Erich fromm psikanaliz ve

ve  bir  kültürden  ötekine  daha  da  büyük  değişiklikler 
gösterir.  Gerçek  şu  :  Bir  yaşantının  bilince  ulaşabilmesi 
ancak  o  yaşantının  bir  düşünce  sisteminin  ve  onun  ka­
tegorilerinin  düzeniyle  bağdaşması,  onlarla  bağıntılı  ol­
ması  durumunda  algılanabiimesiyle  olabiliyor  (12) .  Dü­
şünce  sistemi  toplumsal  gelişimin  oluşturduğu  bir  şey^ 
.Her  toplumun  yaşama  çabası  içinde,  hayat  biçimine 
bağımlı  olarak  bir  duygulanma  ve  algılama  y o lu g e - 
liştirmiş  olması,  nelerin  bilince  ulaşacağını,  nelerin  bf- 
lince  ulaşmayacağım  belirleyen  bir  kategoriler  siste~ 
minin  oluşmasına  neden  oluyor.  jBu  sistem  sanki  «iop- 
lumun  koşulladığı  bir  süzgeç»  gibi  görev  yapıyor;  bu 
süzgeçten  geçemeyen  yaşantılar  bilince  ulaşamıyor.
Öyleyse  asıl  sorun  daha  somut  olarak  bu  toplum 
koşullarının  zihnimize  yerleştirdiği  süzgecin  nasıl  ça­
lıştığı,  bazı  yaşantıların  geçmesine  izin  verirken  öte­
kileri  nasıl  süzüp  bilince  girmesini  engellediği  soru­
nudur.
Öncelikle  birçok  yaşantıların  kolay  kolay  algılanıp 
bilince  ulaşamadığına  dikkatlerimizi  çevirelim.  Ağrılar
(12) 
Aynı  düşünceler  E.  Schachtel’in  «Memory  and  Childhood 
Amnesia»  (Bellek  ve  Çocukluk  Unutkanlığı)  adlı  çok  aydınlatıcı  ya­
zısında  da  açıklanmıştır  (Psychiatry,  cilt  X,  No.  1,  1947.).  Adından 
da  anlaşıldığı  gibi  çocukluk  anılarının  unutulmasını  konu  edinen 
bu  yazıda  özelikle  çocukların  kullandıkları  kategorilerle  «Schematas» 
yetişkinlerin  kulandıkları  kategoriler  arasındaki  aykırılıklar  üzerin­
de  duruluyor.  İlk  çocukluk  yaşantılarının  yetişkinlerin  belleğinin  dü­
zeni  ve  kategorileriyle  uyumsuz  oluşu  büyük  ölçüde  ...yetişkinle­
rin  belleğinin  esas  alınmış  olmasından  ileri  geliyor.  Benim  görüşü­
me  göre  çocukların  da,  yetişkinlerin  de  belleği  konusunda  söyledik­
leri  çok  yerinde  ancak  bu  aykırılıklar  yalnızca  çocukların  katego­
rileriyle  yetişkinlerinkiler  arasında  değil, değişik  kültürlerin  insan­
ları  arasında  da  var.  Bundan  başka  sorun  yalnız  bellek  sorunu  da 
değil,  genel  olarak  bilinç  sorunu.
47

---

belki  de  gövdeyle  ilgili  yaşantılar  içinde  en  kolay  algıla­
yabilip  fark  edebildiklerimizdir;  cinsel  istek,  açlık  vb. 
bunlarda  kolaylıkla  algılanabilirler;  hiç  kuşkusuz  bire­
yin  ya  da  toplumun  yaşamının  sürdürülmesiyle  ilgili 
duyumlar  da  kolayca  farkedilir.  Ama  örneğin  sabah  er­
kenden  güneş  yavaş yavaş  doğarken,  havada sabah  aya­
zı  varken,  üzerinde  bir  çiğ  taneciğiyle  bir  gül  goncası 
görmek  ve  kuş  sesi  duymak  gibi  daha ince  daha  karma­
şık  yaşantılara  gelince  bu  yaşantılar  bazı  kültürlerde, 
diyelim  ki  Japonya’da  kolaylıkla  bilince  ulaşır  da  buna 
karşın  aynı  yaşantılar  bizim  çağdaş  Batı  kültürümüzde 
genellikle  dikkat  çekecek  kadar  «önemli«  ya  da  «olaylı» 
görülmez.  Böyle  ince  duygusal  yaşantıların  fark  edilip 
ayırt  edilebilmesi  o  kültürde  buna  benzer  yaşantıların 
üzerinde  durulup  işlenmiş  olmasına  bağlıdır.  Pek  çok 
duygusal yaşantılar vardır ki bir  kültürde bu yaşantıları 
dile  getirecek  tek  sözcük  bile  yokken  ötekinin  bu  duy­
guları  dile  getirmek  için  çok  sayıda  sözcükleri  vardır. 
Örneğin  İngilizcede  cinsel  sevgiden,  kardeşlik  sevgisi  ve 
ana  sevgisine  kadar  bütün  yaşantıları dile  getirmek  için 
tek  bir  sözcük  var,  «love»,  sözcüğü.  Eğer  bir  dilde  de­
ğişik  duygusal  yaşantılar  değişik  sözcüklerle  dile  getiri- 
lemiyorsa  bir  kimsenin  böyle  bir  yaşantıyı  fark  edip 
ayırt  edebilmesi  hemen  hemen  olanaksızdır.  Tersine 
eğer  değişik  duygusal  yaşantılar  için  değişik  sözcükler 
varsa  bunların  bilinçleştirilmesi  kolaylaşır.  Konuyu  ge­
nelleştirirsek  eğer  bir  dilde  o  yaşantıyı  dile  getirecek 
bir  sözcük  yoksa  o  yaşantının  bilince  ulaşabilmesi  çok 
az  rastlanan  bir  olasılıktır.
Dilin  süzgeç  olarak  yaptığı  işlevin  bu  yalnızca  bir 
yanıdır.  Diller  arasındaki  farklılığın  bir  tek  nedeni  be­
lirli  duygusal  yaşantıları  dile  getirmek  için  kullandık­
ları  sözcükler  arasındaki  ayrılıklar  değildir.  Bir  yan­
48

---

dan  da  sözcüklerinin  söz  dizimi,  dil  bilgisi  ve  kök  an­
lamı  gibi  bakımlardan  da  farklılaşırlar.  Yaşama  konu­
sunda  belirli  bir  tutuma  göre  biçim  almış  olan  bir  dil 
bu  tutumun  dışındaki  yaşantıları  dile  getirebilmek  ba­
kımından  donmuş,  kıvraklığını  yitirmiş  olur  (13).
İşte  bir  iki  örnek  :  Öyle  diller  vardır  ki  onlar  da 
örneğin  «yağmur  yağıyor»  eylem  kipi  benim  yağmur 
altında  olup  ıslanmama  ya  da  benim  yağmur  yağdığını 
kulübenin  içinden  görmüş  olmama  ya  da  bir  başkası­
nın  bana  yağmur  yağdığını  söylemiş  olmasına  göre  baş­
ka  başka  şekillerde  çekilir.  Kuşkusuz  bir  olayın  yaşantı 
biçimine  dönüştürülmesinin  bu  çeşitli  kaynaklarında 
dilin  taşıdığı  ağırlık  insanların  bu  olayı  yaşantıya  dö­
nüştürme  biçimlerinde  çok  büyük  etki  yapar  (örneğin, 
salt  anlık yeteneğiyle bilginin kavranmasına bütün ağır­
lığını  koymuş  olan  çağdaş  kültürümüz  için  bir  olayın 
nasıl  bilinebilmiş  olması  yani  doğrudan  yaşantıyla  mı, 
dolaylı  olarak  ya  da  bir  yerden  duyulmak  yoluyla  mı 
öğrenilmiş  olması  arasındaki  farklılıklar  pek  az  önem 
taşır).  İbrani  dilinde  bir  eylem  (fiil)  çekiminde  ana 
öğe  o  eylemin  tamamlanmış  olup  olmamasıdır.  Eylemin 
zamanı  yani  geçmişte,  şimdide  ya  da  gelecekte  olması 
ancak  ikinci  önemde  açıklanır.  Latincede  her  iki  öğe 
de  yani  eylemin  tamamlanmış  olup  olmaması  ve  zama­
nı,  ikisi  birden  aynı  önemde  belirtilir.  Buna  karşın  İn­
gilizcede  ağırlık  daha  çok  eylemin  zamanı  üzerine  ak­
tarılmıştır.  Söylemeye  bile  gerek  yok,  eylemlerin  çeki­
mindeki  bu  farklar  yaşantılarda  da  farklılıklara  neden 
oluyor  (14).
(13)  Benjamin  Whorf’un  yeni  ufuklar  açıcı  nitelikteki  «Meta 
Linguistic*  konusundaki  derlenmiş  yazılarıyla  karşılaştırınız. 
(Washington,  D.  C.  Foreign  Service  Institute,  1952.)
(14)  Bu  farkın  önemini  ortaya  çıkaran  bir  örnek  Kutsal  Kita­
bin  Eski  Ahid  bölümünün  İngilizce  ve  Almanca  çevirileridir;  İbra-
49

---