Erich fromm psikanaliz ve

tün  bütün  kurtarılamaz.  İnsan  bir  eşya  (57)  değildir, 
insan  bir  «olay»  da  değildir,  analist  bir  kimseyi  bir 
nesne  sayarak  iyileştiremez.  Analistin  bir  kimseye  ya­
pabileceği  yardım  analiz  süreci  içinde  birbirlerini  daha 
iyi  tanımaları,  yani  ikisinin  de  aynı  yaradılışı  paylaştık­
larını yaşantılaştırmaları  süreci  içinde  o  kimsenin uyan­
masına  yardımcı  olmaktan  daha  ileri  gidemez.
Bu  söylediklerimize  karşı  şöyle  bir  itiraza  da  hazır­
lıklı  olmalıyız.  Eğer  yukarda  söylemiş  olduğum  gibi 
bilinçdışımn  tümüyle  bilince  çıkarılması  aydınlanma 
kadar  ileri  ve  köklü  bir  dönüşümü  gerektiren  güç  bir 
amaçsa,  böyle  bu  kadar  ileri  ve  güç  bir  amacın  sanki 
genel  bir  uygulaması  olabilirmiş  gibi  tartışma  konusu 
yapılmasının  ne  anlamı  var?  Psikanaliz  yoluyla  tedavi­
den  umut  edilen  sonuçlar  ancak  böyle  ileri  ve  köklü 
bir  dönüşümle  sağlanabilecekse  böyle  bir  sorunun  or­
taya  konmasının  tümüyle  kurgusal  görüşlerden  daha 
büyük  bir  değeri  olabilir  mi?
Eğer  ya  tam  aydınlanma  ya  da  hiç,  arasında  başka 
seçenekler  olmasa  bu  itirazı  yerinde  bulup  onaylamak­
tan  başka  yapacak  bir  şey  kalmayacaktı.  Ama  durum 
tam  böyle  değil.  Zen’de  aydınlanmanın  birçok  aşama­
ları  vardır.  Satori  bunlar  arasında  en  son  ve  en  kesin 
olanıdır.  Ama  benim  anladığım  kadarıyla  satori’ye  hiç 
ulaşılmasa  da  satori  yönünde  adım  olabilecek  her  ya­
şantıya  değer  veriliyor.  Dr.  Suzuki  bir  defasında  şöyle 
söylemişti  :  «Eğer  kapkaranlık  bir  odada  bir  mum  ya­
kılırsa  oda  aydınlanır,  artık  oda  ışıklandırılmıştır.  Son­
radan,  on  ya  da  yüz  ya  da  bin  mum  daha  yakılırsa
(57) 
Benim  «The  Limitation  and  Dangers  of  Psychology»  (Psi­
kolojinin  Sınırları  ve  Tehlikeleri)  adlı  denememle  karşılaştırınız,  W. 
Leibrecht’in  yayını  (New  York,  Harper  and  Brothers,  1959),  S.  31 
ve  sonrası.
109

---

oda  giderek  daha  daha  aydınlanır.  Ama  asıl  kesin  dö­
nüşüm  karanlığın  içine  süzülen  birinci  mumun  ışığıyla 
başarılmıştır.»  (5S)
Analiz  sırasında  neler  oluyor?  Bir  kimsenin  bilin­
cinde,  kendisinin  alçakgönüllü,  yürekli  ve  sevgi  dolu  bir 
kimse  olduğu  sanısı  varken,  ilk  defa  kendini  beğen­
mişliğinin,  korkaklığının  ve  içinin  nefretle  dolu  oldu­
ğunun  farkına  varıyor,  kendini  böyle  görüvermesi  onu­
runu  yaralayabilir  ama  bir  yandan  da  bu  görüş  bir  ka­
pı  açılmasına  olanak  verebilir.  Bundan  böyle  kendisin­
de  bastırıp  görmezlikten  geldiği  şeyleri  başkalarına  yan­
sıtmaktan  vazgeçebilir.  Eğer  bu  yolda  yürümeyi  sürdü­
rürse,  kendi  içindeki  meme  çocuğunu,  erginlik  ça ğ m -"r 
daki  delikanlıyı,  suç  işleme  tutkusu  olan  caniyi,  deliyi,  I  
ermişi,  sanatçıyı,  hem  erkeği  hem  dişiyi  görüp  tanıya- J  
bilir;  insanlıkla,  evrensel  insanla  daha  derin,  daha  içli 
bir  ilişki  kurabilir;  duygularını,  yaşantılarını  daha  az^İj 
baskı  altma  alır,  özgürlüğü  daha  çoğalır,  yansıtma  ge­
reğini  daha  az  duyar,  gerçek  duygularının  yerine  dü­
şünceleri  koymak,  düşünsellik  alışkanlığından  daha  çok 
kurtarır  kendini.  O  zaman  ilk  defa  renkleri  nasıl  gör­
düğünü,  topun  yerde  nasıl  yuvarlanışını  gördüğünü  ya- 
şantılaştırabilir,  şimdiye  kadar  yalnız  duymakla  yeti­
nirken  kulakları  birdenbire  müziğin  ezgilerine  tam  ola­
rak  açılı verir;  başka  kimselerle  bir  bütünlük  oluştur­
makta  olduğunu  anlayınca  şöyle  ilk  defa  bir  aralan­
ma  olur,  ayrık  bireysel  egosunun  sıkı  sıkı  sarılması, 
geliştirmesi,  kurtarması  gereken  bir  şey  olduğu  konu­
sundaki  kanısının  bir  yanılsama  olduğunu  görmeye 
başlar;  hayat  sorununa  verilecek  yanıtın,  hayatla  ken­
dini  özleşleştirmek,  hayatı  yaşamak  yerine,  hayata  sa-  ;
(58)  Hatırladığım  kadarıyla  kişisel  bir  görüşmede  söylemişti.
110

---

hip  çıkmak  biçiminde  alınmasındaki  anlamsızlığı  kav­
rayabilir.  Bunların  hepsi  apansız,  beklenmedik,  birden­
bire  ortaya  çıkan  hiç  bir  anlıksal  içeriği,  zekâyla,  dü­
şünceyle  ilgisi  olmayan  yaşantılar;  ama  bu  yaşantı­
lardan sonra  insan  kendini  hiç  bir  zaman  olamadığı ka­
dar  özgür,  güçlü  ve  kaygısız  hissediyor.
Şimdiye  kadar  amaçlardan  söz  ettik  ve  ben  eğer 
Freud’un  bilinçdışının  bilince  dönüştürülmesi  ilkesini 
en  son  aşamadaki  sonuçlarına  kadar  götürecek  olur­
sak  aydınlanma  kavramına  yaklaşılmış  olacağını  öner­
miş  oldum.  Ama  bu  amaca  ulaşmayı  sağlayabilecek 
yöntemlere  gelince  gerçekten  Zen  ve  psikanaliz  birbir­
lerinden  tam  olarak  ayrılıyorlar.  Zen’in  bu  algılama 
alanındaki  yabancılaşmaya  karşı,  oturarak  yapılan  me- 
ditasyon  yoluyla  olsun,  koan  yoluyla  olsun,  bir  usta­
nın  yönetimi  ve  gözetimi  yoluyla  olsun  uyguladığı  yön­
temi,  cepheden  yapılan  bir  saldırıya  benzetebiliriz.  Kuş­
kusuz  bütün  bunlar  ustanın  kişiliğinde  ve  manastırın 
havasında  kendini  hissettiren  Budist  düşünce,  davranış 
ve  ahlaksal  değerler  konusundaki  temel  görüş  ve  dü­
şüncelerden  bütün  bütün  soyutlanabilecek  bir  «tekni­
ğe»  indirgenemez.  Sonra  bu  yalnız  «haftada  beş  saat­
lik»  bir  ilgiyle  yetinilebilecek  bir  şey  de  değildir.  Bir 
yandan  da  Zen  öğrenimi  yapmaya  karar  verip  gelmiş 
olmakla  öğrencinin  son  derece  önemli  bir  karar  vermiş 
olduğunu  ve  bu  kararın  bundan  sonra  olacak  şeylerin 
önemli  bir  parçasını  oluşturduğunu  da  akıldan  çıkar­
mamak  gereklidir.
Psikanalizin  yöntemi  Zen  yönteminden  tam  anla­
mıyla  değişiktir.  Psikanaliz  bilinçdışını  ele  geçirebilmek 
için  bilinci  değişik  bir  yoldan  eğitir.  Dikkati  çarpıtıl­
mış,  bozulmuş  algılar  üzerine  çekmeye  çalışır  :  İnsa­
nın  içindeki  yanılgıları,  düzmeceleri  ortaya  koyup  ta­
111

---