Gördüyü işlərdən söhbət açılır
Yüklə 4,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
Qərib məzarlar 14 ...Paris Sülh Konfransı 1919-cu il yanvarın 18-dən 1920-ci il yanvarın 21-nə qədər fasilələr- lə davam edib, konfransın nəticəsi kimi Versal sülh müqaviləsi (28 iyun 1919-cu il), Sen-Jermen müqaviləsi (10 sentyabr 1919-cu il), Neyi müqa- viləsi (27 noyabr 1919-cu il), Trianon müqaviləsi (4 iyun 1920-ci il) və Sevr müqaviləsi (10 avqust 1920-ci il) imzalanıb. Konfransda 27 dövlətin nümayəndələri işti- rak etsə də, dünyanın müharibədən sonrakı ta- leyini əsasən “böyük dördlük” – ABŞ prezidenti V. Vilson, Britaniyanın baş naziri L.Corc, Fransanın baş naziri J.Klemanso və İtaliyanın baş naziri V.Orlando həll edib. Lakin sonralar qalib dövlətlər arasında yara- nan fikir ayrılıqları və ziddiyyətlər səbəbindən Paris Sülh Konfransının qəbul etdiyi sənədlər, konfransın nəticəsi kimi imzalanan müqavilələr uzunömürlü olmayıb. Gələcəkdə bir daha belə müharibələrə yol verilməməsi üçün çağırılmış konfransdan heç 20 il keçməmiş İkinci Dünya müharibəsi alovlanıb... Bununla belə, Paris Sülh Konfransı Birin- ci Dünya müharibəsindən sonra Rusiya, Avst- riya-Macarıstan və Osmanlı imperiyalarının dağılmasını rəsmiləşdirib, Millətlər Liqasının əsasını qoyub, bir çox yeni müstəqil dövlətlərin yaranması ilə dünyanın siyasi xəritəsində dəyi- şikliklər edib. Təəssüf ki, yeni yaranan dövlətlər arasında 1918-ci ilin mayında müstəqilliyini elan edən və dünya birliyi tərəfindən tanınması üçün Parisə nümayəndə heyəti göndərən Azər- baycan Cümhuriyyəti olmayıb... Fransa paytaxtına gəlməzdən əvvəl ABŞ pre- zidenti Vudro Vilsonun elan etdiyi və sonralar ta- rixə “Vilsonun 14 bəndi” kimi düşən məşhur sülh Paris Sülh Konfransı və Azərbaycan Qərib məzarlar 15 Qərib məzarlar 16 Qərib məzarlar 17 Qərib məzarlar 18 prinsipləri təzəcə müstəqillik qazanan kiçik xalq- ların azadlıq və müstəqillik eşqini coşdurmuşdu. Azərbaycanı Paris Sülh Konfransında iştirak etməyə Vilson prinsiplərinin sonuncu – 14-cü bəndi ruhlandırmışdı. Həmin bəndin təxmini məzmunu beləydi: istər böyük, istərsə də kiçik dövlətlərin siyasi müstəqilliyinə və ərazi bütöv- lüyünə qarşılıqlı təminat vermək məqsədilə Mil- lətlər Liqası yaradılmalıdır… Azərbaycan da öz imzasını burda – Millətlər Liqasında görmək istəyirdi. Çünki Məhəmməd Hadinin təbirincə desək, o dövrdə reallıq başqaydı: “Böyük dörlük”: V.Orlando, L.Corc, J.Klemanso və V.Vilson. 1919-cu il. Qərib məzarlar 19 Qoymuş imzasını miləl övraqi-həyatə Yox millətimin xətti bu imzalər içində! O dövrdə Azərbaycanın siyasi müstəqilliyinə və ərazi bütövlüyünə böyük dövlətlərin təminat verməsinə ciddi ehtiyac var idi. Sülh konfran- sına nümayəndə heyəti məhz bu təminat üçün göndərilmişdi. Azərbaycan hökuməti Paris Sülh Konfransı- na gedəcək nümayəndə heyətini hələ 1918-ci ilin sonunda formalaşdırmağa başlamışdı. Həmin ilin dekabrında Əlimərdan bəy Topçubaşovu nü- mayəndə heyətinin rəhbəri təyin etmişdi. Nümayəndə heyətinə səlahiyyət verən rəsmi mandat isə 1919-cu il yanvarın 7-də imzalanmışdı. Paris Sülh Konfransı. 1919-cu il. Qərib məzarlar 20 Azərbaycan nümayəndə heyətinə səlahiyyət verən mandat. Qərib məzarlar 21 Həmin mandatda sədr Ə.Topçubaşovdan başqa daha 6 nəfərin adı göstərilirdi: Məmmədhəsən Hacınski Əhməd bəy Ağayev Məmməd Məhərrəmov Əkbər ağa Şeyxülislamov Miryaqub Mirmehdiyev Ceyhun bəy Hacıbəyov Daha üç tərcüməçi və sədrin köməkçisi kimi Rəşid bəy Topçubaşov da Parisə göndərilir. Bir neçə ay sonra Parisə ezam olunan Abbas bəy Atamalıbəyov da nümayəndə heyətinin tərki- bində katib funksiyasını yerinə yetirməyə baş- layır. 1920-ci ilin avqustunda Parisə gələn Ələk- bər bəy Topçubaşov isə heyətə texniki işlərdə yardımçı olur. Əlimərdan bəy Topçubaşov sülh konfran- sına təqdim edilən bütün sənədləri “Azərbay- can Respublikası sülh nümayəndə heyətinin prezidenti” (“President de la delegation de paix de la Republique d’Azerbeidjan”) kimi imzalayır. Qərib məzarlar 22 Azərbaycan nümayəndə heyəti, eləcə də Ru- siya imperiyasında yaşayan digər kiçik xalqların nümayəndələri Avropaya Konstantinopoldan - indiki İstanbuldan, özü də qalib ölkələrin nü- mayəndələrinin razılığı ilə getməli idilər. Amma fövqəldövlətlərin zəruri viza - razılıq verməsi çox uzun çəkib və Azərbaycan nümayəndə heyəti uzun müddət Konstantinopolda qalmalı olub. Bununla bağlı yaranan çətinliyi təsəvvür etmək üçün Bakıya göndərilən iki məktubdan parçala- ra baxmaq kifayətdir: 17 yanvar 1919-cu il. Topçubaşov - Azərbaycan Respublikası Nazirlər Şurasının sədri cənab Fətəli xan Xoyskiyə: …Bu gün yanvarın 17-dir və biz hələ də Parisə gedə bilməmişik. …Fətəli xan, Bakıdan uzaqlaşdıqca bizim Nü- mayəndə Heyətinin zəif olduğunu daha çox hiss edirsən. Bizim qonşuların hər biri nümayəndə heyət- lərinə 12 nəfərlik ən ciddi, sanballı və populyar xa- dimləri daxil ediblər. ...Hələ üstəlik, onların Parisdə və Londonda da öz adamları və komitələri var. Siz Əlimərdan bəy Topçubaşovun Fətəli xan Xoyskiyə məktubu. Yanvar, 1919-cu il. Konstantinopolda uzun ləngimə Yüklə 4,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|