Əlyazması hüququnda ƏJDƏrzadə elsevər məCĠd oğLU
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
34
meyillərinin təhlil edilməsi və bunun əsasında büdcə vergi daxilolmaları həcminin proqnozlaşdırılması maliyyə orqanlarının əsas vəzifəsidir. Təsərrüfat subyektləri, eləcə də onların dövlət və əhali ilə olan qarşılıqlı münasibətlərini tənzimləyən qanunvericiliyin korrektə edilməsi üzrə təkliflərin işlənib hazırlanması təhlil və proqnozlaşdırmanın ayrılmaz hissəsidir. Qanunvericilikdə nəzarətdə tutulmuş qaydada vaxtında qəbul edilmiş təkliflər, iqtisadiyyatdakı mövcud neqativ hadisələrin kənarlaşdırılmasına və büdcə gəlirlərinin artırılmasına şərait yaradır. Təhlil və proqnozlaşdırma üzrə görülən işlər kompleksi büdcənin vaxtında və əsaslandırılmış olaraq tərtib edilməsi üçün əsas kimi xidmət edir. Vergilərin vaxtında və tam daxil olması üzərində nəzarət sistemini vergi orqanları həyata keçirdiyi üçün, onlar həmçinin vergitutma bazasının təhlili və büdcəyə daxil olmuş vəsaitlərin həcminin proqnozlaşdırılması, qüvvədə olan qanunvericilik və digər normativ aktların təkmilləşdirilməsi üzrə təkliflər paketinin hazırlanması sahəsində aktiv iş aparılır. Dövlət büdcəsinin gəlir hissəsi işlənib təsdiq edilərkən vergi orqanlarının gördüyü işlərin nəticələri icra və qanunverici orqanları tərəfindən nəzərə alınır. Bundan başqa, vergi orqanları apardıqları təhlilin nəticələrindən səyyar vergi yoxlamalarının aparılması, müəssisələrin məqsədyönümlü seçilməsi üzrə tövsiyyələrin işlənməsi, vergi ödəyiciləri tərəfindən vergilərin ödənilməsinin tamlığının qiymətləndirilməsi və onların büdcəyə ödənişlər üzrə olan borclarının aşağı salınması üzrə tədbirlərin görülməsi üçün istifadə edilir. Vergitutma bazası və onun tərkib elementləri (o cümlədən, sənaye və digər xalq təsərrüfatı sahələri məhsullarının istehsal həcminin dinamikası, qiymətlər indeksi, ümumi mənfəət, əməyin ödəniş səviyyəsi, müəssisələrin kəmiyyət və keyfiyyət tərkibinin dəyişməsi və i.a.) aparılan təhlilin predmetini təşkil edir. Praktikada bir qayda olaraq hal-hazırda ümumi həcmi büdcə daxilolmaları məbləğinin 85%-ni təşkil edən əsas vergilərin (mənfəət vergisi, ƏDV, fiziki
35
şəxslərin gəlir vergisi, aksizlər, əmlak vergisi) vergitutma bazasının təhlilinə xüsusi diqqət yetririlir. Qüvvədə olan qanunvericiliyə müvafiq olaraq hər bir vergi növü özünəməxsus xüsusiyyətlərə və vergitutma bazasına malikdir. Bəzi vergilərin vergitutma bazasını təşkil edən müəyyən elementlər, digər vergi növlərinin vergitutma bazasına daxil edilir. Məsələn, əməyin ödəniş fondu fiziki şəxslərin gəlir vergisinin vergitutma bazası olmaqla yanaşı, qismən ƏDV və digər vergilərin vergitutma bazasının tərkibinə daxildir.
əsas vəsaitlərin, müəssisənin digər əmlakının satışından əldə edilmiş mənfəət və satışdankənar əməliyyatlardan əldə edilən və bu əməliyyatlar üzrə çəkilmiş xərclərin məbləği qədər azaldılmış gəlirlər təşkil edir. Müəssisənin mühasibat hesabları və vergi heablamalarına əsasən icmal cədvəl tərkib edilir (cədvəl 1.1.). Bu cədvələ müəssisənin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin aşağıdakı əsas göstəriciləri daxil edilir: məhsulların (işlərin, xidmətlərin) satışından əldə edilmiş pul vəsaitləri (satış pulu); ümumi gəlir; istehsala çəkilmiş məsrəflər (xammal və materiallar); əməyin ödəniş fondu; mənfəət vergisi üzrə güzəştlər; ƏDV üzrə vergitutulan dövriyyə və s. Ayrıca götürülmüş region səviyyəsində cədvəldəki göstəricilər, müəssisələrin eyni qəbildən olması prinsipi üzrə fəaliyyət növləri, mülkiyyət formaları və digər əlamətlər, eləcə də ərazi və bütövlükdə regionlar üzrə qruplaşdırıla bilər. Bundan başqa, təhlilin məqsəd və vəzifələrindən asılı olaraq ümumi göstəricilərə başqa göstəricilər də daxil edilə bilər. Cədvəldəki informasiya hər bir müəssisə, müəssisələr qrupu və bütövlükdə reqionlar üzrə istehsalın rentabelliyini, 1 manatlıq satış puluna düşən materaltutumu; satılmış məhsulun 1 manatına düşən məsrəflərin, o cümlədən əmək haqqının həcmini; hesabat dövründə vergi daxilqlmalarının hesablanması üçün baza kimi xidmət edən konkret verginin vergitutma bazasını müəyyən etməyə imkan verir. Eyni zamanda, vergi orqanları bu cədvəlin göstəricilərini təhlil
36
etməklə, ilkin sənədlərə əsasən səyyar vergi yoxlaması aparmaqla, eyni qəbildən olan müəssisələr üzrə ayrı-ayrı göstəricilərin kənarlaşmaların səbəbini müəyyən etmək məqsədilə, hansı müəssisələrdə səyyar yoxlamanın aparılmasını müəyyənləşdirmək imkanı əldə edirlər. Məsələn, 1№li müəssisədə məhsulun materialtutumunun region (rayon) üzrə orta göstəricidən kəskin dərəcədə kənarlaşması səbəblərini araşdırmaq lazımdır. Ola bilər ki, müəssisə tədarük edilmiş (alınmış) mal-material qiymətliləri üzrə çəkilmiş məsrəfləri satılmış məhsullarin maya dəyərinə əsassız olaraq aid edilmişdir. Və ola bilsin ki, müəssisə məhz bu səbəbdən vergitutulan mənfəəti və dövriyyəni azaltmış, vergiləri isə tam həcmdə ödəyə bilməmişdir. 3№li müəssisənin göstəricilərini təhlil edərkən mənfəət üzrə güzəştlərin xüsusi çəkisinin orta səviyyə ilə müqayisədə yüksək olmasına diqqət yetirmək lazımdır. Bu halda, mənfəət vergisi üzrə güzəştlərin əsaslandırılması üçün müəssisələrin təqdim etdiyi xüsusi hesablamaları (haqq-hesabları) olduqca diqqətlə yoxlamaq lazımdır. Bir qayda olaraq, perspektiv üçün büdcənin gəlir hissəsinin formalaşması və vergi daxilolmalrının proqnozlaşdırılması, onların cari ilin IV rübündəki dinamikası nəzərə alınmaqla 3 aylıq hesabat məlumatlarına əsasən həyata keçirilir. Beləliklə, hesabat ilinin göstəriciləri proqnoz hesblamaları üçün baza kimi müəyyən edilir. Bu zaman, vergi qanunvericiliyində baş verə biləcək dəyişikliklər və onların proqnozlaşdırılılan dövrdə vergi daxilolmalarına təsiri nəzərə alınmalıdır. 1.1. saylı cədvəlin göstəriciləri şərti olaraq proqnoz hesablamaları üçün (o cümlədən, ümumi gəlir, əməyin ödəniş fondu və orta aylıq əmək haqqı, mənfəət vergisi üzrə göstəricilərin xüsusi çəkisi, ƏDV və b.) baza kimi qəbul olunur. Hesabat ilinin IV rübü ərzində müxtəlif səbəblərdən verilmiş göstəricilərin əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdiyi hallarda, bui vəziyyət proqnozlaşdırılan dövrə görə aparılmış hesablamalarda nəzərə alınmalıdır.
Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|