Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. Heyətin idarə olunmasının sosial-psixoloji vasitə və metodlar sistemi
16
Ümumiyyətlə, götürüldükdə “insan-mexanizm”, “insani-insan”, “insan amili”, “insan-avtomat”, “insan-kibernetika” və “insan-kosmos” sistemləri adamların idarəetmə və istehsal fəaliyyətinin nəticələrinə olan münasibətinə müvafiq olaraq əmələ gəlmişdir. Idarəetmə, istehsal bilavasitə adamların səyinin, məqsədinin, düşüncəsinin, münasibətlərinin və onların maddi nemətlərə olan tələbatının təzahürüdür. Ona görə də onların idarəetmədə iştirakı formalarını, idarəetməyə təsir metodlarını, şəxsiyyətlər arasındakı münasibətləri öyrənmək mütləq zəruri olur. Bunları
sosiologiya, psixologiya, sosial-psixologiya, mühəndislik psixologiyası, şəxsiyyət psixologiyası, əmək psixologiyası və pedaqogika elmləri vasitəsilə öyrənmək olar. Sosiologiya elmi vasitəsilə adamların özlərini apara bilməsinin ( tərbiyəsinin) ümumi qanunauyğunluqları, istehsalçıların tərkibi, sosial quruluşu, müxtəlif sosial hadisələrin qarşılıqlı əlaqələri, ictimai mühitin, sosioloji xarakterlərin və münasibətlərin tərzi-hərəkəti öyrənilir. Sosial psixologiya elmi vasitəsilə ictimai rəyin, marağın, əhvali-ruhiyyənin formalaşması, adamların fəaliyyətinin stimulları, qrup və kütlənin psixoloji xüsusiyyətləri, onların şəxsiyyətin yaranmasına və hərəkətinə təsiri, “müdirlik- tabelik” münasibətlərinin yaranması və formalaşması izah edilir. Şəxsiyyətin psixologiyası vasitəsilə ali əsəb fəaliyyətinin tipləri, insanın amalı, hərarətliyi, xarakteri, qabiliyyəti, yaddaşı, hissi, həyəcanı, düşüncə tərzi, istedadı və s. öyrənilir. Əməyin psixologiyası vasitəsilə ixtisas və peşə qabiliyyəti, kadrların seçilməsi və qiymətləndirilməsi, əmək proseslərinin psixoloji cəhətləri, kadrların təhsili, onların öyrənilməsi, istirahət və əmək şəraiti, kadr axıçılığı və s. tətbiq olunur. Göründüyü kimi, yuxarıda göstərilən elmlər
vasitəsilə insanların ünsiyyətində, birgə fəaliyyətlərində, onların davranışlarında baş verən psixoloji, sosioloji, etnoloji qanunlar, qaydalar və qanunauyğunluqlar, psixi halın mimikaları və xüsusiyyətləri, insan münasibətləri, şəxsi xassələri və xarakterləri öyrənilir. Bu da öz növbəsində istehsalın idarəedilməsi psixologiyası ilə bağlıdır. Ondan 17
işçilərin, bütövlükdə, kollektivlərin istehsal tapşırıqlarını, xidmət vəzifələrini yerinə yetirməkdə bir metod kimi istifadə olunur. Insani xüsusiyyətlər, davranışlar fəallığı artırır, istehsalın nəticələrinə bilavasitə və dolayı yolla təsir göstərir. Sözün geniş mənasında, insani keyfiyyətlər, onlar arasındakı münasibətlər yüksək olduqda, onlarda mənəivi qüvvə, inam yaranır, əmək coşğunluğuna, ictimai fəallığa səbəb olur. Bütün bunlar onu deməyə haqq qazandırır ki, istehsal fəaliyyəti üçün əməkdaşlıq firmalarının seçilməsi, onlarla psixoloji xarakterlərin uyğun gəlməsi əmək məhsuldarlığına təsir edir, bir növ məhsuldar qüvvəyə çevrilir. Ümumiyyətlə, sosial-psixoloji metodlar insanlıq və insaniyyətlilik hissinin aşılanmasına, onlar arasında münasibətlərin nizamlaşdırılmasına, sosial münasibətlərin inkişafına, ictimai və əmək fəallığının yüksəldilməsinə, insanda yeni keyfiyyətlərin formalaşmasına və başqa psixoloji münasibətlərin baş verməsinə yaxından köməklik göstərir. Idarəetmənin sosioloji-psixoloji metodlarından daha düzgün və başa sosial- psixoloji məsələlərin dərindən öyrənilməsi, həmçinin, idarəetmə prosesinin sosioloji-psixoloji amillərinin nəzərə alınması tələb olunur.
Idarəetmə, rəhbərlik psixologiyası metodlarını təsnifatına və xarakterinə görə bir neçə təsir metodlarına ayırmaq olar: a) İctimai-siyasi metod; b) Siyasi-tərbiyə metodu; c) İdeya-tərbiyə metodu; d) Sosial-psixoloji metod. Hər bir metod insanların mənəvi marağına təsir göstərir, onlarda sağlam dünyagörüşünün formalaşmasına, siyasi və ideoloji tərbiyənin, inamın, siyasi məlumatın, mənəvi keyfiyyətlərin yüksək səviyyədə olmasına köməklik göstərir. Bunların vasitəsilə kollektivin, onun ayrı-ayrı üzvlərinin ictimai-siyasi, siyasi- tərbiyə, ideya-tərbiyə işinin vəziyyəti, onlar arasında mətnliyi, əməyə, istehsal
18
münasibəti, inam və tərbiyə işinin formalaşması həyata keçirilir, onlardan müəyyən təsir vasitəsi kimi istifadə edilir. Bütün bunlar bütövlükdə təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələrinə böyük təsir göstərir və kütlələrin yaradıcılıq təşəbbüsünün inkişafına, yeni insani keyfiyyətlərin yaranmasına, formalaşmasına, onlarda yüksək əxlaqi və estetik keyfiyyətlərin yaranmasına səbəb olur. Ümumilikdə, bu metodlar işçilərin əmək və yaradıcılıq fəallığını inkişaf etdirir, onlarda yeni insani, əxlaqi keyfiyyətlər, münasibətlər yaratmaq, sosial fəallığın yüksəldilməsi, əmək kollektivinin möhkəmləndirilməsi, onların ictimai fəallığını inkişaf etdirmək, qarşılıqlı münasibətləri, bu münsibətlərdəki ziddiyyətli halları, hadisələri aradan qaldırmaq vasitələrini göstərir və onlardan düzgün, səlis istifadə edilməsini qarşıya qoyur. Eyni zamanda psixoloji vəziyyətlərin seçilməsi, əməyin humanizmliyi, fərdi keyfiyyətlilik, özünə tələbkarlıq kimi psixoloji metodların köməyinə əsasən yerinə yetirilir. Bunun əyani sxemini aşağıdakı formadan görmək olar (sxem 1). Sxem 1.
Idarəetmənin sosial və psixoloji təsir metodları
Sosioloji-psixoloji təsir metodları Sosial təsir metodları Psixoloji təsir metodları R əqa
b ət in tə şki
li
M üt ər əqqi ə m ək üs ul la rı nı nv ə ye ni li kl ər in
ge ni şl əndi ri lm əs i Ə m ək m üba di lə si T əc rüb ə m üba il əs i Ə m ək kol
le kt ivi ni n bi rl əş di ri lm əs in ə tə si r ed ən m et odl ar
P si xol oj i tə hr ik
S os ia l ps ixol ogi ya
Ə m əyi n hum
ani zm
ps ixol
ogi ya sı T əhs il v ə pe şə ni n se çi lm əs i ps ixol
ogi ya sı Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|