Gulistani Irem cur cdr
Yüklə 7,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
77 alaraq kişiləri öldürdülər, onların arvadlarını və mallarını isə qəni- mət olaraq apardılar. Bu ölkənin hamısı müsəlmanların ixtiyarına keçib əhalisi müsəlman oldu. Şeyx Əhməd övladından Məsum bəy adlı bir nəfər əmirliyə keçdi, bu yerin fəzilətli alimlərindən Əbu Müslim də ölkənin qazisi və imamı oldu. Bütün Dağıstan, bir qismi müharibə və təxribatla, bir qismi də sülh ilə bunların ixtiyarına keçdi. Sonra, bunlardan Şamxal adlı bir nəfər Qumuq şəhərində bütün Dağıstana əmir oldu. Bu zamandan etibarən şamxal sözü mənsəb və vəzifə məna- sında işlənib bütün canişinlər də bu adla adlandılar. O bütün ölkə- lərdən vergi, xristian və yəhudilərdən ciziyə gəlib-gedənlərdən də- hiyek, müsəlmanlardan da zəkat alırdı. Bütün vergilərin beşdə bi- rini götürər, qalan beşdə dörd hissəsini Həmzə və Abbas övladı arasında bərabər bölərdi. Başqa bir nüsxəyə görə, Bağdad xəlifəsi- nin həmişə göndərdiyi hədiyyələri də bu qayda ilə paylardı. Bu xa- nədana mənsub şəxslər bütün vergilərdən azad idilər. O əsrdə ya- şayan Abbas övladından Hacı Məhəmməd, Əbülqasim, Şeyx Əli, Mənsur və Həsənin vəziyyəti və nəsli haqqında heç bir şey məlum deyildir. Müəllifin zənnincə, Şamxalın Dağıstandan topladığı daimi vergi, hicri IX və ya X əsrlərdə belə olmuşdur: mal otarmaq üçün, Həbələl camaatından hər 4 ildə ev başına bir qoyun, Qəraxi cama- atından hər ildə 500 qoyun, Kərxi camaatından 300 qoyun, Ğrim üçün də 400 qoyun, Kərxidəki bir dağ camaatından 1000 qoyun, Ğrim 1 üçün də 30 öküz; Cəmüləl camaatından 500 qoyun; Təndib nahiyəsindən 20 öküz; indi Qaziqumuğa tabe Ərçub kəndindən 130 qoyun, Ğrim üçün də 30 qoç, ikinci ildə 10 qoyun; Xumzaq nahiyəsindən 700 qoç, 700 kil buğda və 60 kil bal. Əndib nahiyə- sindən bir öküz və 8 keçə. Ğədər və Hirkəs şəhərlərinin hər birin- dən Xumzaqdan alınan verginin yarısı miqdarında, avarlıların Tomıl deyə adlandırdıqları qaziqumuqlulardan hər ev başına bir qoç və 1 Şamxalın vəliəhdinə indi də Ğrim Şamxal deyirlər. 78 bir kil buğda; Şamxalın xüsusi mülkü olan Mıçıqıçdan hər ev başına bir qoyun; Güstək şəhərindən hər ev başına bir balıq; Tarxu şəhə- rindən hər ev başına iki sa 1 düyü; Kübdən kəndindən 100 qoç, Qaytaq əhalisindən 170 camış; Aqquşa və İsişə kəndlərindən 100 öküz, Züdəqər kəndindən 50 öküz; Sürhidən hər ev başına bir dir- həm; Cümcüqat və Kəkuba kəndlərindən - ehtimal ki, Qaziqumuğa mənsub olan Şəkbadırdan - yağla yüklü altı eşşək; Zirihgəran kəndindən 30 tüfəng, Sumbat dağlarından 50 qoç, İrhani kəndin- dən hər ev başına bir kil ən çox sərf edilən taxıl; Jəntab dağından 80 qoyun, Bəqtüləl camaatından 30 öküz və 30 quzu; Zaxuri və Qülədi dağlarından, yəni Şamxalın xüsusi mülkü olan Cardan 50 qoyun; indi Qaziqumuq rəiyyəti sayılan Rüsür camaatından, Muk- ruqdan 70 qoç; Kürələl, yəni Kürədən 100 at və 100 madyan. Avar ölkəsi uzun müddət Həmzə övladının təsərrüfündə idi. Axırda, Tuş sakini Əmir sultan ibni-Bayar, ibni-Suraqə, Zumtaldan başlayaraq, Ariştinin son hüduduna qədər olan yerlərdən qoşun toplayıb, qaranlıq bir gecədə gizlicə Xumzaq nahiyəsinə gəldi. O öz xanədanına tərəfdar olan və islamı ürəkdən qəbul etməyən adamlarla ittifaq etdi. Qoşununu da onların mənzillərində gizlətdi. Bunun sabahı, Əbu Müslim ibni-Yusif ibni-Məhəmməd ibni-Şeyx Əbu Müslim guya bu əhvalatı bildirən bir yuxu gördüyü üçün, Qu- muq tərəfinə qaçdı. Ertəsi gecə sübh açılmadan, Əmir sultan qoşu- nu ilə Xumzağa daxil oldu. Müsəlmanların əmiri Əhməd ibni- Çoban ibni-Sultan-ibni-Məsum bəyi öldürüb başını qalanın diva- rından asdırdı. Bu qəsəbədə yaşayan müsəlmanların hamısını öl- dürdülər. Əmir sultan ata-babasının taxtında oturdu. Bu ölkə əha- lisindən islama daxil olanları yenə bütpərəstliyə qaytardı. Bunlarla müsəlmanlar arasında ardı-arası kəsilməyən müharibələr 24 il davam etdi. Axırda, Avar əhalisi məişətin pisliyindən və azuqənin azlığından təngə gəlib islam dinini qəbul etdilər. Bu səbəbə görə, düşmənçilik aradan qalxdı və uzun bir zaman sülh və asayiş bərpa 1 Taxıl - dən ölçüsüdür. 79 oldu. Axırda, yenə şəxsiqərəzlik və çəkişmələr nəticəsində Qumuq və Qaytaq əmirləri arasında ədavət, Abbas və Həmzə övladı arası- na ayrılıq düşdü. Qaytaq əmirlərindən Məhəmməd xan, Əmir xan və Əmir Həmzə Avar padişahının yanına gedib ondan kömək istə- dilər və ittifaq bağladılar. Onlar uzun illər idi ki, Qumuq əmirlərilə müharibə vəziyyətində idilər. Nəhayət, Avar padişahı Sərətan, türk Kövsər şahın yanına mötəbər elçilər göndərdi, onunla dostluq əhdnaməsi bağladı. Köv- sər şahın tayfası Ömər ibni-Xəttab döründə islam dinini qəbul etmişdi. Kövsər şah, Məlik Sərətanın qızını öz oğlu üçün aldı, öz bacısını da onun oğluna verdi. Bu qohumluq səbəbilə dostluqları son dərəcə möhkəmləndi. Kövsər şah türk qoşunu ilə şərq tərəf- dən, Məlik Sərətan Avar qoşunu və Qaytaq əmirləri ilə qərb tərəf- dən Qumuq üzərinə hücum etdilər. Bu hadisə Şeyx Nəcməddinin sağlığında olmuşdu. Kəkəli məscidinin yuxarısındakı qalada 70 nəfər gənc qəhrəmancasına döyüşüb həlak oldu. Qumuq şəhəri viran edildi və əmirləri qaçdılar. Qaytaq sultanları da öz irsi əmirliklərində qaldılar. Müəllifin zənnincə, Əmir Çoban hicri 5-ci əsrin axırlarında vəfat etmişdir, çünki hicri 1030-cu ildə (tərtib olunan) şəcərədə o, 10-cu cərgədə, Şeyx Əbu İshaq İbrahim isə 19-cu cərgədə qeyd edilmişdir. Xülasə, Harun ər Rəşiddən sonra, abbasilərin istiqlaliyyəti bü- növrəsinə rəxnə düşdü. İslam əmirləri hər tərəfdə xəlifələrin istib- dadından danışır, ancaq zahirdə onların hakimiyyətini tanıyırdılar. Xəlifələr əmirlərin öhdəsindən gələ bilmirdilər, ancaq onlara fəxri ləqəblər verməklə kifayətlənirdilər; Bu səbəbə, dövlət işləri nizam- dan düşdü. Şərq və şimal tayfaları bir çox vilayətə, xüsusilə də Şirvan və Dağıstan ölkələrinə təcavüz etdilər. Lakin, çox təəssüflər olsun ki, bu əsrlərin hadisələri haqqında lazımi dərəcədə məlumat yoxdur. Bir zaman gəldi ki, səlcuqi sultanları İranda iqtidar sahibi oldular, bunların çoxu Şirvana və Dağıstana da əl atdı. Bu dövrdə dağ əhalisinin çoxu islam dinini qəbul etdi. 80 Məşhur tarixçilərin dediyinə görə, Səlcuq, Tatar qəbilələrindən birinin başçısı idi. Bunun Mikail və İsrafil adlı iki oğlu var idi. Sultan Mahmud Qəznəvidən icazə alaraq, böyük bir cəmiyyət təşkil edən qəbilələrlə Ceyhun çayının bu tərəfinə keçdilər. Hicri 432-ci (=1041) ildə, Mikail oğlu Tuğrul bəy Sultan Mahmud Qəznəviyə qalib gəldi. Xorasan, Fars, İraq, Kürdüstan və Azərbaycan ölkələrinə padişah oldu. Onun vəfatından sonra, hicri 442-ci (=1051) ildə qardaşı oğlu Alp Arslan İran şahı oldu. Xəlifə Qaim li-əmrillah 1 ona İzzüddin ləqəbi verdi. O, Gürcüstanda və ətrafında bir çox qalibiyyətə nail oldu. Sonra Ermənistan vilayətinə keçdi. Oranın padişahı ilə sülh edib qızını aldı. Onun vəfatından sonra, 454-cü (=1062) ildə, Məlikşah Alp Arslan oğlu, atasının vəzi- ri Nizamülmülkün gözəl tədbiri və himməti sayəsində, ölkəni niza- ma saldı və tərifə sığmaz bir istiqlaliyyət əldə etdi. O öz qızını xəlifə Müqtədi-Billaha 2 verərək, Nizamülmülk ilə Bağdada göndərdi. De- yirlər ki, nəfis qumaşlar və qızıl-gümüş şeylərlə yüklənmiş sıra ör- tüklü 130 qatar dəvə; 6 dəvəyə yüklənmiş ağır qiymətli cəvahiratla dolu 12 gümüş sandıq, yəhərləri dürr, yaqut və sair qaş-daşla bə- zənmiş 33 at; başlarında mürəssə cilov, ayaqlarında cəvahirat nəsb edilmiş xalxalları olan üç dəvə və bu dəvələr üzərində qiymətli qaş- daşla bəzənmiş üç kəcavə qızla bərabər cehiz olaraq göndərilmiş- di. Sultanın qızı bu böyük təzyinatla Bağdada varid oldu. Ona bö- yük bir toy etdilər, bu toyda 40000 batman şəkər sərf olundu. Məlikşah Rum, Gürcüstan və Şirvan ətrafında bir çox mühari- bələr etdi. Bu padişahın səltənət dövrü, əsrlərin ən gözəli idi. Bu dövrdə ölkənin abadlığı və millətin asayişi tam mənası ilə bərqərar və Nizamülmülk kimi misilsiz vəzir də ixtiyar sahibi idi. 1 Mətndə yanlışlıq var, Qaim bi-əmrillah olmalıdır. Abbasilərdən iyirmi altıncı xəlifədir (422-467= 1031-1075) 2 Mətndə yanlışlıq var, Muqtədi bi-əmrillah olmalıdır. Abbasilərdən iyirmi yeddinci xəlifədir (467-487=1075-1094). Yüklə 7,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|