Əlyazması hüququnda

85 

 

NƏTİCƏ VƏ TƏKLİFLƏR 

Sosioloji-psixoloji  proseslərin  işçilərə  təsiri,  işçilərin  psixi  vəziyyəti 

istehsalat  kollektivlərində,  hər  hansı  bir  iş  yerində  yaradılmış,  konkret  şəraitdən, 

rəhbər  işçilərlə  tabeçilikdə  olan  işçilər  arasındakı  ilkin  münasibətlərdən  xeyli 

dərəcədə  asılıdır.  Deməli,  başqa  amillərlə  yanaşı  adamların    fəaliyyətini  sosioloji-

psixoloji  amillərdən  kənarda  təsəvvür  etmək  qeyri  mümkündür.    Ona  görə  də 

insanın  davranışına,  onun  şüuruna  təsir  edən  amillərə  birtərəfli  deyil,  sistem 

halında,  kompleks  halda  yanaşmaq  lazımdır.  Sahibkar  bu  cəhətləri  bilməklə 

tabeçiliyində  olan  işçilərlə  sağlam  psixoloji  əsaslar  üzrə  əlaqə  saxlamağı,  onlara 

psixoloji təsir  göstərməyi inkişaf etdirə bilər. 

Müasir dövrdə iqtisadiyyatın və ictimai inkişafın ən başlıca mərhələlərindən 

biri  adamlarda  ən  yaxşı  psixoloji  keyfiyyətlərin  aşılanmasından  ibarətdir. 

Idarəetmə  əməyi  və  idarəetmə  mədəniyyəti  adamlara  qarşı  nəzakətli  və  işdə 

səriştəli olmağı tələb edir. Təcrübə göstərir ki, mədəni halda verilən göstəriş kobud 

formada  veriləndən  çox  yaxşı  nəticə  verir.  Təsadüfi  deyildir  ki,  bir  çox  inkişaf 

etmiş  xarici  ölkələrin  də  işin  keyfiyyətinin  də  yaxşılaşdırılmasında  sosioloji-

psixoloji amillərin öyrənilməsinə böyük əhəmiyyət verilir. Bununla əlaqədar olaraq 

“insan  münasibətləri”  doktrinası  irəli  sürülür.  Məsələn,  ABŞ-da  450-dən  çox  iri 

sənaye müəssisələrində xüsusi “sosioloji şöbə” yaradılmışdır. Bundan əlavə, 500-ə 

qədər  xüsusi  firmalar  müəssisələrə  “insan  münasibət”lərinin  müəyyən  edilməsi 

xətti  ilə  xidmət  göstərilir.  Deməli,  sahibkarlardan  və  onun  təbeçiliyində    olan 

işçinin  xarakterindən  çox  şey  asılıdır.  Adamlar  arasında  fərdi  psixoloji 

xüsusiyyətlərdən  başqa  ümumi,  ümumbəşəri  xüsusiyyətlər,  ülvü  münasibətlər  də 

vardır. Ona görə adamların xarakteri birinci növbədə onların əməyə, öz vəzifəsinə, 

bizi  əhatə  edən  mühitə,  adamlara  və  özünün  özünə  olan  sağlam  münasibətilə, 

tələbakarlığı ilə müəyyən olunmalıdır. 

Məlumdur  ki,  hər  bir  istehsalat  kollektivi  kompleks  texniki,  texnoloji  və 

iqtisadi  hadisələr  məcmusundan  ibarət  olmaqdan  başqa,  həm  də  sosial-psixoloji 

hadisələr,  proseslər  məcmusundan  ibarətdir.  Ona  görə  də  idarəetmə  prosesində 

həmin  obyektə  təsir  edən  amillərdən,  o  cümlədən,  sosioloji-psixoloji  amillərdən 

---

86 

 

bacarıqla  istifadə  etməyin  böyük  əhəmiyyəti  vardır.  Rəhbər  işçi  idarəetmənin 

psixoloji  əsaslarını  bilməklə,  onunla  hesablaşmaqla  tabeçiliyində  olan  işçilərə 

mənəvi-etik  və  estetik  münasibətləri  daha  yaxşı  qura  bilər.  Istehsalın  səmərəsinin 

daha  da  artırılması  ,  işçilərin  isə  can  yandırması,  xeyli  dərəcədə  rəhbər  işçi  ilə 

işçilər  arasında  qarşılıqlı  münasibətdən,  bir  sözlə,  psixoloji  mühitdən  xeyli 

dərəcədə asılıdır.  

Sosial  metodlar  arasında  sosial  tədqiqatlar  və  ictimai  rəyin  öyrənilməsi 

xüsusi  yer  tutur.  Müasir  dövrdə  sosioloji  məsələlərin  öyrənilməsi  və  bu  sahədə 

tədqiqatların aparılması hökümətin daim diqqət mərkəzində durur və bu işə böyük 

əhəmiyyət verilir. Nəzərə almaq lazımdır ki, sosiloji tədqiqatlar vasitəsilə  mənəvi-

psixoloji iqlimi sağlamlaşdırmaq, idarəetmə işçilərinə və prinsiplərinə düzgün əməl 

etmək,  işçilərin  əmək  və  ideya  fəallığını  yüksəltməklə  münasibətlərin  və 

təşkilatların idarə edilməsini xeyli yaxşılaşdırmaq olar. 

Kadr axıcılığının səbəbləri və amillərinin öyrənilməsi ona qarşı mübarizənin 

əsas  istiqamətini  müəyyən  etməyə  imkan  verir.  Kadr  axıcılığının  azaldılması  və 

tədricən  aradan  qaldırılmasına,  hər  şeydən  əvvəl  istehsalın  təşkilinin,  əmək  və 

onun ödənilməsinin, əmək şəraitinin,  həmçinin,  işçilərin  mənzil  və  mədəni-məişət 

şəraitinin yaxşılaşdırılması yolu ilə nail olmaq mümkündür.  

Kollektivdə  münasibətlərin  tənzimlənməsi,  yəni  əlverişçli  psixoloji  iqlimin 

yaradılması  idarəetmənin  mühüm  vasitəsi  sayılır.  Kollektivdə  sağlam  psixoloji 

mühitin  formalaşdırılmasında,  rəhbərdə  şəxsi  nümunə  səriştəlilik  və  ümumi 

mədəniyyət,  özünə  və  kollektivə  tələbkarlıq,  əmək  və  istehsalat  intizamı  kimi 

keyfiyyətlərin  böyük  əhəmiyyəti  vardır.  Rəhbərin  tənqidə  obyektiv  münasibəti, 

tabelikdə olanlara köməyi kollektivin işinin yaxşılaşdırılmasına böyük dayaq verir. 

Işçilər  tərəfindən  verilmiş  təkliflərin  müdafiə  olunması,  tapşırıqların  düzgün 

bölüşdürülməsi  və  kollektiv  üzvlərini  mükafatlandırılması  zamanı  idarəetmə 

heyyətinin obyektivliyi psixoloji mühitə böyük təsir  göstərir. 

Əmək  kollektivlərinin  məlumatlandırlması  “informasiyalaşdırılması”  bu 

baxımdan ona görə vacibdir ki, belə məlumatlar olmadıqda və yaxud azlıq etdikdə 

---

87 

 

kollektivlərdə müxtəlif şayiələr, təhrif və sözgəzdirmə halları artır ki, bu da işçilərə 

psixi cəhətdən mənfi təsir edir 

Qeyd edilənləri nəzərə alaraq aşağıdakı təklifləri irəli sürmək olar : 

1.  Psixoloji  mühitə  bir  çox  amillər  təsir  göstərir.  Bu  amillərdən  biri  kollektiv 

üzvləri arasındakı olan qarşılıqlı münasibətdir. Çünki bu münasibətdən çox şey 

asılıdır. Bu münasibət insanlara əmək sevinci də gətirə bilər, qarşılıqlıetimad və 

inam doğura da bilər və bunun əksini də yarada bilər. 

2.  Əmək  kollektivlərində  psixoloji  mühit  xeyli  dərəcədə  psixoloji  uyğunlaşma 

problemi  ilə  bağlıdır.  Burada  psixoloji  uyğunlaşma  da  əmək  kollektivi 

üzvlərinin  bir-birini başa düşməsi,  işçilərin bir-biri  üçün əlverişli olmasını  hiss 

etməsində özünü göstərir.  

Göründüyü kimi, psixoloji uyuşqanlıq çox mürəkkəb bir prosesdir. Buna bir 

tərəfdən  işçinin  genetik  xüsusyyətləri,  onun  motivləri,  psixo-fizioloji  keyfiyyəti, 

liderlik keyfiyyəti, özünə tənqidi yanaşa bilmək və bilməmək qabiliyyəti, adamlara 

etimad  etmək  şəraiti,  rəhbər  işçinin  iş  üslubu,  bütövlükdə  makroiqtisadi  mühit  və 

sair  təsir  göstərir.  Bu  baxımdan  psixo-fizioloji  və  psixoloji  istehsalat 

əməliyyatlarının quruluşunun psixoloji təhlilinin böyük əhəmiyyəti vardır.  

3.  Istehsalat  əməliyyatlarının  quruluşlarının  psixoloji  təhlili  əməliyyatların 

planlaşdırılmasının  və  onun  yerinə  yetirilməsi  vaxtın  normalaşdırılmasının 

tərkib  hissəsi  olmalıdır.  Əməliyyatların  optimal  quruluşunun  müəyyən 

edilməsində  bu  əməliyyatların  kritik  xüsusyyətlərini  aşkar  etmək  çox  vacibdir 

və  bunun  üçün  elə  zəruri  şərait  yaratmaq  lazımdır  ki,  bu  işçinin  psixi 

fəaliyyətinin gərginliyini yüksəltməyə imkan verməsin. 

4.  Əmək  kollektivlərində  psixoloji  mühitin  gərginliyinə  təsir  göstərən  amillərdən 

biri  əməyin  yeknəsəqliyidir.  Əməyin  yeknəsəqliyi  məsələləri  ilə  bağlı 

problemlərlə  mühəndis-texnoloqlar,  konstruktorlar,  iqtisadçılar,  sosioloqlar, 

psixoloqlar  məşğul  olurlar.  Istehsalatda  işlər  xırda  və  sadə  işlərə  parçalanarsa 

yeknəsəq  əmək  özünü  daha  aydın  göstərə  bilər.  Sadə  işlərə  parçalanmış 

əməliyyat prosesləri tez-tez və qısa müddətdə ifa edildikdə yeknəsəq iş daha da 

inkişaf etməyə meyl edir. Yeknəsəq iş əməyin səmərəsi ilə yanaşı işçinin özünə 

---

88 

 

də  mənfi  təsir  göstərir.  Həddindən  artıq  biruzə  verən  yeknəsəq  iş  sinir 

sistemində  müəyyən  pozulmaların  əmələ  gəlməsinə  səbəb  ola  bilər  ki,  bu  da 

müəyyən  mənfi  təsirlərin  təzahür  etməsi  üçün  şərait  yarada  bilər.  Idarəetmə 

münasibətləri  sistemində  onun  formalaşması,  təşəkkül  tapması  çoxcəhətli  bir 

prosesdir. 

5.  Idarəetmə psixologiyası psixoloji xassə və xüsusiyyətlərlə yanaşı rəhbər işçinin 

xidmət  etikası,  mənəvi  və  siyasi  mədəniyyəti,  peşə  etikası,  normal  sosioloji-

psixoloji  şərait  və  habelə  kadrların  seçilməsi  və  yerləşdirilməsində  zəruri 

tələblərə ciddi əməl olunması ilə də üzvü şəkildə əlaqədardır.  

6.  Idarəetmə  psixologiyası  eyni  dərəcədə  rəhbər  işçinin,  sahibkarın,  təsərrüfat 

rəhbərinin  iş  üslubu  ilə  əlaqədardır.  Rəhbər  işçinin  iş  üslubu  idarəetmə 

fəaliyyətində  istifadə  etdiyi  metodlar,  hərəkətlər  və  davranış  tərzi  ilə  müəyyən 

olunur.  Iş  üslubunun  formalaşması  çətin  bir  prosesdir.  Ona  görə  də  ümumi, 

fərdi,  demokratik  avtoritar  və  iş  üslubu  arasında  tam  uyğunluq  təmin 

olunmalıdır.  Rəhbər  işçinin  iş  üslubuna  aşağıdakılar  daxildir:  məsuliyyətlilik, 

yenilik  və  təşəbbüskarlıq  hissi,  elmi  nəzəriyyəni  dərindən  bilmək  və  ona  əməl 

etmək,  kollektivlə  sıx  əlaqə,  onların  idarə  etməyə  geniş  cəlb  olunması,  işdə 

işgüzarlıq, şəxsi  mütəşəkkillilik, yüksək  mədəniyyət   və əmək  intizamı, özünə, 

başqalarına  tələbkarlıq,  təvazökarlıq,  müstəqillilik,  qətiyyətlilik  və  s.  İş 

üslubuna  rəhbər  işçinin  müsbət  keyfiyyətləri  ilə  yanaşı  mənfi  keyfiyyətləri  də 

təsir  göstərə  bilər.  Mənfi  keyfiyyətlər,  bir  qayda  olaraq,  aşağıdakı  formalarda 

təzahür edir: adamlarla ünsiyyətdə kobudluq, özünə güvənmək, kollektivin fikri 

ilə  hesablaşmamaq,  tabedə  olanlarla  formal  münasibət  və  onları  başa 

düşməmək,  işgüzar  və  təşkilatşılıq  qabiliyyətinin  zərifliyi  tələbkar  olmamaq, 

kollektivdə  münaqişə  törətməyə  meyl  etmək  hissinə  malik  olur.  Demokratik  iş 

üslubu rəhbər işçinin kütlələrlə əlaqəsinin genişləndirilməsi və canlı yaradıcılıq 

fəaliyyəti  ilə  bağlıdır.  Burada  formal  iş  metodları,  özünə  güvənməklik  halları 

mənfi bir hal kimi tənqid olunmalıdır.  

7.  Münaqişənin  idarə edilməsində ən başlıca  məsələ ona obyektiv  yanaşılmasıdır. 

Bunun üçün münaqişə situaiyası haqqında olan informasiyalar leqallaşmalı, ona 

---

89 

 

düçgün  qiymət  verilməlidir,  münaqişənin  bu  və  ya  digər  istiqamətdə  dağıdıcı 

təsiri  neytrallaşmalıdır.  Münaqişənin  idarə  edilməsində  təşkilati-hüquqi 

formalar,  mexanizmlərlə  yanaşı  demokratik  mədəniyyətin,  yaradıcı  iş 

üslubunun  və  s.  də  böyük  əhəmiyyəti  vardır.  Ona  görə  də  burada  həm 

bütövlükdə  təşkilat,  həm  də,  sahibkar  üçün  səmərəli  davranış  meyarları, 

modelləri  müəyyən  edilməlidir.  Müxtəlif  münaqişələrin  qarşılıqlı  əlaqəsi  və 

təsir etmə diapazonunun  müəyyən edilməsi onun  həlli  üçün  mühüm əhəmiyyət 

kəsb edir. Çünki, hər bir münaqişənin öz xassəsi olduğuna görə onların həlli də 

özünəməxsus üsullar tələb edir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

90 

 

RESUME  

In  market  ekonomy  developing  of  the  economy  and  incrasing  efficiency  of 

management is one of the main problems. In the conditions of the modern science 

and  technical  development  it  is  very  important  to  learn  all  the  factors  which 

influence  the  efficiency  of  the  activity.  From  experience  besides  material  and 

technical  factors,  social-psychlogical  factors  also  help  to  management  of  human 

resources by influencing the development of management. 

So,  methods  have  a  special  role  in  the  system  of  staff  administration.  In 

market  economu  economic,  administrative  and  social-psychlogical  methods  used 

in staff administration are applied as a whole. But nowadays? We need to learn the 

importance  of  social-psychlogical  methods  and  their  influence  to  the  activities  in 

staff administration thoroughly. 

The  graduation  work  consistsof  an  introduction,  three  chapters  and  a 

conclusion. 

Introduction  lists the topicality of the subject, object of research, theoretical 

and  methodical  basis  of  research,  its  main  purposes  and  duties,  information  base 

and its analiysis methods, scientific reforms and practical importance of research. 

In  the  first  chapter  importance  of  social-psychlogical  methods  in  staff 

administration,  social-psychlogical  remedy  and  methods  of  staff  administration 

have been substantiated theoretically. 

The  second  chapter  dedicated  to  the  learning  of  social-psychlogical 

aspepects  of  staff  administration  and  the  factors  affecting  this.  Regarding  this,  of 

social-  sides  of  staff  adminstrtion  have  been  mentioned,  psychological 

environment  in  labour  groups  and  the  factors  influencing  this  environment,  and 

also social-psychlogical aspects of stability of staff have been analysed. 

In  the  third  chapter  of  graduation  work  perfection  of  social-psychlogical 

aspects in staff administration have been shown. In this reason, social-psychlogical 

aspects  of  staff  administration  and  improvement  of  leadership  methods,  influence 

of  administrative  relations  to  social-psychlogical  environment  listed  to  describe 

social-psychlogical conflicts and their solutions among staff. 

---

91 

 

РЕЗЮМЕ  

В 

рыночном 

экономике 

развитии 

экономики 

и 

увеличения 

эффективности  управления  –  одна  из  главных  проблем.  В    условиях 

современной  науки  и  технического  развития  очень  важно  изучить  все 

факторы, которые влияют на эффективность деятельности. От опыта помимо 

материалных  и  технических  факторов,  социально-психологические  факторы 

также  помогают  к  управлению  человеческих  ревурсов,  влияя  на  развитие 

управления. 

 Методы имеют специальную роль в системе управления персоналом. В 

рыночной  экономике  экономические,  административные  и  социально-

психологические методы используемые в управлении персоналом применены 

в  целом.  Но  в  настоящее  время,  мы  должны  изучить  важность  социально-

психологических  методов  и  их  влтяния  к  действиям  в  управлении 

персоналом полностью. 

Работа состоит из введения, трех глав и заключения. 

Введение  вности  в  список  актуальность  предмета,  цель  исследования, 

теоретическое и методическое основание исследования, его главных целей и 

обязанностей,  информационной  основы  и  его  методов  анализа,  научных 

реформ и практической важности исследования. 

В  первой  главы  социально-психологических  методов  в  управлении 

персоналом,  социально-психологическое  средство  и  методы  управления 

персоналом были обонованы теоретически. 

Вторая  глава,  посвященная  изучению  социально-психологических 

аыпектов  управления  персоналом  и  факторов,  затрагивающих  это. 

Относительно  этого,  анализ  социально-психологических  сторон  управления 

персоналом  был  упомянут,  психологическая  окружающая  среда  в  трудовых 

группах  и  факторах,  влияющих  на  эту  окружающую  среду,  и  также 

социально-психологические 

аспекты 

стабильности 

персонала 

были 

проанализированы. 

---

92 

 

В третьей главе совершенствования работы социально-психологических 

аспектов  в  управлении  персоналом  показались.  В  этой  причине,  социально-

психологические  аспекты  управления  персоналом  и  усовершенствования 

методов  лидерства,  влияние  административных  отношений  к  социально-

психологической  окружающей  среде  внесены  в  список  чтобы  описать 

социально-психологические конфликты и их решения среди персонала. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

93 

 

ƏDƏBİYYAT 

1.  T.Ə.Quliyev “İdarəetmənin əsasları”, Bakı – 1993. 

2.  T.Ə.Quliyev “Əməyin sosiologiyası”, Bakı – 1998. 

3.  T.Ə.Quliyev “Menecmentin (idarəetmənin) əsasları”, Bakı – 2001. 

4.  T.Ə.Quliyev “Əməyin iqtisadiyyatı”, Bakı – 2003. 

5.  Ə.Əlirzayev  “İqtisadi  və  sosial  idarəetmə:  bazar  iqtisadiyyatı,  metodoloji 

prinsiplər, qanunauyğunluqlar” Bakı 1997. 

6.  T.Ə.Quliyev,  Ə.İ.Məmmədov  “Əməyin  iqtisadiyyatı  və  sosiologiyası”  Bakı-

2009. 

7.  T.Hüseynov “Sənayenin iqtisadiyyatı”, Bakı – 1999. 

8.  V.Niftullayev “Sahibkarlığın əsasları", Bakı – 2002. 

9.  Ş.M.Muradov “İnsan potensialı:əsas meyllər, reallıqlar, problemlər”,Bakı-2004. 

10. K.Şahbazov və başqaları. Menecment. Bakı – 2005. 

11. T.Ə.Quliyev “İnsan resurslarının idarə edilməsi”, Bakı – 2013. 

12. İ.Ə.İsmayılzadə  “İnsan  resurslarının  idarə  edilməsi  və  sosial  inkişaf”  Bakı-

2013. 

13. U.Ələkbərov  “Davamlı  insan  inkişafı  və  ekoloji  sivilizasiyanın  əsasları”  Bakı-

2013. 

14. M.Ə.Əliyev, H.İ.Həmidov. “Biznesdə  insan resurslarının  idarə edilməsi” Bakı-

2013. 

15. M.Talıblı. “İqtisadiyyatda insan dəyəri”, Bakı-2014. 

16. Герчикова И.Н. «Управление фирмой», Москва – 1997.  

17. Уткин Э.А. «Управление фирмой», Москва – 1998.  

18. «Управление 

персоналом». 

Энциклопедический 

словарь 

под.ред. 

А.Я.Киванова, Москва – 1998. 

19. «Управление  персоналом  организаций».  Учебное  пособие,  под.ред. 

А.Я.Киванова. 

20. «Управление  организацией»  Учебник,  под.ред.  А.Г.Поршнева  и  другие. 

Москва – 1999. 

21. Генкин Б.М. «Экономика и социология труда», Москва-2002. 

22. Ильина  Л.О.  «Рынок  труда  и  управление  человеческими  ресурсами», 

Москва-2008.