Erich fromm psikanaliz ve

açık  tutmak,  duyarlı  olmak,  sahip  olmak  değil  var  ol­
mak  demektir.
Kuşkusuz  bilindışının  tümüyle  bilince  çıkarılması 
amacı  genel  psikanaliz  amacının  çok  daha  ilerisinde 
olan  bir  amaç.  Bunun  böyle  olmasının  nedenini  de  an­
lamak  güç  değil.  Böylesine  genişliği  olan  bir  amaca 
ulaşmak  Batı’da  insanların  üstlenmeye  istekli  olabile­
ceklerinden  çok  daha  büyük  bir  çabayı  gerektiriyor. 
Ama  bu  çaba  konusu  bir  yana  bırakılsa  bile  böyle  bir 
amacın  hedef  edinilebiîmesi  bile  ancak  belirli  koşul­
larda  olabilecek  bir  şey.  Böyle  çok  ileri  bir  amaç  önce­
likle  bir  felsefeye  dayalı  bir  tutum  açısından  hedef  ola­
rak  alınmış  olabilir.  Bu  felsefeye  dayalı  tutumu  ayrıntı­
larıyla  anlatmaya  hiç  gerek  yok,  yalnız  bu  tutumun 
hasta  olmamaya  çalışmak  gibi  olumsuz  bir  tutum  olma­
dığını,  esenliğe  ulaşmanın  amaç  edinilmesi  gibi  olumlu 
bir  tutum olduğunu  söylemek  yetebilir sanıyorum.  Esen­
lik  deyince  bundan  dünyanın  bir  bütün  olarak,  tüm 
duygusal  ve  düşünsel  birikim  bulaşıklıklarından  arıtıl­
mış  olarak,  dolaysız  olarak  kavranılışı  anlaşılmalıdır. 
Bu  amacı  anlatabilmek  için  Suzuki’nin  kullandığı  «ya­
şama  sanatı»  deyiminden  daha  güzeli  bulunamaz,  şu­
rasını  da  akıldan  çıkarmamak  gerekiyor.  Böyle  yaşa­
ma  sanatı  gibi  görüşler  Buda’nm,  peygamberlerin,  İsa’­
nın,  Meister  Eckhart’m   ya  da  Blake  gibi  Walt  Whitman 
gibi  ya  da  Bucke  gibi  kimselerin  öğretilerinin  içinden 
yeşeren  manevî  ve  insancı  yönelişten  büyüyüp  kökle­
niyor.  Konuya  bu  dokudan  bakılmadıkça  «yaşama  sa­
natı»  kavramı  bütün  özelliklerini  yitirir  ve  bugün  sü­
rümü  mutluluk  adı  altında  yapılan  kavrama  doğru  aşa- 
ğılaşır.  Gene  unutulmaması  gereken  şurası  :  Bu  tutum 
ahlaksal  bir  amacı  da  içeriyor.  Zen  ahlaksal  amaçların 
üstüne  çıkarken,  bir  yandan  da  Budizmin  temel  ahlâk-
106

---

sal  amaçlarından  da  vazgeçmiyor,  bunlar  da  özünde 
bütün  insancı  öğretilerin  amaçlarıyla  aynı  amaçlardır. 
Zen’in  amacına  ulaşılması  Suzuki’nin  konuşmalarında 
çok  açık  olarak  ortaya  koyduğu  gibi  her  türlü  açgözlü­
lüğü,  her  türlü  tutkuyu  yenmekle  olabilir;  bu  tutkular 
ister  mal  mülk  tutkusu  olsun,  ister  ün  ve  şeref  tut­
kusu  olsun,  isterse  başka  bir  kimseye  karşı  duyulan 
aşırı  sevgiden  gelen  bir  tutku  olsun,  yenilmelidir;  gene 
özseverce  (narcissistic)  bir  kendi  kendiyle  şişinmek  ya 
da  kendini  her  şeye  yeter  sanmak  gibi  yanılsamalardan 
da  kurtulmakla  olabilir;  bunun  yanında  kendi  varoluş 
sorunlarını  kendi  çözecek  yerde  başka  üstün  bir  gücün 
istencine  bırakmak  gibi  isteklerden  de  kendini  kurtar­
makla  olabilir.  Kuşkusuz  bilinçdışım  bulup  ortaya  çı­
karmayı,  yalnız  hastalığının  tedavisi  amacıyla  isteyen 
kimse  baskının  yok  edilmesindeki  bu  ileri  atılımlara 
ulaşmak  için  hiç  bir  girişimde  bulunmayacaktır.
Ama  baskının  yok  edilmesindeki  bu  ileri  ve  kök­
ten  amaçların  tedaviyle  hiç  bir  ilişkisi  olamayacağını 
sanmak büyük  bir yanlıştır.  Bir hastalık belirtisinin  yok 
edilmesinin  ve  sonradan  da  yeniden  ortaya  çıkmasının 
önlenebilmesinin  karakter  analizi  ve  karakterin  değiş-  X 
tirilebilmesi  sağlanamadıkça  gerçekleştirilemeyeceğini 
gözleyebileceğimiz  gibi  şu  ya  da  bu  nevrotik  karakter 
özelliğinin  düzeltilmesinin  o kimsenin  tümüyle  karakte­
rinin  değiştirilmesi  gibi  daha  ileri,  daha  kökten  bir  he­
def  güdülmedikçe  başarılamayacağmı  da  gözleyebiliriz. 
Büyük  bir  olasılıkla,  göreli  olarak  karakter  analizleri­
nin  umut  kırıcı  sonuçları  (Freud’un  «Analysis  Termin­
able  and  Interminable»  «Sonuçlandırılabilen  ve  Sonuç- 
landırılamayan  Analizler))  adlı  yapıtında  bu  konu  bun­
dan  daha  büyük  bir  açıkyüreklilikle  dile  getirilebilir 
miydi?)  nevrotik  karakter  özelliğinin  yeterince  geniş
107

---

kapsamlı  ve  ileri  amaçlı  olarak  ele  alınmamakta  olması­
na  bağlanabilir.  Esenliğe  ulaşmak,  kaygılardan,  güven­
sizliklerden  özgür olmak,  ancak  sınırlı  amaç aşılırsa  sağ­
lanabilir,  yani  bu  sınırlı  tedavi  amacı  böyle  sınırlı  kal­
dıkça  bu  amaç  daha  genişlemesine,  insancı  bir  tutu­
mun  yalnızca  bir  parçacığı  durumuna  getirilmedikçe 
hastanın  iyi  edilemiyeceği  iyice  anlaşılmalıdır.  Belki 
bu  sınırlı  amaç  daha  da  sınırlı  ve  çok  daha  az  zaman 
tüketici  bir  yöntemle  sağlanabilir;  uzun  analiz  süre­
cinde  harcanan  zaman  ve  enerji  yalnız  karakterin  bir 
özelliğini  «düzeltmek»  gibi  dar  bir  amaç  yerine  tam  bir 
«dönüşümü»  sağlayabilecek  bu  ileri  amaç  için  daha 
verimli  bir  biçimde  kullanılabilir.  Bu  öneriyi  yukarlarda 
yapmış  olduğumuz  bir  açıklamayla  da  destekleyebiliriz  : 
İnsan  en  üstün  şekline  satori  adını  verdiğimiz  yaratıcı 
bir  tutum  içinde  çevresiyle  uyum  içinde  olma  durumu­
na  ulaşmadıkça  tekdüze  bir  yaşamın  getireceği  buna-1 
lımı  yenmek  için  yapabileceği  şey  olsa  olsa  putlara  bağ­
lanmak,  yıkıcılık,  mala,  mülke,  üne  düşkünlük  vb.  şey­
lerdir.  Eğer  bu  tutamaklardan  birisi  göçüverirse  akıl 
sağlığı  da  tehlikeye  düşer.  Akıl  yitirme  olasılığının  gi­
derilmesi  ancak  bu  tutumun  değiştirilmesiyle,  ayrıklık­
tan,  bölüklükten,  yabancılaşmadan kendini  kurtarıp du­
yarlıkla,  yaratıcı  bir  bakış  açısıyla,  dolaysız  olarak  dün­
yanın  kavranmasıyla  sağlanabilir.  Eğer  psikanaliz  bu 
yolda  yardımcı  olabilirse  gerçek  akıl  sağlığının  elde 
edilmesine  yardımcı  olabilir  demektir;  eğer  yardımcı 
olamazsa  o  zaman  yapabileceği  tek  şey  ancak  tutamak 
bulmakta,  dengeleme  mekanizmasında  yardımcı  olabil­
mekten  ileri  geçemeyecek  demektir.  Bu  durumu  başka 
türlü  şöyle  anlatabiliriz  :  Bir  kimse  bir  hastalık  belirti­
sinden  kurtarılabilse  bile  bir  karakter  nevrozundan  bü­
108

---