İBTİDAİ İcma quruluşU
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SACİLƏR VƏ SALARİLƏR DÖVLƏTİ
- RƏVVADİLƏR DÖVLƏTİ VIII əsrin sonları
- ŞƏDDADİLƏR DÖVLƏTİ 951
Suriyadan Aran, Şirvan və Dərbəndə çoxlu ərəb tayfaları köçürmüş, ilk dəfə Arranda paytaxtı Bərdə olan yarımmüstəqil feodal dövləti - əmirlik yaratmışdı 801-860 Məhəmməd ibn Yezidin hakimiyyəti. Müəyyən müddət Cənubi Qafqaz valisi olmuş Məhəmməd ibn Yezidin dövründə Məzyədilər Azərbaycanda daha da möhkəmləndilər və Məzyədilər sülaləsinin müstəqilliyi bir qədər artdı
859 Məhəmməd ibn Yezidin Gəncəni bərpa etdirərək iqamətgahını buraya köçürməsi 861 Heysam ibn Xalidin Şirvanı müstəqil elan edərək Şirvanşah titulunu qəbul etməsi 861-1538 Şirvanşahlar dövlətinin mövcud olması. Şirvanşahlar dövləti Xilafətin dağılması gedişində Azərbaycanda yaranmış ilk müstəqil və nisbətən güclü feodal dövlət idi. Şirvanşahlar dövlətini Məzyədilər sülaləsi idarə edirdi. Dövlətin əsasını Heysam ibn Xalid qoymuşdu 861-917 Heysam ibn Xalidin hakimiyyəti. Heysam ibn Xalid müəyyən müddət Cənubi Qafqaz valisi - əmiri olmuşdur, Şirvanı müstəqil elan etmiş və müstəqil Şirvanşahlar dövlətinin əsasını qoymuşdu. O, ilk dəfə Şirvanşah titulunu qəbul etmiş və Lahicanşahlığı Şirvanşahlar dövlətinə birləşdirmişdi 917 Heysam ibn Xalidin Lahicanşahlığı Şirvanşahlar dövlətinə birləşdirməsi 917-948 Şirvanşah Əbu Tahirin hakimiyyəti. Onun dövründə Şirvanşahlar dövlətinin müstəqilliyi daha da artdı və ərazisi genişləndi, Azərbaycanın şimalındakı xırda feodal mülklərinin Şirvan ətrafında birləşdirilməsi davam etdirildi, dövlətin paytaxtı Şamaxı şəhərinə köçürüldü 918 Şirvanşah Əbu Tahirin Şamaxını bərpa etdirərək Şirvanşahlar dövlətinin paytaxtını Gəncədən buraya köçürməsi. Şirvanşahlar dövlətinin paytaxtının Yezidiyyə adlanmağa başlanması
Şamaxının Sündü kəndində günbəzli məscid inşa olunması 981-982 Qəbələnin Şirvanşahlar dövlətinə birləşdirilməsi 982 Bərdənin Şirvanşahlar dövlətinə birləşdirilməsi 983 Şabranın Şirvanşahlar dövlətinə birləşdirilməsi 988 Dərbənd əmirliyinin Şirvanşahlar dövlətinə birləşdirilməsi X əsrin II yarısı Xursan və Tabasaranın Şirvanşahlar dövlətinə birləşdirilməsi. Şəki və Sanariyə hakimlərinin Şirvanşahlardan asılı vəziyyətə salınması
Ağoğlan çayı sahilində Amaras monastrının, Gədəbəydə qalaça, Lerikdə Oğlanqala, Naxçıvanda Əlincə qalasının inşa olunması
SACİLƏR VƏ SALARİLƏR DÖVLƏTİ
Sacilər dövlətinin mövcud olması. Əbu Sac Divdad tərəfindən əsasını qoyulmuş dövlətin paytaxtı Marağa və Ərdəbil şəhərləri olmuşdur. Sacilərin hakimiyyəti dövründə bütün Azərbaycan torpaqları ilk dəfə vahid dövlətdə birləşdirildi
Əbu Sac Divdadın hakimiyyəti. Xilafət qoşunlarında xidmət edən məşhur türk sərkərdələrdən olan Əbu Sac Divdad xilafətdə bir sıra mühüm vəzifələr tutmuş, dəfələrlə ərəb qoşunlarının ən mürəkkəb hərbi əməliyyatlarına başçılıq etmişdi 898-900 Sacilər dövlətində Məhəmməd ibn Əbu Sacın adına pul kəsilməsi IX əsrin sonları Arranın, o cümlədən Bərdənin Sacilərin əlinə keçməsi və məzyədilərin buradakı nümayəndələrinin Şirvana köçməsi
Yusif ibn Əbu Sacın hakimiyyəti. Yusif ibn Əbu Sacın hakimiyyəti dövründə Sacilər dövləti daha da qüvvətləndi, Xilafət xəzinəsinə xərac göndərilməsi tamamilə dayandırıldı, gürcü qoşunları dəfələrlə məğlubiyyətə uğradıldı, Kaxetiya ələ keçirildi və gürcü hakimləri Sacilər dövlətindən asılı vəziyyətə düşdü, Şirvanşahlar dövləti Sacilərdən asılılığı qəbul etdi, Dərbənd səddi təmir etdirildi, Azərbaycan torpaqlar ilk dəfə vahid dövlətdə birləşdirildi 912 Yusif ibn Əbu Sacın Xilafət xəzinəsinə xərac göndərməyi dayandırması 941 Sacilər dövlətinin sonuncu hökmdarı Deysəmin Salarilər tərəfindən taxtdan salınması və Sacilər dövlətinin süqut etməsi
Salarilər dövlətinin mövcud olması. Paytaxtı Ərdəbil şəhəri olan Salarilər dövlətinin banisi Mərzban ibn Məhəmməd olmuşdur
Mərzban ibn Məhəmmədin hakimiyyəti. Onun dövründə Azərbaycanın şimal- qərb torpaqları Salarilər dövlətindən asılı hala salındı, Dərbənd ələ keçirildi, Şirvanşahlar dövləti və Şərqi Gürcüstan Salarilər dövlətinə tabe edildi, Xəzər dənizində ilk dəfə Azərbaycanın ticarət gəmiləri üzməyə başladı, yenidən bütün Azərbaycan torpaqları vahid dövlətdə birləşdirildi
Mərzban ibn Məhəmmədin ölümü. Onun oğulları ilə qardaşı Vəhsudan arasında hakimiyyət uğrunda ara müharibələri və feodal hərc-mərciliyin başlanması
Sonuncu Salari hökmdarı İbrahim ibn Mərzbanın hakimiyyəti
RƏVVADİLƏR DÖVLƏTİ VIII əsrin sonları Azərbaycanın cənubunda yarım-müstəqil Rəvvadi əmirliyinin yaranması 981 Əbülhica Rəvvadinin sonuncu Salari hökmdarı İbrahim ibn Mərzbanı taxtdan salaraq Salarilər dövlətini süquta uğratması və Rəvvadilər dövlətinin əsasının qoyulması
Rəvvadilər dövlətinin mövcud olması. Rəvvadilər dövlətinin ərazisinə Cənubi Azərbaycan torpaqları və Muğan hakimliyi daxil idi. Dövlətin paytaxtı Ərdəbil sonra isə Təbriz şəhəri olmuşdur
Əbulhica Rəvvadinin hakimiyyəti 1020-1059 Rəvvadi hökmdarı Vəhsudanın hakimiyyəti X əsrin 20-ci illəri Oğuz tayfalarının Azərbaycana yeni axınlarının baş verməsi. Oğuz tayfalarının Azərbaycana yeni axınları nəticəsində Bizans imperiyası və onun dəstəklədiyi erməni və gürcü feodallarına qarşı mübarizə aparan Azərbaycan türklərinin mövqeyi daha da qüvvətləndi 1028 Mahmud Qəznəvinin Xorasan oğuzlarına ağır zərbə vurması nəticəsində çoxlu oğuz ailəsinin Azərbaycana köçməsi
Sultan I Toğrulun başçılığı ilə səlcuqların Rəvvadilər dövlətinin varlığına son qoyması 1108-1227 Rəvvadilər nəslindən olan Ağsunqurilər sülaləsinin Marağada hakimiyyəti
951 Məhəmməd ibn Şəddadın (951-979) Dəbil əmirliyini yaratması 971 Məhəmməd ibn Şəddadın Gəncəni ələ keçirərək Şəddadilər dövlətinin əsasını qoyması 971-1054 Şəddadilər dövlətinin mövcud olması 985-1030 Şəddadi hökmdarı Fəzl ibn Məhəmmədin hakimiyyəti. Onun hakimiyyəti dövründə Şədaddilər dövləti daha da qüvvətləndi, Gəncə ətrafındakı bütün xırda feodal mülkləri ləğv edildi, mərkəzi hakimiyyət gücləndi, Dəbil Şəddadilər dövlətinə birləşdirildi, gürcü feodallarına və xəzərlərə qarşı uğurlu mübarizə aparıldı, Şədaddilərlə Şirvanşahlar arasında sıx əlaqə və qohumluq münasibətləri yarandı, Araz çayı üzərində Xudafərin körpüsü inşa edildi 1027 Fəzl ibn Məhəmmədin Araz çayı üzərində Xudafərin körpüsünü inşa etdirməsi XI əsrin 30-cu illəri Arazdan şimaldakı Azərbaycan torpaqlarında yeni oğuz tayfalarının məskən salması nəticəsində Şədaddilərin hərbi qüdrətinin daha da artması
Şəddadi hökmdarı Fəzl ibn Məhəmmədin oğlu Musanın Beyləqanda qiyam qaldırmış qardaşı Əskuyəyə qarşı slavyanları köməyə çağırması
Şəddadilərin Dəbili ələ keçirməyə çalışan Bizans-erməni qoşunlarına ağır zərbə vurması 1038 Bizans və gürcü feodallarının birləşmiş qüvvəllərinin Tiflis müsəlman əmirliyini aradan qaldırmaq cəhdinin baş tutmaması
Şəddadi hökmdarı Əbüləsvar Şavurun hakimiyyəti. Onun dövründə Şədaddilər dövləti daha da qüvvətləndi, Gürcüstan və Şirvanşahlar dövləti ilə müharibə, Dəbili və Ani əmirliyini müdafiə etmək üçün erməni feodallarına və Bizans imperiyasına qarşı mübarizə aparıldı, Gəncənin ətrafına hasar, xəndəklər çəkildi və Gəncənin məşhur qala qapıları düzəldildi
Əbuləsrav Şavurun Səlcuq sultanı I Toğrulun hakimiyyətini qəbul etməsi 1063 İbrahim Osman oğlu tərəfindən Gəncənin qala qapılarının düzəldilməsi
IX əsrin sonları Slavyanların Azərbaycana ilk hücumlarının başlanması X əsrin əvvəlləri Slavyanların Xəzəryanı Azərbaycan torpaqlarına basqınlarının genişlənməsi və aramsız xarakter alması 909 Slavyanların 16 gəmi ilə Azərbaycana hücum etməsi. Hücum nəticəsində Xəzər dənizinin cənubundakı Abaskun adası və sahil məntəqələri qarət edildi. Lakin slavyanlar yerli əhali tərəfindən ağır məğlubiyyətə uğradıldı 910 Slavyanların Azərbaycana yürüşü nəticəsində Sarı adasında və sahil məntəqələrində yanğınlar törədilməsi. Lakin slavyanlar Gilan şahının hərbi qüvvələri ilə toqquşmada məğlub olaraq geri çəkildilər. Geri çəkilən slavyanlar bu dəfə Şirvanşahların qoşunları tərəfindən darmadağan edildilər 914 Slavyanların Xəzərin Azərbaycan sahillərinə və Bakı ətrafına basqınlar etməsi. Lakin slavyanlar geri qayıdarkən Xəzərin şimal sahillərində müsəlman-türk qoşunları arasında şiddətli döyüşdə darmadağın edildilər. Bu vuruşmadan təxminən 30 ilə qədər ruslar Xəzər sahillərində bir daha görünmədilər 944 Slavyanların Azərbaycana növbəti yürüşü. Bərdə faciəsinin baş verməsi 987 Dərbənd hakimi əmir Maymun ibn Əhmədin yerli əyanlara qarş mübarizədə slavyanları köməyə çağırması 1030 Xəzər sahillərinə hücum edən slavyan drujinalarının Bakı yaxınlığında və Kürdə, Arazın qovuşduğu yerdə Şirvanşahların qoşunlarını məğlub etməsi
Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|