Icf azeri version 02 07 2008

FBT
lav l r
161
N hay t, çarxlı kreslodan istifad  ed n individ i   q bul edil  bil r, i in yerin  yetirilm si v
veril n
raitd  onun öhd sind n g lm k üçün potensial 279 qabiliyy t  malikdir. Buna 
baxmayaraq, bu individ kolleqaları il
xsiyy tl r arası qar ılıqlı f aliyy t domenl rind  özünü 
t sdiqetm  probleml ri il  qar ıla a bil r, çünki i  fasil si zamanı istirah t yerl rin  daxil ola 
bilmir. Hal-hazırdakı v ziyy td  i  yerind  özünü c miyy td  özünü t sdiq ed  bilm k problemin 
bu cür daxil olunmaya  rait yaratmaqla qar ısını almaq olar. 
H r dörd individ sa lamlıqda ba  ver n d yi iklikl rl  v  yaxud pozuntularla  laq d  olan  traf 
mühitin müxt lif faktorları s b bind n
m k m
ullu u domenind  özünü t sdiq etm
probleml rl  qar ıla ırlar. Birinci individ üçün i  yerinin uy un olmaması v   b lk   d , m nfi
münasib t kimi  traf mühitin mane l ri mövcuddur.  kinci individ h yat f aliyy ti
m hdudla dırılmı
xsl rin  m k f aliyy tin   m nfi münasib tl  qar ıla ır. Üçüncü  xs insan 
t r find n yaradılan traf mühitin  lveri li olmaması faktı il  üzl ir, v  sonuncu  xs h yat
f aliyy tin ümumiyy tl  m hdudla dırılmasına qar ı neqativ münasib tl  rastla ır.
Potensial qabiliyy ti a a ı salmadan özünü t sdiql m d   a kar probleml r yarada bil c k
übh li pozuntular: 
ndivid Q ÇS x st liyind n
ziyy t ç k n x st l rl   i l mi di. Bu individ sa lamdır, lakin 
vaxta ırı H V-yoluxma müayin sind n keçm lidir. Onun potensial qabiliyy ti m hdud deyil. 
Buna baxmayaraq onu tanıyan insanlar onun virusla yoluxmu  oldu unu ehtimal ed r k qorxur 
v  buna gör  ondan qaçırlar. Bu, sosial qar ılıqlı laq l r sah sind , c miyy td , ictimai, mülki 
h yatda insanın özünü t sdiql m si prosesind  mühüm probleml rin meydana g lm sin   s b b
olur. Onun onu  hat  ed n insanlar arasında mü yy n olunmu  qaydalar v   m nfi münasib tl r
s b bind n onun c lb olunması m hduddur.
Hal-hazırda FBT-da t snif edilm mi , lakin özünü t sdiql m  il  ba lı probleml ri ortaya 
çıxaran pozuntular: 
Qadının anası süd v zisind  olan x rç ngd n v fat etmi dir. Bu qadın 45 ya ında könüllü olaraq 
skrininq (ekran) müayin sind n keçmi dir v  burada onun süd v zisind   x rç ng  genetik 
meyllilik a kara çıxarılmı dı. Orqanizmin funksiyasında, strukturunda, potensial qabiliyy tind
probleml rin olmamasına baxmayaraq, sı orta irk ti onun süd v zisind ki x rç ng riskinin 
yuks k olmasına gör  onu sı ortalamaqdan imtina edi. Sı orta irk tinin siyas tin  gör  domend
öz sa lamlı ının qay ısına qalmasına c lb olunması m hdudla dırılmı dır.
lav  misallar 
10 ya lı o lan «k k l m » diaqnozu il  loqoped  gönd rilmi dir. Müayin  zamanı dil dola ması,
inter- v  intra-verbal tezl m , nitq ritmind  probleml r (pozuntu) a kar olunmu du. M kt bd
d   h mçinin ucadan oxuyark n v  danı ıq zamanı probleml r mü yy n olunmu du (potensial 
qabiliyy tin enm si). Qrup halda diskussiyalarda müzakir l r üçün heç bir t
bbüs göst rmir, 
baxmayaraq o, bunu ist yirdi (domend  özünü t sdiql m  problemi: «Çox sayda insanlarla 

---

lav l r
FBT
162
söhb t»).  ctimai mühitd   q bul olunmu  normalara v  söhb tl rin aparılması praktikasına gör
bu o lanın söhb t  c lb edilm si m hduddur.
40 ya lı qadın boyun nahiy sind n aldı ı travmadan dörd ay sonra boynunda olan a rılardan, 
güclü ba   a rılardan, ba gic ll nm d n,
z l  qüv sinin z ifl m sind n v  narahatlıqdan
(pozuntusundan) ikay t edir. Onun g zm k, yem k hazırlamaq, ev i l ri il   m
ul olmaq, 
kompüterd   i l m k v  ma ın idar  etm k qabiliyy ti m hdudla mı dır (potensial qabiliyy tin
enm si). H kim m sl h tind n sonra birg   q rara alınmı dır ki, probleml r azalmayınca (y ni
m k m
ulliy ti domend  özünü t sdiql m  probleml ri) o, tam i  rejimi olan  vv lki i  yerin
qayıtmaq m s l si il  ba lı gözl sin.
g r m
ulluq siyas ti ona aman ver r k onu faktiki 
olaraq hat  ed n traf mühitd  i  saatlarını d yi m k v  ona evd  i l m y  imkan verirs , onda 
onun m
ulluq sah sin  c lb olunması yax ıla acaq.

---

FBT
lav l r
163
lav  5
FBT v  m hdudla dırılmı  h yat f aliyy ti il  olan  xsl r
FBT-y  yenid n baxılma prosesi m hdudla dırılmı   h yat f aliyy ti il  olan  xsl ri v  onların
t kilatlarını bu f aliyy td  i tirak etm y  c lb etm kl
n vv ld n çox qazanıb. Xüsusil , FBT-
d
ks edildiyi kimi, yenid n baxılma prosesi  lill rin Beyn lxalq T kilatı t r find n
z nginl dirilmi dir.
ÜST f aliyy t v  h yat f aliyy tinin m hdudla dırılması t snifatına yenid n baxılma prosesind
m hdudla dırılmı  h yat f aliyy ti il  olan  xsl rin v  onların t kilatlarının tam qiym tli i tirak 
etm sinin mühümlüyünü etiraf edir. T snifat kimi FBT bir çox elmi, kliniki, idar  etm
sah l rind  v  sosial siyas td  h yat f aliyy tinin m hdudla dırılmalarının h m t dqiqi, h m d
qiym tl ndirilm si üçün  sas olacaq. Mühüm m s l l rd n biri odur ki, FBT m hdudla dırılmı
h yat f aliyy ti il  olan  xsl rin m nafeyin  toxunmaq vasit si kimi istifad  olunmasın ( lav
6-nın etik tövsiyy l rin  bax).
O cüml d n, ÜST etiraf edir ki,  n yax ı niyy tl r  baxmayaraq, t snifatda istifad  edil n
terminl r l k  v  ya dam a kimi qiym tl ndiril  bil r. Bu  übh l r  gör  v  ingilis dilind  eyni 
zamanda alçaldıcı m na da ımasına gör  «sosial çatı mazlıq» terminini leksikondan tamamil
çıxarma a v   t rkib hiss nin adı kimi «h yat f aliyy tinin m hdudla dırırlması» terminind n
istifad  etm m y , bu termini yalnız ümumil dirici termin kimi istifad  etm y   q rara
alınmı dır.
Lakin ç tin bir m s l  qalır: bir q d r funksional m hdudiyy tl rl   v  ya imkanlarının
m hdudla ması il  üzl
n individl r  daha yax ı nec  müraci t etm k olar? FBT «h yat
f aliyy tinin» m hdudla dırılması terminini insanlar v  onların fiziki v  sosial mühiti arasında
olan qar ılıqlı t sirin n tic si kimi çoxölçülü hadis nin i ar  edilm si üçün istifad  edir. Bir sıra 
s b bl r üzünd n, bu m s l  individl rin qar ısında durark n, b zil ri «m hdudla dırılmı  h yat
f aliyy ti il  olan  xsl r» terminind n, ba qaları is  « lill r» terminind n istifad  etm yi üstün 
tutur. Bu cür müxt lif yana malar nöqteyi-n z rind n ÜST, el  FBT kimi, bir yana maya dig rini
üstün tutmaq t crüb sin  riay t etmir. Bunun  v zin  ÜST «insanlar özünü ist diyi kimi 
adlandırmaq hüququna malikdir» prinsipini t sdiql yir.  
Bundan ba qa, onu da qeyd etm k lazımdır ki, FBT ümumiyy tl  insanları t snif etmir.  nsanların
f rdi h yati v ziyy tl rin v
traf mühitin t sirinin kontekst  raitind  onların sa lamlı ının
s ciyy vi xüsusiyy tl rinin t snifatıdır. O, h yat f aliyy tinın m hdudla dırılmasına g tirib 
çıxaran sa lamlıq v  kontekst amill rinin s ciyy vi xüsusiyy tl rinin qar ılıqlı t siridir. H min 
m hdudla dırmalar yarandıqda, individ  dair yalnız pozuntular, f allı ın m hdudla dırılması v
ya i tirak etm  imkanının m hdudla dırılması il  ba lı terminl rl  m hdudla maq v  ya onu bel
terminl rl   s jiyy l ndirm k lazım deyil. M s l n, « qli c h td n geri qalmı  insan» terminin 
v zin  t snifat «t lim v rdi l rind  problemi olan insan» ifad sind n istifad  edir. FBT, insanın

---