İlham Əliyevin “Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin
Yüklə 5,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
“Kromvel“ faciəsini, yarımçıq qalmış “Steni“ romanım, çiy və təcrübəsiz qələminin məhsulları olan tarixi və macəra romanlarını nəzərə almırıq. 0,1821 -ci ildən 1825-ci ilə qədər səkkiz əsər nəşr etdirmişdir: “Biraqın varis qızı”, “Jan Lui”, “Luizinalı Kotilda”, “Ardenlərin yepiskop müavini”, “İki Berlinqheld”, “Quldur Arqo”, “Axırıncı mələk”, “Van Klon”. Ancaq bu əsərlər, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, müəllifə heç bir şöhrət qazandırmamışdır. Balzaka ilk şöhrət gətirən əsər “Şuanlar”dır. Əsərin tam adı belədir: “Şuanlar, Bretan 1799-cu ildə” (1829). Şuanlar I Fransa Buıjua İnqilabı dövründə (1789-1794) kral XVI Lui partiyasının tərəfdarlarına deyirdilər... “Doğrudur, buıjua mətbuatı, az bir hissəsi istisna olmaqla, bu əsəri tənqid etdi, ancaq məsələ burasında idi ki, ədəbi tənqid onun haqqında fikir söyləməyə, oxucular isə onunla maraqlanmağa başladılar”. 1830-cu ildə Balzakda elə bir əsər yazmaq fikri yaranır ki, orada cəmiyyətin həyatına ümumi nəticə vermək, müasirlərinin nəyə meyilli olduqlarını və onların gizli sirlərini açmaq mümkün olsun. 1830-cu ilin payızında o, tamamilə yeni bir roman - “Qulan dərisi” üzərində işə başlayır və əsər 1831-ci ilin avqustunda işıq üzü görür. Balzak bütün əsərlərinə “Bəşəri komediya” adını verərkən, təsvir etdiyi buıjua cəmiyyətinə kinayəli münasibət bəslədiyini bildirmişdir. Balzakın adı çox zaman realist romançılar cərgəsində (Joıj Sand, Prosper Merime) çəkilsə də, “Bəşəri komediya”da o, əksər hallarda idealist yazıçı kimi nəzərə çarpır. Biz onun bir neçə, məsələn, “Polkovnik Şaber”, “Naməlum şah əsəri”, “Qırmızı qəsr”, “Ateistin ibadəti”, “Qobsek” və s. əsərlərini bir anlığa kənara qoysaq və bu əsərlərdəki obrazlar haqqında heç bir söz deməsək belə, yazıçı bu əsərlərin hər birində ağlasığmaz möcüzələr yaratmış, obrazların xarakterini rəssam məharətilə göstərərək, onları ideallaşdırmışdır. Onun ideal obrazları olan qoriolar, qrandelər, şaberlər həmişə oxucunun gözləri qarşısında canlanır, oxucu ilə hər yerə gedir, bütün həyat hadisələrində iştirak edir və öz sözlərini deyirlər. Bu obrazlar, şübhəsiz ki, bütün reallıqları, canlılıqları ilə real həyatdan gəlmişdir, ancaq müəllif onları tamamilə abstrakt formada öz intuisiyasına uyğun olaraq 7 downloaded from KitabYurdu.org DÜNYA ƏDƏBİYYATI KLASSİKLƏRİ
yaratmışdır. Müəllifin təsvir etdiyi obrazların hər birinin həyatı, sanki, xüsusi sənədlər əsasında əsərdə canlanır. Bir anlığa “Qorio ata” romanında təsvir olunmuş “Madam Vokenin evində yaşayan kirayənişinləri...” xəyalımızda canlandıraq... Bu obrazların - madam Vokenin, madam Kutürün, Viktorina Tayferin, qoca Puarenin, keçmişdə ticarətçi olmuş, sonralar kator- qadan qaçmış Votrenin, madmazel Mişonun, Qorio atanın, onun qızları Delfinanm, Anastarinin, tələbə Öjen de Rastinyakm - hər birinin ayrıca tərcümeyi-halı vardır... Nəhayət, Balzak roman yazanda yaşadığı, müasiri olduğu dövrün dəqiq rəsmini çəkir. Onun yaratdığı obrazların özlərinə xas real, müstəsna xarakterləri vardır: “Bəşəri komediya” xarakterlər “komediyası”ııdan daha çox, adət-ənənələr “komediyası”dır, daha doğrusu, nəhəng “sənədlər mağazası”dır, müəllif burada hər cür ictimai məsələləri, dövlətin bütün qanunlarını, şərtilikləri, elmin bütün sahələrini - fəlsəfəni, tibbi, təbiətşünaslığı, kimyanı, fizikanı, mexanikanı, riyaziy- yatı, bir sözlə, həyatın özünü kompleks şəkildə təsvir edir. Balzak XIX əsr Fransasının yarıməsrlik tarixi, həkimi, hakimidir, əgər bir ifadə ilə demiş olsaq, o, XIX əsrin 50-ci illərinə qədər bütöv bir Fransadır. Müasir cəmiyyətdə insanın taleyi böyük yazıçının bütün yara- dıcılığında qırmızı xətt kimi keçir. Balzakm çoxsaylı romanlarının əsas məğzi ondan ibarətdir ki, hamının varlanmağa can atdığı, pulun, var- dövlət ehtirasının insanlardakı bəşəri hissləri və münasibətləri öldürdüyü, hamını hamıya qarşı qoyduğu cəmiyyətdə insanın özü eybəcərləşir. Balzakm “Bəşəri komediya”ya daxil etdiyi əsərlərdə burjua cəmiyyətinin əxlaqının ifşası əsas yer tutur. Sələmçi Qobsek (“Qobsek”) mənəvi eybəcərliyin, sərvətə əsaslanan hakimiyyətin törətdiyi rəzalətlərin mənbəyidir. “Hamının hamıyla boğuşub- didişdiyi” əsrdə yaşayan Qobsek böyük zəka sahibi olsa da, qızıldan başqa heç nəyə inanmır, onun yeganə ehtirası da qızıldır. Hamının müharibədə ölmüş bildiyi zabit sağ olsa da, var-dövlətini mənimsəyib başqasına ərə gedən arvadına dirildiyini sübut edə bilmir, qobseklər cəmiyyəti onu ələ salır, tanımaqdan vaz keçir. “Qorio ata” romanı “Bəşəri komediya”nm sütunlarından biridir. Bu əsərdə yazıçı yoxsul tələbələrin, katorqaçılarm, müflisləşmiş buıjualarm, pozğun və amansız kübar xanımların, fırıldaqçı 8 downloaded from KitabYurdu.org tacirlərin dolaşdığı mühitdə “ictimai mühərrikin” doğurduğu müsibətləri, insanlara aşıladığı eybəcər əqidəni, yaratdığı mənəvi uçurumu qüdrətlə əks etdirmişdir. Buıjua cəmiyyətinin məhsulu olan Qorio, eyni zamanda, onun əxlaqının qurbanıdır. Minbir fırıldaqla sərvət qazanan, bütün varlığım övlad məhəbbətinə qurban verən bu zavallı insan ölüm ayağında etiraf edir ki, pul insana hər şey, hətta övlad bəxş edir. Balzakın yaradıcılığında “Qulan dərisi” əsəri mühüm yer tutur. Bu əsər ustad yazıçının yetkin ağlının, zəkasımn, püxtələşmiş qələminin, dərin fəlsəfi və ictimai fikirlərinin vəhdət halında formalaşmış təzahürüdür. Müəllif ilk dəfə olaraq müasir həyatın gerçəkliklərini bir qədər geniş şəkildə anlamaq imkanını məhz bu əsəri ilə şərh etməyə nail olmuşdur. O, məktublarının birində yazırdı: “Bu əsər təkcə bir kitabla məhdudlaşmamalıdır, bu kitabda, bu xırdacı, vasvası ifadəyə görə məni bağışlayın, gələcəkdə yazacağım əsərlərin yalnız ilk, başlanğıc təcrübələri öz əksini tapmışdır və günlərin bir günü yıxılıb bu ağır işin altında qalsam belə, hələlik təkcə onunla fəxr edirəm ki, bu işi başlamışam”. “Qulan dərisi” nəhəng bir ədəbi və əbədi abidənin - “Bəşəri komediya”nm möhtəşəm planının, olsa-olsa, yalnız girişi və özülünə qoyulmuş ilk daşı sayıla bilər. Bu romanda ictimai-fəlsəfi problemlərin həlli qarşıya məqsəd kimi qoyulur və yazıçı bütün bu məsələlərin tam, dəqiq həllini gələcəkdə yazacağı əsərlərdə tapacağına ümid edir. 1831-ci ildə “Qulan dərisi” nəşr olunundan sonra Balzak yazırdı: “O, mənim başladığım nəhəng işin başlanğıcıdır; sonra ayn-ayn şəxslərin, fərdlərin, ən aşağı təbəqənin nümayəndələrindən tutmuş keşişə, krala qədər hamının cizgiləri görünəcəkdir”. Əlbəttə, bu əsərdən sonra “Bəşəri komediya”nm ümumi sxemi yaradıldı və müəllif “Qulan dərisi”ni “Fəlsəfi etüdlər” bölməsinə daxil etdi. Bu şöbədə, müəllifin öz sözü ilə desək, dağıdıcı fikir tufanları ictimai hadisələrin hərəkətverici mühərrikinə çevrildi. ...Cavan oğlan öz həyat yolunun astanasında durmuşdur, çox çəkmədən o, kədərlə hiss edir və əmin olur ki, heç kimə lazım deyil və onun ağlı, qaynar eneıjisi, ləyaqəti, hətta istedadı ilə heç kim maraqlanmır; bütün bunlar öz-özlüyündə az maraq kəsb edir. Yaradıcılıq yolu, elmə, incəsənətə, insanlara təmənnasız xidmət həmişə ağır olub. Azman cəsarət, mətanət, inadkarlıq, böyük ürək 9 downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 5,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|