I fəSİl beynəlxalq maliyyə qurumlarının təsnifatı və onların beynəlxalq

37 
 
 
Dünya Bankı inkişaf etməkdə olan ölkələrdə təhsilin maliyyələşdirilməsini 
həyata  keçirən  ən  iri  beynəlxalq  mənbələlərdən  biridir.  DB  təhsil  sahəsini 
maliyyələşdirməyə  hələ  1963-cü  ildən  etibarən  başlamışdı,  o  dövrdə  təhsilə  31 
milyard  dollar  ayrılmışdır.  Hal-hazırda  Bank  təhsil  sahəsində  83  dövlətdə  158 
layihə  maliyyələşdirir.  Məsələn,  Hindistanda  qız  uşaqlarının  savadsız  böyüməsi 
böyük  problemdir  və  bu  problemi  aradan  qaldırmaq  üçün  Dünya  Bankı  orta 
məktəblərdə  qızların  təhsil  alması  üçün  layihələr  keçirir.  İndiyədək  Hindistanın 
29  ştatından  18-də  60  milyon  şagird  bu  proqrama  cəlb  olunmuşdur.  Analoji 
layihələr  Braziliyada,  Trinidadda  və  Tobaqoda  həyata  keçirilir.  Dünya  Bankı 
AİDS-lə mübarizədə də öz səylərini əsirgəmir. Dünyada hər gün AİDS virusunun 
daşıyıcısı olan 14000 insan peyda olur ki, onların da yarısını gənclər təşkil edir. 
Problemlə mübarizə üçün BMT-nın UNAİDS proqramına DB 1,7 milyard dollar 
maliyyə vəsaiti ayırmışdır. Təkcə Afrika ölkələrinə DB bir milyard dollar vəsait 
verib.  
Dünya Bankı səhiyyə proqramlarını da maliyyələşdirir. Yoxsul əhali üçün  
elementar  tibbi xidmətin  və qidanın  təmin edilməsi, yoxsulluğun  səviyyəsinin 
azaldılmasına və iqtisadi artıma   yardım  olur. Baxmayaraq ki, dövlətlər səhiyyə 
sahəsində  son  bir  neçə  onillik  ərzində  mühüm    uğurlar  əldə  etmişlər,  bir  sıra 
məsələlər  hələ  də  öz  həllini  tapmamışdır.  İEOÖ-də    hər  il  11  milyon  uşaqdan 
70  %  infeksion    xəstəliklərdən    və  aclıqdan  ölür.
26
 Dünya  Bankı,  hər  il  bu 
problemin həlli üçün 1 milyard dollar vəsait ayırır. Ayrılan vəsaitlər hesabına, 46 
ölkədə  malyariya  ilə  mübarizə  aparır,  30  ölkədə  isə  vərəm  xəstəliyinə  qarşı 
tədbirlər görülür. Çində ailələrin 90 % yodlaşdırılmış duzla təmin edilmişdir, bu 
da  yeni  doğulan  uşaqların  sağlam  olmasına,  vaxtından  əvvəl  doğuşların 
azaldılmasına  səbəb  olmuşdur.  Seneqalda,  Dünya  Bankı  uşaqların  aclığı  ilə 
mübarizə aparır və kompleks müalicə -profilaktik tədbirlər həyata keçirir 
Beynəlxalq  miqyasda  korrupsiyaya  qarşı  mübarizə  aparır.  Bu  gün  yeni 
layihələrin dörddən biri dövlət xərcləri və maliyyə islahatlarına həsr olunur. Son 
                                                           
26
 “ Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar” Müzəffər Məmmədov, Elçin İbadov, Bakı 2008 dərslik. 

---

38 
 
illər  ərzində  Bank  ciddi  qaydalar  müəyyən  etmiş  və  anonim  “qaynar  xətt” 
yaratmışdır ki, bura korrupsiya faktları ilə bağlı məlumat vermək olar.  
Dünya  Bankı  silahlı  münaqişə  yaşamış  ölkələrə  yardım  edir.  Hal-hazırda 
Bank  silahlı  münaqişədən    əziyyət  çəkmiş  40-a  yaxın ölkədə işləyir.  Bankın bu 
ölkələrdə  gördüyü  işlər  sahəsində  iqtisadi  fəaliyyətin  bərpa  olunması,  həmin 
regionlara  investisiya  qoyuluşu,  hərbi  əməliyyatlar  nəticəsində  dağıdılmış 
infrastrukturun  bərpa olunması, əhalinin zərərçəkmiş  təbəqələrinə  yardım və s 
vurğulamaq olar.. Bank tərəfindən  maliyyələşdirilən daha geniçmiqyaslı və daha 
keyfiyyətli layihələr arasında, Əfqanistanda infrastrukturun bərpa edilməsi, Şərqi 
Timorda və Haitidə dövlət qulluqçularının  təlim keçməsi və s. layihələr də var. 
27
 
2009-cu ilin sentyabrında Beynəlxalq Valyuta Fondunun İcraiyyə Komitəsi 
yoxsul  ölkələrə  yardım  məqsədilə  qızıl  ehtiyatlarının  bir  hissəsinin  satılması 
barədə  qərar  qəbul  etdi.  Fondun  məlumatında  deyilirdi  ki,  403,3  ton  qızıl 
satılacaq:  “Bu  qərar  Beynəlxalq  Valyuta  Fondunun  pul  ehtiyatının  həcminin 
artmasına  səbəb  olacaq  və  az  gəlirli  ölkələrə  yardım  etmək  imkanı  yaradacaq”. 
Qeyd  edək  ki,  satılması  nəzərdə  tutulan  qızıllar  Beynəlxalq  Valyuta  Fondunun 
qızıl ehtiyatının səkkizdən bir hissəsini təşkil edirdi.   
2010-cu  ildə  Sankt-Peterburqda  “Tiger  Summit”keçirilmişdir.  Burada  
“Asiyanın  Pələngləri”nin  inkişaf  proqramı  qəbul  olunmuşdur.  Bu  proqrama 
əsasən  həmin  dövlətlərə  Dünya  Bankı  tərəfindən  350  milyon  dollar  pul 
ayrılmışdır.  
Dünya  Bankı    həmçinin,  öz  müştərilərinə  aşağıdakı  tədbirləri    görməyi  
məsləhət  görür: 
-
 
İnsan  resurslarının    inkişafına  investisiya  qoymaq,  xüsusilə,  səhiyyə  və 
təhsil sistemlərinin təkmilləşdirilməsi yolu ilə; 
-
 
Sosial  inkişaf  üzərində    cəhdlərin    artırılması,  əhalinin  geniş  təbəqələrinin 
inkişaf probleminin  həll edilməsinə cəlb edilməsi, idarəetmə metodlarının 
                                                           
27
 
World Bank, Post-Conflict Reconstruction: The Role of the World Bank, 1998, pp. 5 and 9 

---

39 
 
mükəmməlləşdirilməsi və yoxsulluğun səviyyəsinin aşağı  düşməsinin əsas 
faktoru kimi  institusional potensialın artırılması; 
-
 
Hökumətlərin 
keyfiyyətli 
xidmət 
göstərməsinə 
dəstək, 
onların  
fəaliyyətinin səmərəliliyinin və şəffaflığının  təmin edilməsi; 
-
 
ətraf mühitin qorunması; 
-
 
fərdi sahibkarlığın  inkişafının dəstəklənməsi və stimullaşdırılması; 
       -    investisiya  və  uzunmüddətli  planlaşdırma    üçün  şərait    yaradan  
makroiqtisadi  stabilliyin inkişafına  yönəldilmiş islahatların dəstəklənməsi.  
DB  onun  qarşısında  duran  başlıca  vəzifə  olan  yoxsulluğun  aradan 
qaldırılması  məsələsində  konfliktlərin  aradan  qaldırıması  və konfliktdən sonrakı 
bərpanı  mərkəzi  element  kimi  götürür.  1997-ci  ildə  DB  tərəfindən  konfliktdən 
əziyyət  çəkən  ölkələrə  iqtisadi  artım  və  problemlərin  həllinə  yeni  yanaşma 
məsələlərində dəstək olmaq üçün konflikdən sonrakı bərpa Fondu  (KSBF) təsis 
edilmişdir.  Qeyd  edək  ki,  Bankın  kreditlərinin  16%-i  konfliktlərin  nəticələrinin 
aradan qaldırılmasına yönəldilir. 2004-cü maliyyə ilində DB özünün KSBF fondu 
vasitəsilə  konfliktdən  əziyyət  çəkən  ölkələrə  10.6  mln  ABŞ  dolları  həcmində 
yardım ayırmışdır. 1998-ci ildən bəri Fond ümumi dəyəri 66.7 mln ABŞ dolları 
həcmində  olan  137  qrant  ayırmışdır.  Yardımın  əsas  hissəsi  Afrika  regionuna 
yönəldilir.  Liberiya,  Sudan,  Somali  və  Haiti  kimi  konfliktdən  əziyyət  çəkən 
ölkələr  üçün  ümumi  dəyəri  25  mln  ABŞ  dolları  həcmində  olan  trast  fond 
yaradılmışdır. 
28
 
Dünya  Bankı  inkişafa  kömək  məqsədi  ilə  hər  il  20  milyard  ABŞ  dolları 
dəyərində  öhdəlik  qəbul  edən  ən  iri  təşkilatdır.  Dünya  Bankı  nəinki  “donor” 
təşkilat kimi, həm də dünya itisadiyyatını “koordinasiya” edən təşkilat kimi çıxış 
edir.Yəni,  şəxsi,  hökumət  və  qeyri-hökumət  təşkilatları  ilə  ehtiyatların  istifadə 
olunmasında,    cari  inkişaf    proqramlarının    müdafiə  olunmasında    böyük    rol 
oynayır. 
                                                           
28
 “The Role of International Financial Institutions in International Humanitarian Law”
 Laurie R. 
Blank,
 
Washington 2002 

---