Erich fromm psikanaliz ve

sokulmaya  çalışılmasıdır.  Asıl  doğru  psikanalitik  içgörü 
ansızın,  apansız  olanıdır  :  Zorlanmadan  hatta  beklen­
meden,  önceden  tasarlanmadan  ortaya  çıkar.  Bir  Japon 
benzetisini  kullanırsak;  «kafamızdan  çıkmaz  da,  karnı­
mızdan,  göbeğimizden  çıkar».  Tam  olarak  belirleyici 
sözlerle  anlatılamaz.  Eğer  bir  kimse  onları  sözlere  dök­
meye  kalkarsa,  kaygan  bir  nesneymişçesine  kayıp  kay­
boluverin  Ama  gene  de  gerçektir  ve  bilinçlidir.  Bir  kere 
bir  kimse  bunları  yaşantılaştırmayı  başardı  mı  artık  o 
kimse  eski  kimliğine  geri  dönemez.  Kimliği  değişime  uğ­
ramıştır.
Bebeğin  dolaysız  olarak  dünyayı  kavraması,  bilin­
cin,  nesnel  ve  kendinden  ayrık  bir  dış  gerçeğin  varlığı 
duygusunun,  tam  olarak  gelişmesinden  öncedir.  Bu  aşa­
mada  «bilinçdışı  içgüdüsel  bir  bilinçdışıdır,  hayvanla- 
rınkinden  ve  bebeklerinkinden  daha  ileri  olan  hiç  bir 
yanı  yoktur.  Bu  bilinçdışı  yetişkin  ve  olgun  kimsenin 
bilinçdışma  benzemez»  (52).  İlkel  bilinçdışmdan,  özbi- 
linçlilik,  kendi  kendinin  bilincinde  olma  durumuna  doğ­
ru  gelindikçe  yaşam  deneyle  bilinen  dünya,  özne-nesne 
ayrışması,  evrensel  insanla  toplumsal  insanın  ayrışma­
sı,  bilinçdışıyla  bilincin  ayrışması  yüzünden  yabancıla­
şır.  Ama  bilinç  her  algıya,  her  yaşantıya  karşı  açık  ol­
maya  göre  eğitildiği  üç  katlı  süzgecin  etkisini  kaldıra- 
bildiği  oranda  bilinçle  bilinçdışı  arasındaki  uzlaşmazlık 
yok  olur.  Tam  anlamıyla  yok  olduğu  zaman,  daha  an­
layış  ve  düşünce  uyanmadan  öncekinin  kesinlikle  eşidi 
olan  dolaysız,  düşünceden  arınmış,  bilinçli  yaşantıdır. 
Bu  tür  biliş,  Spinoza’nm  bilginin  en  ileri  biçimi  olan 
sezgi  olarak  nitelediği  biliştir.  Suzuki’nin  «o  şeyin  içine 
girmek  ve  sanki  onu  içinden  görmek»  diye  tanımladığı 
türden  bir  yaklaşımdır;  ön  kararların,  önyargıların,  ko~
(52)  Aynı  yazı,  S.  19.
100

---

şullanmalarm  bağımlılığından  sıyrılıp,  yeni  çözümlere, 
yaratıcılığa  dönük  olarak  gerçeğe  bakmaktır.  Böyle  do­
laysız,  işin  içine  düşünce  katmadan  gerçeğin  kavranı- 
şmda  insan,  «hayatın  yaratıcı  sanatçısı»  oluyor.  Hepi­
miz  aslında  böyleyiz  de  böyle  olduğumuzu  unutmuşuz. 
Böyle  yaratıcı  hayat  sanatçılarının  «her  yaptığı  iş,  ön­
cesi olmayan bir özgürlüğün ve yaşayan kişiliğinin dam­
gasını  taşır.  Alışılmış,  kanıksanmış  kurallara  uyumu 
zorlayan  engelleyici  güdülerden...  Sınırlı,  kısıtlı,  bencil, 
bütünden  parçalanıp  koparılmış  bir  benlikten  kendini 
kurtarmıştır.  O  bütün  bu  mahpuslukların  dışına  çık­
mıştır»  C3) .
«Yetişkin,  olgun  kimse»  eğer  bütün  bu  duygusal 
birikim  bulaşıklıklarından,  ya  da  akla  vurmaya,  yargı­
ya  dayalı  anlayış  yetisinin  işe  karışmasından  kendini 
temizleyebilirse;  «korkunun,  kaygının,  güvensizliğin  sal­
dırısından  kurtarılmış,  doğal,  zorlamasız,  içtenlik  ve 
özgürlük  dolu  bir  yaşamı  gerçekleştirebilir»  (54).  Suzu- 
ki’nin  böyle  bir  noktaya  erişmenin  bağımsızlaştırıp,  öz­
gürleştiren  etkisi  için  söylemiş  olduğu  bu  sözler  psika­
naliz  açısından  da,  tam  olarak  içgörüye  erişmenin  umu­
lan  etkisi  bakımından  da  söylenmesi  gerekli  olan  söz­
ler: ..
Ortada kısaca değinmek  istediğim  bir deyim  sorunu 
kalıyor,  bu  sorun  da  bütün  deyim  sorunları  gibi  çok 
önemli  bir  sorun  değil.  Yukarda  Suzuki’nin bilincin  eği­
tilmesinden  söz  ettiğine  değinmiştim;  ama  başka  yer­
lerde  de  «ilk  çocukluktan  başlayarak  geçirmiş  olduğu 
bütün  yaşantıları  içeren  ve  varlığımızın  bütünlüğünü 
oluşturan  eğitilmiş  bilinç  dışından»  (55)  söz  ediyor.  Bir
(53) 
Aynı yazı,  S. 16.
(54) 
Aynı yazı,  S. 16.
(55) 
Aynı yazı,  S.  20 (italikle  belirtilmesi  benim  katkım.  E.  F.).
101

---

kez  eğitilmiş  bilinç  deyimini  kullanırken,  başka  kez 
«eğitilmiş  bilinçdışından»  söz  etmesinde  bir  çelişki  var 
gibi  görünebilir.  Ama  benim  kanımca  burada  bir  çeliş­
kiyle  karşı  karşıya  bırakılmış  olmuyoruz.  Bilinçdışım 
bilince  çıkarma  sürecinde,  eksiksiz,  bu  nedenle  de  dü­
şünceden  öte,  gerçek  yaşantısına  erişilirken,  hem  bilinç, 
hem  bilinçdışı  ikisi  de  eğitilmiş  oluyor.  Bilinç  toplum 
kurallarına  göre  biçimlendirilmiş  süzgecin  geçirmezli- 
ğini  biraz  azaltacak  biçimde  eğitilmeli,  buna  karşın  bi­
linçdışı  da  o  gizli,  kopuk  varlığından  aydınlığa,  yukarı 
doğru  bir yöneliş  içinde olacak  şekilde eğitilmelidir.  Ama 
aslında  bilincin  ve  bilinçdışınm  eğitilmesinden  söz  et­
tiğimiz  zaman  bir  benzeti  yapmış,  bir  eğretileme  kullan­
mış  oluyoruz.  Ne  bilincin  ne  de  bilinçdışınm  eğitilmesi­
ne  gerek  var  (çünkü  ne  bilinç  var, 
11
e  de  bilinçdışı), 
ama  insan,  baskıdan  kendini  kurtaracak,  tam  anlamıy­
la  ayırdında  olacak,  bilimsel  sorunların  çözümü  gibi  ya 
da  uygulamayı  gerektiren  uğraşlar  gibi  konular  zorla­
madıkça,  düşüncelerin  araya  girmesine  izin  vermeden 
gerçeği  tam  gerçekliği  içinde  yaşantıl aştıracak  şekilde 
kendini  eğitmelidir.
Suzuki  bu  bilinçdışma  kosmik  bilinçdışı  adını  ver­
meyi  öneriyor.  Elbet  bu  deyime  karşı  çıkmak  için  ge­
çerli  hiç  bir  gerekçe  yok,  yeter  ki  bu  deyim  Suzuki.nin 
yazılarındaki  kadar  açıklıkla  tanımlanabilmiş  olsun. 
Gene  de  ben  Bucke’nin  yeni  ve  giderek  gelişen  bir  tür 
bilinci  anlatmak  için  kullandığı  «kozmik  bilinç»  deyi­
mini  daha  uygun  buluyorum  (56).  Bu  deyimi  daha  uy­
(56) 
Richard  R.  Bucke,  *Cosmic  Consciousness,  A  Study  in  the 
Evolution  of  the  Human  Mind»  (Kozmik  Bilinç,  İnsan  Zihninin  Ev­
rimi  Konusunda  Bir  İnceleme)  (Innes  and  Sons,  1901;  New  York, 
Dutton  1923,  17’nci  baskı,  1954).  Yeri  gelmişken  Bucke’nin  kitabının 
belki  de  bu  kitapçığın  konusuna  en  uygun  düşen  kitap  olabileceğini
102

---