H. F. Bağirova, Ş. H. QƏDİmova böYRƏk xəSTƏLİKLƏRİ VƏ hamiLƏLİK
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
72
Foto 6.Böyrək patologiyası olan hamilə qadına aid cift toxumasında əsasən damarətrafı sahələri əhatə edən kollagen proliferasiyası (boyaq: hematoksilin-eozin; böyütmə: ×40) CIFT VENALARINDA DOLUQANLILIQ Venoz qanın damarlarda toplanması nəticəsində toxumalarda hipoksiya və buna müvafiq olaraq işemik dəyişikliklər yaranır. Bu səbəbdən toxumada damarların vəziyyəti mühüm morfoloji əlamət hesab edilir. Doluqanlı damarlar hematoksilin və eozin ilə boyanmış preparatlarda ciftin stromasında, mənfəzində narıncı rəngli eritrositlər olan, ətrafında çəhrayı rəngli damar divarı ilə əhatə olunmuş strukturlardır. Arterial damarlardan fərqli olaraq venaların divarı daha incə olması ilə fərqlənir.
Foto 7 A - Böyrək patologiyası olmayan hamilə qadına aid cift toxumasında bəzi venoz damarlarda zəif dərəcli doluqanlılıq (boyaq: hematoksilin-eozin; böyütmə: ×100); B – Böyrək patologiyalı hamilə qadına aid cift nümunəsində ekatatik genişlənmiş venoz damarlar, damarətrafı fibroz və fokal nekroz sahəsi (boyaq: hematoksilin-eozin; böyütmə: ×40). Venoz doluqanlılıq da digər parametrlər kimi 4 dərəcə ilə qiymətləndirilir: venoz doluqanlılıq qeydə alınmayan nümunələr 0; bəzi venalarda dolqanlılıq olan nümunələr 1 (Foto 7A); əksər venalarda doluqanlılıq olan nümunələr 2 (Foto 7 B); əksər venalarda doluqanlılıq olan, bununla yanaşı damarətrafı qansızmalar və hemosiderin topantıları qeydə alınan nümunələr isə 3 bal ilə qiymətləndirilmişdir.
73
CIFT TOXUMASININ ÖDEMI Bu parametr əksər vaxtlar venoz doluqanlılıq təsadüf edilən cift nümunələrində qeydə alınır. Qan durğunluğu ilə əlaqədar olaraq toxumalarda plazmanın toplanması ödem şəklində özünü biruzə verir. Hipoksiyaya məruz qalan ciftlərdə ödem ən çox rast gəlinən əlamətlərdən biridir. Cift toxumasında ödem adətən damarətrafı sahələrdə və terminal xovların stromasında müəyyən edilir. Tədqiqata cəlb edilən cift nümunələrində ödemin olmaması 0 bal, terminal xovların 10%`də ödemin olması 1 bal (Foto 8 A), terminal xovların 10-50%`də ödemin olması 2 bal, terminal xovların 50%`dən çoxunda ödemin olması isə 3 bal (Foto 8B) ilə qiymətləndirilmişdir.
Foto 8A - Böyrək patologiyası olmayan hamilə qadına aid cift toxumasında bəzi xovlarda zəif dərəcəli ödem və xovlararası sahədə az miqdarda fibrin lifləri müəyyən edilir (boyaq: hematoksilin-eozin; böyütmə: ×100); B – Böyrək patologiyası olan hamilə qadına aid cift nümunəsində terminal xovlarla yanaçı lövbər xovlarda geniş ödem sahələri (boyaq: hematoksilin-eozin; böyütmə: ×100).
CIFTDƏ DEGENERATIV DƏYIŞIKLIKLƏR Cift toxumasında degenerativ dəyişikliklərdən ən çox təsadüf olunanı distrofik kalsinoz və hialinozdur. Bəzi hallarda ödem ilə trofoblastlarda hidropik distrofiya da müaşhidə edilə bilər. Mikroskopik müayinədə distrofik kalsinoz tünd bənövşəyi rəngli qalın sahələr şəklində, terminal xovların arasında və ya lövbər xovların stromasında görünə bilər. Hialinoz isə çəhrayı homogen sahələr şəklində, ciftin geniş
74
birləşdirici toxuma olan nahiyələrində qeydə alınır. Bu parametrlərin rast gəlinməməsi 0 bal, fokal olaraq tək ocaq şəklində görünməsi 1 bal, birdən çox sahədə az miqdarda rast gəlinməsi 2 bal, yayılmış şəkildə əksər sahələrdə qeydə alınması 3 bal ilə qiymətləndirilmişdir (Foto 9A və 9B).
Foto 9A – böyrək patologiyası olan hamilə qadına aid cift nümunəsində lövbər xovda yayılmış hialinoz (boyaq: hematoksilin-eozin; böyütmə: ×100); B - böyrək patologiyası olan hamilə qadına aid cift nümunəsində çoxsaylı distrofik kalsinoz ocaqları (boyaq: hematoksilin-eozin; böyütmə: ×40).
XOVLARARASI SAHƏDƏ FIBRIN LIFLƏRIN TOPLANMASI Ciftdə terminal xovların arasında az və ya çox miqdarda fibrin liflərin çöküntüsü müşahidə edilir. Əsasən ciftin hipoksiyası zamanı müşahidə edilən bu dəyişiklik bəzən hətta normal ciftlərdə də görünə bilir. (Foto 10). 75
Foto 10.Böyrək patologiyası olan hamilə qadına aid cift nümunəsində xovlararası sahədə bol miqdarda fibrin depozitləri (boyaq: hematoksilin-eozin; böyütmə: ×100).
Mikroskopik müayinədə terminal xovların arasındakı sahələrdə homogen çəhrayı rəngə boyanmış, diqqətlə baxdıqda incə lifli arxitektura ilə seçilən strukturlar xarakterikdir.
HAMILƏ QADINLARDA BÖYRƏKLƏRIN XƏSTƏLIKLƏRININ PROFILAKTIKASI TƏDBIRLƏRININ IŞLƏNIB HAZIRLANMASI
Müasir mərhələdə sidik-ifrazat sistemi orqanlarının birincili profilaktikasının – fərdi, ailə və populyasiya səviyyəsində təzahür edən risk amillərinin erkən aşkar edilməsinə əsaslanmış - təşkilati-metodik məsələlərinin həll edilməsi aktual olaraq qalır. Bundan başqa, son illər hamilə qadınlar arasında xronik xəstəliklərin strukturunda böyrəklərin patologiyasının (xüsusilə sidik-ifrazat sistemi orqanlarının zədələnmələri ilə şərtlənmiş) xüsusi çəkisinin artması baş verir. Bir qayda olaraq, onlar çox gec, artıq böyrəklərin funksiyalarının dərin dəyişiklikləri mərhələsində aşkar edilir, bəzən də erkən vaxtda əlillik və letal nəticələrlə başa çatır.
76
Hamilə qadınlar arasında sidik-ifrazat sistemi orqanlarının xəstələnmə səviyyəsinin azaldılmasına yönəldilmiş müalicə-bərpaedici və profilaktika tədbirlərinin təkmilləşdirilməsi üzrə elmi cəhətdən əsaslandırılmış kompleks proqramın hazırlanması zərurəti hazırkı tədqiqatların aparılması üçün zəmin olmuşdur. Müayinələrin yekun mərhələsində hamilə qadınlarda böyrəklərin mövcud profilaktikası sisteminin təhlili aparılmışdır. Əldə olunmuş məlumatların epidemioloji təhlilinin nəticələrinin sayəsində əsas, ağırlaşmış və yanaşı diaqnozlar (xəstəliklərin 10-cu baxış Beynəlxalq təsnifatına əsasən qoyulmuş) da nəzərə alınmaqla hər nefroloji xəstəlik hadisəsinin qeydə alınması məsləhət görülür. «Böyrəklərin xronik xəstəliyi» diaqnozu (mütləq onun dərəcəsi təyin edilməklə) qoyulmalıdır. Profilaktika proqramı üzrə aparılan tədbirlər hamilə qadınlarda hazırkı müayinələrin sayəsində təyin edilmiş böyrək xəstəliklərinin formalaşmasının risk amillərinə təsir göstərilməsini nəzərə tutur. Müasir dövrdə böyrəklərin xronik xəstəliklərinə şərait yaradan məlum risk amillərindən əksəriyyəti potensial aradan qaldırıla bilər və onlarla mübarizə yumaqcıq filtrasiyasının saxlanmış və ya cüzi azalmış sürət həcmində xüsusilə səmərəlidir. Həyat keyfiyyətinin göstəriciləri həkimə müalicənin gedişini izləməyə və onun nəticəsini proqnozlaşdırmağa, yeni metodların tətbiqinin nəticələrini, həmçinin müxtəlif farmakoloji preparatların klinik effektivliyini qiymətləndirməyə imkan verir. Həyat keyfiyyətinin dəyişilməsi heç də həmişə klinik yaxşılaşma ilə paralel getmir. Bununla belə, məhz həyat keyfiyyəti müalicənin uğurunu və xəstəliyin proqnozunu təyin edir. Ənənəvi olaraq tibb elmi və təcrübəsində xəstəliyin biotibbi aspektlərinin: xəstənin vəziyyətini xarakterizə edən və müalicənin nəticələrini əks etdirən klinik və metabolik parametrlərin öyrənilməsinə diqqət verilmişdir. Lakin kəskin xəstəlik üçün vacib və kafi olmasına rəğmən xronik xəstəliklər zamanı ön plana xəstənin həyatına onların təsir xüsusiyyətləri, onun psixi və sosial statusu - həm öz xəstəliyinə, həm də müalicənin nəticələrinə münasibətdə - çıxır.
77
Biotibbi sağlamlıq modelin əvəzinə biopsixososial model gəlir, onun mərkəzində xəstə bir şəxsiyyət kimi durur – xəstəliyə dair öz subyektiv təsəvvürləri, qorxuları və həyəcanları, öz şəxsi müşahidələri və təcrübəsi ilə birlikdə. Özü də xəstəlik təkcə fərdin özünə deyil, həm də onun ailəsinə, iş yoldaşlarına təsir göstərir. Həyat keyfiyyətinin öyrənilməsi məqsədilə yaradılmış metodikaların əksəriyyəti fiziki və psixi vəziyyətlərin, sosial məhdudiyyətlərin öyrənilməsini, rol fəaliyyətini və öz vəziyyətinin subyektiv qavranmasını nəzərdə tutur. Həyat keyfiyyətinə həmçinin xəstənin yaşı, cinsi, sosial-iqtisadi vəziyyəti, əmək fəaliyyətinin növü, dini fikirləri, mədəni səviyyəsi təsir edir. Xəstələrin həyat keyfiyyətinə xəstəliyin təsirinin öyrənilməsi - bu və ya digər xəstəliyin nəticəsində baş verən məhdudiyyətlərin xəstələr tərəfindən özbaşına qiymətləndirilməsinin öyrənilməsinə əsaslanmışdır. Belə məlumatların əldə olunması sorğu vasitəsilə, anket və ya sorğu vərəqələrinin, testlərin və ya şkalaların xəstələrin özləri və ya tibb heyəti tərəfindən doldurulması ilə mümkündür. Yanaşı gedən patologiya BP-nin klinik gedişinin ciddi ağırlaşması (xəstələrin həyat keyfiyyətini ağırlaşdıran) sayılır - onlara ürək-damar sisteminin, sidik-ifrazat, endokrin sistemin xəstəlikləri, qidalanma pozulmaları və maddələr mübadiləsinin pozulması aiddir, bu isə fiziki aktivliyin xeyli məhdudlaşmasını, peşə və məişət qayğılarının yerinə yetirilməsi zamanı funksional imkanların azalmasını göstərir. Ambulator-poliklinika müəssisələrində müşahidə altında saxlanan BP olan hamilə qadınlarda müalicə-profilaktika tədbirlərinin və bərpaedici proqramların müntəzəm yerinə yetirilməsi psixoloji salamatlıq fonunda həyat keyfiyyətinin əksər fiziki meyarlarının optimallaşmasına imkan verir. Beləliklə, BP olan hamilə qadınlarda HK-nin aşkar olunan fərdi xüsusiyyətləri aparılan müalicənin effektivliyinin qiymətləndirilməsi zamanı istifadə edilə bilər. BP- nin tam nəzarətdə saxlanması BP olan hamilə qadınların həyat keyfiyyətinin fiziki, sosial, psixoemosional tərkib elementlərinə müsbət təsir göstərir və onu sağlam şəxslərin həyat keyfiyyətinə yaxınlaşdırır. İlk dəfə olaraq Bakı şəhərində BP olan hamilə qadınlarda xüsusi SF-36 sorğu vərəqi vasitəsilə həyat keyfiyyətinin aşağı 78
səviyyəsi müəyyən olunmuş və öyrənilmiş, müalicənin dinamikasında onun yaxşılaşdırılması üzrə metodlar işlənib hazırlanmışdır. IXTISARLARIN SIYAHISI
AFP - alfa- fetoprotein AS – amniosentez AFS – antifosfolipid sindrom AOS - antioksidant sistem AOM – antioksidant müdafiə BPÖ – biparietalölçü (dölünbaşının) AİQ – anadangəlmə inkişaf qüsurları DBİL – dölün bətndaxili inkişafının ləngiməsi KÇOİX- kiçik çanaq orqanlarının iltihabi xəstəlikləri LHP - lipidlərin hidroperoksidləri HSQ–histerosalpinqoqrafiya YFS- yumaqcıq filtrasiyasının sürətinin DN – diabetiknefropatiya DDL- sindrom - disseminasiyalı damardaxili laxtalanma sindromu BU – budun uzunluğu DNT – dezoksiribonuklein turşusu MBY – mədə-bağırsaqyolu KT - kompütertomoqrafiyası KUR – kompensator-uyğunlaşma reaksiyaları KTQ – kardiotokoqrafiya TQV – turşu-qələvivəziyyəti LPS – lipopolisaxarid SİY – sidik-ifrazıyolları SDX – sidikdaşı xəstəliyi TDH – tənəffüsün dəqiqəlik həcmi UDQ - uşaqlıq-dölqandövranı UCS - uşaqlıq-ciftsahəsi MRT - maqnit-rezonanstomoqrafiya H.H. – hestasiya həftəsi AMH – aşağı molekullu heparinlər NL - neytrallipidlər HLA – insanın leykositar antigenləri KRVİ - kəskin respirator virus infeksiyaları DS - dölyanı sular KRX - kəskin respirator xəstəlik QD – qarındairəsi OƏ – oksidləşmə əmsalı QOM-test – qranulositlərin oksidləşmə metabolizmi CÇ – cift çatışmazlığı 79
BP – böyrək patologiyası NYCVA – normal yerləşmiş ciftin vaxtından əvvəl ayrılması PNL – polimorf nüvəli leykositlər SAT – sistolik arterial təzyiq SDO – sistolo-diastolik nisbət QZ - qan zərdabı SRO - sərbəst radikallı oksidləşmə DEBA (VEGF) - damar-endotelial böyümə amili SOD - super oksidismutaza TBA – transformasiyaedən böyümə amili USM – ultrasəs müayinəsi XBP- xronik böyrək patologiyası XP – xronik pielonefrit XQ – xronik qlomerulonefrit DXBDH – dölün xronik bətndaxili hipoksiyası XQT – xorionikqonadotropin KLS- kasacıq-ləyən sistemi ÜYT – ürək yığılmalarının tezliyi MSS – mərkəzi sinir sistemi sAMF – siklik adenozin mono fosfat DİK – dövredən immun kompleks FL - fosfolipidlər FPK - feto-plasentar kompleks FPÇ - feto-plasentar çatışmazlıq FPS – fetoplasentar sistem ŞNA – şişin nekrozu amili EKQ - elektrokardioqrafiya EXO-KQ - exokardioqrafiya EU – ekskretor uronefroqrafiya
80
ƏDƏBİYYAT: 1.
Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi. Doğum evlərində (şöbələrində) doğuşayardım işinin təşkili üzrə metodik təlimat. Bakı, 2013. 2.
klinik protokol Bakı, 2011, 16 səh. 3.
BağırovaH. “Mamalıq”. AzərbaycanTibbUniversiteti, TəbibNəşriyyatı, Bakı, 2007, 367 səh. 4.
Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin TTTQBZ, 2008, 20 səh. 5.
Məmmədov C., Əliyeva F., Əliyeva E., Axundova N., Məmmədova L., Bədəlova A., Qəhrəmanova F., Babayeva A., Hüseynova G. Vaxtından əvvəl doğuşlar üzrə klinik protocol, Bakı, 2011, 16 səh. 6.
Məmmədov C., Əliyeva F., Tağıyeva İ., Məmmədova L., Bədəlova A., Rəhimova Ş., Qazıyeva S. Döl qişalarının vaxtından əvvəl cırılmasının diaqnostika və müalicəsi üzrə klinik protocol, Bakı, 2011, 19 səh. 7.
Məmmədov C., Əliyeva F., Abışov N., Əliyeva E., Həsənova M., Qurbanova V., Vəzirova R., Şəmsəddinskaya N., Quliyeva G., Orucova L. Hamiləlik dövründə trombofilik ağırlaşmalar üzrə klinik protokol. Bakı, 2013, 28s. 8.
Məmmədov C., Əliyeva F., Axundova N., Əliyeva E., Məmmədova L., Bədəlova A., Qəhrəmanova F., Babayeva A., Hüseynova G. Normal doğuş üzrə klinik protokol. Bakı, 2012. 24 səh. 9.
Tağıyev N.Ə. Neonatologiya: dərslik / ATİ. B.: Çaşıoğlu, 2008, 536 səh. 10.
Безнощенко Г.Б. Беременность и пиелонефрит. Омск, 2006, 178 с. 11.
Ростов-на-Дону, Феникс, 2007, 477 с. 12.
Гайтон А.К., Джон Э. Холл. Медицинская физиология. М: Логосфера 2008, 1256с. 13.
Иванов Д.Д. Лекции по нефрологии . Донецк: издатель Заславский А. Ю., 2010, 200 с.
81
14. Лопатин Н.А. Урология. М: ГЭОТАР-Медиа, 2007; 368с. 15.
256с. 16.
Медведев М.В. Алгоритмы пренатальной диагностики: Учеб. пособие .М.: «Реальное Время», 2005, 168с. 17.
Мухин Н.А. Нефрология: национальное руководство. М.: Гэотар-Медиа, 2009, 720 с. 18.
Тареева И.Е. Нефрология: рук.для врачей. М.: Медицина, 2007, 688 с. 19.
рекомендации. Алгоритмы анализа эффективности акушерской и перинатальной служб в лечебно-профилактических учреждениях республики. М., 2006, 20 с. 20.
Шехтман М.М. Руководство по экстрагенитальной патологии у беременных. М.: Триада, 2003, 816 с. 21.
Шехтман М.М. Акушерская нефрология. М.: Триада - X, 2010, 256 с. 22.
Самара: ГП Перспектива, 2007, 256 с. 23.
Шрайер Р.В. Руководство по нефрологии. Пер. с англ. Под ред. Н.А. Мухина. М: ГЭОТАР-Медиа, 2009; 547с. 24.
Экстрагенитальная патология и беременность. Под ред Л.С. Логутовой. М: Литтерра, 2012, 431с. 25.
Энкин М. Т. Руководство по эффективной помощи при беременности и рождении ребенка: СПб.: ИД «Петрополис», 2009, 240с.
82
MÜNDƏRİCAT:
Hamilə qadinlarda böyrək
patologiyasi probleminin müasir vəziyyəti............................................... Böyrəklərin müxtəlif xəstəlikləri zamanı hamiləlik və doğuşlar................... Pielonefrit............................................................................................. Qlomerulonefrit........................................................................... Sidikdaşixəstəliyi........................................................................................ Hidronefroz.................................................................................................... Böyrəklərin anomaliyasi........................................................................................ Simptomsuz bakteriuriya........................................................................................... Böyrək
patologiyası zamanı hüceyrə membranlarının struktur-funksional dəyişiklikləri......................................................................................................... Böyrək patologiyası olan qadınlarda hamiləliyin və doğuşların aparılmasının ümumi prinsipləri................................................................................................ Hestasiya zamanı sidik-ifrazat sisteminin (SİS) infeksiyalarının laborator diaqnostikası....................................................................................................... Hamiləlik zamanı SİS-nin infeksiyalarının diaqnostikası zamanı aparılan instrumental müayinələr..................................................................................... Hamiləlik zamanı SİS-nin infeksiyalarının profilaktikası və müalicəsi...... Bakı şəhərində hamilə qadınlarda böyrəklərin patologiyası ilə xəstələnmənin strukturu........................................................................................................ Böyrək patologiyasi olan hamilələrə aid cift nümunələrinin histopatoloji xüsusiyyətləri................................................................................................................... Hamilə qadınlarda böyrək xəstəliklərinin profilaktikası............................ İxtisarlarin siyahisi........................................................................... İstifadə olunmuş ədəbiyyatin siyahisi...................................
83
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|