1-2 kq/sm 2 -dək aşağı salınır. Bu mərhələdə qazların genişlənməsi hesabına rezinin məsaməli quruluşu əmələ gəlir və həmçinin son vulkanizasiya prosesi baş verir. Presləmə üsulu ilə daha yüksək istismar xassələrinə malik 0,1·10 kq/m 3
Vulkanizasiya əməliyyatından sonra alınmış rezin hissələr son əməliyyatlardan keçirilir. Buraya lövhələrin kənarlarının kəsilməsi, istismar zamanı məsaməli rezinlərin öz xətti ölçülərini dəyişməsini aradan qaldırmaq məqsədilə məmulatların istilik emalından keçirilməsi və nəhayət onların sortlaşdırılması, markalanması və qablaşdırılması daxildir. İstehsal olunmuş rezinlər müxtəlif əlamətlərinə görə bir-birindən fərqlənirlər. Ayaqqabılarda işlənmə yerindən asılı olaraq rezinlər müxtəlif tələblərə cavab verməli və spesifik xassələrə malik olmalıdırlar. Rezinləri müxtəlif əlamətlərinə görə təsnifləşdirmək olar. Əmtəəşünaslıq baxımından rezinlər birinci növbədə təyinatına görə təsnifləşirlər. Bu əlamətə görə ayaqqabı istehsalında işlədilən rezinlər altlıq, daban dalı, daban altı üçün olan rezinlərə ayrılır. İstismar şəraitindən asılı olaraq rezinlərə müxtəlif tələblər verilir. Onlar qalınlığına, möhkəmliyinə, sürtünməyə qarşı davamlılığına və bəzi başqa xassələrinə görə bir-birindən fərqlənirlər. Rezinlər müxtəlif ölçülü lövhələr şəklində ştamplanmış nazik formalarda buraxılır. Ayaqqabının altı, dabanı, daban altlığı və s. hissələr üçün profilli qəliblənmiş rezin məmulatları da istehsal olunur. Qəliblənmiş rezin hissələrin istehsalı iqtisadi cəhətdən daha səmərəli sayılır. Bu üsulla rezin hissələri hazırlanarkən modellərarası tullantılar hesabına rezin sərfi ixtisar edilir, əmək məhsuldarlığı artır, istehsal mədəniyyəti yüksəlir və eyni zamanda alınmış rezin hissələr ayaqqabının bəzəndirilməsi zamanı heç bir mexaniki emal tələb etmir. Ayaqqabı sənayesində işlədilən rezinlər qara və rəngli olmaqla, tipindən və altlığın bərkidilməsi üsulundan asılı olaraq müxtəlif qalınlıqda buraxılırlar. Yüklə 382,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|