Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
74
Üslub bir sıra obyektiv və subyektiv amillərdən asılıdır. Bütövlükdə üslub cəmiyyətin ictimai təbiəti ilə müəyyən edilir. Iş üslubu dialektik xarakteri daşıyır. Ona görə də iş üslubu kortəbii deyil, məqsədəuyğun halda formalaşmalıdır. Lakin ayrı-ayrı rəhbər işçilərin fərdi psixoloji keyfiyyətləri, bu sahədə olan fərqlər stilin vahid tələblər çərçivəsində formalaşmasına əngəl törədir. Ona görə də ilk baxışda belə təsəvvür yaranır ki, stildən başqa hər şeyi planauyğun təşkil etmək, proqnozlaşdırmaq olar. Belə yanlış təsəvvür bir sıra hallarda hər bir təsərrüfat rəhbəri, idarə müdiri tərəfindən “xüsusi” stil “kəşf” etmək imkanı yaradır. Rəhbər işçinin iş stili optimal iş üslubuna əsaslanmalıdır. Bu iş üslubu əsasında dialektik metodlar durur, bu hadisələrə inqilabi, tənqidi yanaşma qaydası ilə bağlıdır. Rəhbər işçinin iş üslubundakı hər hansı bir yaradıcılıq meylləri həmin vahid etalon çərçivəsində olmalıdır. Neqativ “yaradıcılıq” ümumi iş üslubuna, rəhbərlik, xidməti etikaya ziddir. Neqativ iş üslubunun formalaşmasına formalizm, bürokratizm, dəftərxanaçılıq, texnokratik yanaşma metodu, mənsəbpərəstlik və s. təsir göstərir. Mənsəbpərəst-bürokrat bürokratizmin ən təhlükəli tipidir, korrupsiya mənbəyidir. Yaradıcı iş üslubuna aşağıdakılar təsir göstərir: rəhbər işçinin peşə hazırlığı, ictimai inkişafın qanunlarını dərindən bilməsi, onun obyektivliyi, tapşırılmış iş üçün məsuliyyət hissi, işgüzarlığı, psixoloji xassəsi, işçilər və idarəetmə bölmələri arasında səlahiyyət və məsuliyyətin düzgün bölüşdürülməsi. Yaradıcı iş üslubu sosial-iqtisadi məsələlərə elmi cəhətdən yanaşmağı, mütəşəkkilliyi və kadrlarla işləməyi bacarmağı tələb edir. Bu iş üslubu hər cür formalizm və doqmatizmi rədd edir, tənqid və özünütənqidi genişləndirməyi tələb edir. Bu isə öz növbəsində insanlarda ruh yüksəkliyi, yaratmağın mühüm amilidir. Müəssisələrin və təşkilatların idarə edilməsində liderlərin mühüm rolu vardır. Çünki liderlər hər cəhətdən intellektual, mənəvi, təşəbbüskarlıq baxımından kollektivin digər üzvlərindən üstünlük təşkil edirlər. Ona görə də onlar əmək kollektivlərinin sosial həyatında fəal iştirak etmək üçün mənəvi hüquqa malikdirlər. Rəhbər işçilərdə sosial-lider, intellektual-lider və inzibatçı-lider əlamətləri, xüsusiyyətləri olmalıdır. Bu xeyli dərəcədə psixoloji-sosioloji proseslər
75
və mexanizmlərlə bağlıdır. “Lider” sözü kollektivlərdə adamlar çoxluğuna, kütlələrə mühüm təsir etmək qabiliyyəti, istedadl mənasında işlədirilir. Həmin üç əlamət hər bir rəhbər işçinin bir növ universal əlamətləri sistemidir. Bu universal, standart əlamətlərdən başqa hər rəhbər işçinin, biznesmenin, menecerin öz sosial- psixoloji xüsusiyyətləri də olur. Psixologiyada rəsmi təsdiq olunmuş rəhbər işçilər “formal liderlər” adlanır. Bundan başqa, qeyri-formal strukturlarda da liderlər olur, onlar öz nüfuzlarına görə əmək kollektivlərinin idarəçilik fəaliyyətinə mühüm təsir göstərirlər. Xarici ölkələrdə, xüsusilə Qərb ölkələrində kiçik qruplarda liderlik problemi bir qayda olaraq aşağıdakı üç istiqamətdə təsdiq olunur: a) Liderleyin anadangəlmə xüsusiyyətlərini öyrənən nəzəriyyə; b) Qrup üzrə liderlərin funksiyası nəzəriyyəsi; c) Situasiya funksiyası üzrə liderlik nəzəriyyəsi. Liderlər bir qayda olaraq aşağıdakı funksiyaları icra edirlər: icraedici- koordinasiyaedici, qrupun işinin planlaşdırılması, onun məqsədlərinin müəyyən edilməsi funksiyası, informasiya funksiyası, stimullaşdırma, tənbeh etmə, vasitəçilik, arbitr və sair funksiyalar. Liderlər avtoritar və demokratik tipli olurlar. Avtoritar tipli liderlər öz funksiyalarını icra edərkən sərt, mütləq hakimiyyət mövqeyindən çıxış edirlər. Demokratik liderlər hər bir qrup üzvünün məsuliyyətini və vəzifələrini əldə cəmləşdirmir.ona görə də bu tipli liderlik, qruplarda yoldaşlıq və işgüzar əməkdaşlıq şəraiti yaradır. Bütün əmək kollektivlərində liderlik meylləri formalaşmır. Belə əmək kollektivləri lidersiz əmək kollektivləri adlanır. Bir sıra hallarda əmək kollektivlərinin rəhbərləri həm də lider kimi çıxış edir və yaxud da əksinə, elə əmək kollektivləri vardır ki, orada bir neçə liderlər mövcud olur.
Idarəetmə münasibətləri istər nəzəri və istərsə də metodoloji cəhətdən kifayət qədər öyrənilməmişdir. Idarəetmə münasibətləri mürəkkəb sosial proseslər,
76
hadisələr silsiləsi və vəhdətliyindən ibarətdir. Çünki, sosial proseslərin xarakteri və təzahüretmə səviyyəsi xeyli dərəcədə iadrəetmə münasibətləri ilə şərtlənirvə yaxud əksinə. Çünki idarəetmə münasibətləri bir tərəfdən sırf idarəçilik, digər tərəfdən isə iqtisadi sosial-psixoloji, sosial-siyasi münasibətlərlə bağlı olur. Bu münasibətlərdə ayrı-ayrı sosial təbəqələrin, rəhbər işçilərin iqtisadi, sosial davranışları, neqativ və pozitiv iş üslubları daha qabarıq şəkildə üzə çıxır, özünü göstərir. Məhz bu baxımdan idarəetmə münasibətləri, bizim fikrimizcə, sosial münasibətlərə təsir edən ən mühüm amildir. Bunu Qərb iqtisadçıları və sosioloqları tərəfindən lazımı dərəcədə qiymətləndirirlər. Ona görə də cəmiyyətdə və ayrı-ayrı kollektivlərdə tarazlığın təmin edilməsi üçün psixoloji amillərin roluna böyük əhəmiyyət verilir və bu mühüm bir amil kimi qiymətləndirilir. Əslinə qalanda, “insan münasibətləri” doktrinası sosiologiya və psixologiyanın müddəaları əsasında irəli sürülmüşdür. Idarəetmə mnasibətləri haqqında ayrı-ayrı müəlliflərin vahid fikri yoxdur. Məsələn, bir qrup alimlər idarəetmə münasibətləri dedikdə onu cəmiyyətin struktur ünsürü, subordinasiya və koordinasiya, intizam, təşəbbüskarlıq və məsuliyyət münasibətləri kimi qəbul edirlər. Bəziləri idarəetmə münasibətlərini subyektiv, bəziləri isə obyektiv kateqoriya kimi qiymətləndirirlər. Həm də idarəetmə münasibətlərinin obyekti və subyekti məsələsi də mübahisəli şəkildə həll olunur. Bundan
başqa, bir
sıra müəlliflər idarəetmə münasibətlərini istehsal münasibətlərinin tərkib hissəsi kimi qiymətləndirirlər. Ayrı-ayrı ədəbiyyatlarda idarəetmə münasibətləri dövlət idarəşiliyi, formal və qeyri-formal münasibətlər (müvafiq olaraq hüquqi v sosial-psixoloji aspektdən yanaşma), idarəedən və idarə olunan sistemlər və sair baxımdan da izah olunur. Burada adamların sosial davranışının psixoloji cəhətdən öyrənilməsinə böyük əhəmiyyət verilir. Bu doktrinada əmək kollektivlərinin işində kollektiv üzvlərinin fəal iştirakı nəzərdə tutulur. Lakin burada sahibkarlarla fəhlələrin sosial münasibətləri həddindən artıq psixologiyalaşdırılır. Burada aşağıdakı prinsiplər irəli sürülür: - Şəxsiyyətə hörmət, qarşılıqlı faydalılıq, mənafelərin ümumiliyi, açıq ünsiyyət və informasiya; Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|