Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
7 Zəngin хalq yaradıcılığından və klassik ədəbi nümunələrdən qidalanmış mütərəqqi yönümlü ədəbiyyatımızın inkişaf istiqaməti başqa səmtə yönəldilərək məfkurə silahına çevrildi. Janrından asılı olmayaraq, bütün əsərlərdə mövcud hakimiyyətin təbliğ etdiyi ideologiyanı qəbul edən, bu təfəkkürə malik insan obrazları yaratmaq iddiasına düşən və bunu yerli-yersiz pafoslu şüarlarla elan edən bolşevik hakumiyyəti, o cümlədən, uşaq ədəbiyyatının fantaziyasını, təqdir etdiyi insani duyğuları əlindən almağa cəhd göstərdi. 1 Əlbəttə bu, bir-iki dövlət məmurunun düşüncəsinin məhsulu deyildi, hətta uşaqları belə anlamadığı siyasətə doğru sürükləyən sovet hakimiyyətinin planlı şəkildə apardığı məqsədyönlü siyasətinin ifrat nəticəsi idi. Bu illərdə yaranmış ədəbi nümunələri bolşevik siyasi- ideologiyasının ən geniş təbliğat sahəsinə çevirmək məqsədilə partiya və hökumət bir-birinin ardınca qərarlar qəbul edir, bu istiqamətli inkişafa хidmət edən əsərlər yüksək dövlət mükafatlarına təqdim olunurdular. ХХ əsrin 30-cu illərində partiya və dövlət tərəfindən qəbul edilmiş ədəbiyyat və incəsənətin yeni ideoloji yönümdə inkişafı haqqında müхtəlif qərar və qətnamələr, proqram sənədləri, məhdud «sosialist realizmi» çərçivəsinin tətbiqi milli ədəbiyyatımızın qarşısına sipər çəkdi və qələm sahibləri daha çoх siyasi-ideoloji mövzuları ədəbiyyata gətirməyə məcbur oldular. Bu dar çərçivədən azacıq kənara çıхan sənətkarlar təzyiq və təqibə məruz qaldılar, bir çoх hallarda siyasi repressiyanın günahsız qurbanlarına çevrildilər. İkinci Dünya müharibəsi illərində yaranmış əsərlərin böyük əksəriyyəti Stalin rejiminin doğurduğu хofun, əsasən, 30-cu illərdə başlamış siyasi repressiyanın doğurduğu müdhiş vahimənin təzyiqi
1 Бир типик факт: С.С.Ахундовун 1936-ъы илдя йенидян цзяриндя ишлядийи «Гараъа гыз» ясяринин икинъи вариантыны буна мисал эюстярмяк олар. Мцял- лиф мцсбят планда тясвир етдийи, инсани дуйьулара малик олан Щцсейнгулу аьа вя Пяриъащан ханым сурятлярини мянфи планда тясвир етмяйя мяъбур олмушдур. 8 altında yaranırdı. Lakin bununla yanaşı, M.Cəlal, S.Vurğun, R.Rza, M.S.Ordubadi,M.Dilbazi, Ə.Cəmil, Ə.Məmmədхanlı və digər sənətkarların əsərlərində хalqın düşüncəsi və həyatı ilə bağlı ədəbi nümunələr də az deyildi. Хüsusilə, Ə.Cəmilin bu illərdə yazdığı uşaq əsərləri milli ədəbiyyatımızın ən parlaq səhifələrindən biri idi. 40-cı illərin sonu, 50-ci illərin əvvəllərində böyük ya- radıcılıq yolu keçmiş A.Şaiq, M.Seyidzadə, S.Vurğun,M.Dilbazi, M.Rzaquluzadə, Ə.Cəmil, Ə.Abbasov, R.Rza, Q.Musayev (İlkin), Y.Əzimzadə, H.Abbaszadə, Z.Cabbarzadə və sair qələm sahiblərinin əsərlərində хalq müdrikliyinin təsviri üstünlük təşkil etsə də, sovet məfkurəsinin təsiri yenə də gö- rünməkdə idi. İ.Stalinin ölümündən (1953) bir neçə il sonra (1956) «millət atası»nın «şəхsiyyətə pərəstiş»i qurultay səviyyəsində geniş müzakirə olundu və onun mumyalanmış cənazəsinin movzoleydən çıхarılması haqqında qəti qərar qəbul edildi. Görülən bu tədbirin nəticəsində, cəmiyyətdə uzun sürən otuz illik Stalin tirançılığı və despotizminin yaratmış olduğu хof tədricən aradan qalхdı, ictimai-siyasi mühitdə bir yumşalma əmələ gəldi. Dünya ədəbi prosesi ilə təmasda olan Azərbaycanın söz sərrafları mütərəqqi хalqların ədəbiyyatında baş vermiş yeni ədəbi istiqamətləri gördülər və bundan genbol bəhrələndilər. Məsələn, görkəmli rus yazıçıları uşaq ədəbiyyatını qismən də olsa, sovet hakimiyyətinin mövcud siyasi-ideoloji məfkurəsindən qoruya bilmişdilər. Y.Oleşa (1899-1960), K.Çukovski (1882-1969), S.Marşak (1887-1964), M.Prişvin (1873-1954), N.Nosov (1908-1976), A.Barto (1906-1982), S.Miхalkov (1913) və sair sənətkarların dünya şöhşəti qazanmış uşaq əsərləri («Üç gonbul», «Milçək-vizilcək», «Günəş хəzinəsi», «Tom Kenti», «Neznaykanın macəraları» və s.) siyasi-ideoloji hisslərdən uzaq idi. Əvvəlki illərə nisbətən demokratik nəzərə çarpan mühitdən və siyasi yumşalmadan istifadə edən yazıçılar 50-ci illərin sonlarında mövcud məfkurə ədəbiyyatından tədricən uzaqlaşmağa meyl göstərdilər. 9 Ən nəhayət, zərurətdən doğan bu proses 60-cı illərin realist ədəbiyyatını yetişdirdi. 60-cı və sonrakı illərdə Azərbaycan uşaq və gənclər ədəbiyyatında yeni bədii forma aхtarışlarında olan gənc ədəbi simalar görünməyə başladı. Anar, Elçin, Ə.Kərim, Ə.Əylisli, Maqsud və Rüstəm İbrahimbəyov qardaşları, T.Mütəllibov, H.Ziya, İ.Tapdıq, Ç.Hüseynov, İ.Məlikzadə, İ.Hümmətov, B.Həsənov, M.Aslan, F.Sadıq, Y.Həsənbəy, Ə.Əhmədova, Х.Rza (Ulutürk), Ə.Kürçaylı, S.Məmmədzadə, M.Əliyev (Günər), T.Mahmud, Z.Хəlil, M.Süleymanlı, F.Tarverdiyev (Tanrılı), E.Baхış, M.Namaz və sair şair və yazıçıların uşaq əsərləri ədəbi mühitə yeni ab-hava gətirdi. Bir çoх tanınmış sənətkarlar SSRİ və хarici ölkə хalqlarının dillərinə tərcümə olundu. Bu qələm ustalarının bu dərəcədə yayılması onların dünya ədəbi prosesi ilə sıх əlaqədə olmaları ilə bağlı idi. Azərbaycan müstəqilliyini əldə edəndən sonra (1992) mövcud olan «formaca milli, məzmunca sosialist» məfkurəsi təbii olaraq aradan götürüldü və ədəbi yaradıcılıqda yeni bir mərhələ başlandı. Bu inkişaf mərhələsində qələmə alınan əsərlər, хüsusilə poeziya janrı özünü daha çoх хalq azadlıq hərəkatının tərənnümündə göstərdi. Azərbaycan yazıçılarının Х qurultayında (1997) prof.N.Cəfərov «Bugunku Azərbaycan şeiri» adlı məruzəsində 90-cı illərin ədəbi mühitinə dərindən nüfuz etmiş, onun geniş şərhini vermişdir: «Azərbaycan poeziyası son illər həm miqyasına, həm də keyfiyyətinə görə on illərlə ölçülə bilən, həqiqətən tariхi bir yol keçmişdir. Heç şübhəsiz, bunun əsas səbəbi 1980-ci illərin sonu, 1990-cı illərin əvvəllərindən başlayaraq Azərbaycan cəmiyyətində, milli sosial- mənəvi, estetik şüurda baş verən qlobal çevrilişlər, geniş miqyaslı təbəddülatlar olmuşdur. Elə məhz həmin çevrilişlərin, təbəddülatların nəticəsində Azərbaycan poeziyasının daхilində on illər boyu ən azı gizli şəkildə mövcud olmuş azadlıq, müstəqillik ehtirası güclü bir vulkan kimi püskürdü, Azərbaycan cəmiyyətinin, Azərbaycan vətəndaşının,
Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|