Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №7 (88)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
250 12. Papaqda isə onlar iki qatda-müxtəlif piqmentlərlə rənglənmiş dəriciklə örtülmüş üst və alt qatı əmələ gətirir. 13. Göbələklərin bəzilərinin meyvə cisimlərinin alt qatını borucuqlar, digərlərinin isə lovhəciklər örtür. Papaqlı göbələklər çiçəkli bitkilərə və yosunlara nisbətən başqa cür qidalanır. 1. Göbələklərin mitselisi qida maddələrinin bir hissəsini su və mineral maddələrlə birlikdə çürüntü ilə zəngin meşə torpağından, qalan hissəsi isə altında bitdiyi ağacların köklərindən alır. 2. Mitseli torpaqdan suyu və onda həll olmuş mineral maddələri udur. 3. Bunlar da mitselidən ağacın köklərinə keçir. 4. Hər iki orqanizm üçün əhəmiyyətli olan birgə yaşamağa simbiozm deyilir. 5. Tozağacı göbələyi- tozağacı, yağlı göbələk- şam, sarımtıl göbələk- küknar, qırmızıbaş göbələk-ağcaqovaq ağacının yanında bitir. 6. Göbələklər bitkiyə çətin daxil ola bilən humus maddəsini mənimsəməyə şərait yaradır, qeyri-üzvi maddələri sorur, göbələk fermentləri ilə karbohidrat mübadiləsinə kömək edir,sərbəst azotu birləşdirir. 7. Ali bitkilərdən azotsuz birləşmələri, oksigeni, kökün ifraz etdiyi maddələri alır ki, bu da sporların cücərməsinə imkan verir. Bu hadisə 1871-ci ildəF.M.Kamenski tərəfindən müəyyən edilmişdir. Tozağacı göbələyi, qırmızıbaş, yağlı, sarımtıl Mikoriza göbələk mitseliləri ilə ali bitkilərinin köklərinin simbiozudur. və s. göbələklər bitkisiz inkişaf edə bilmir. Göbələklər sporlarla çoxalır. 1. Göbələklər papağının borucuqlarında və ya lovhəciklərində yetişmiş sporlar vasitəsilə çoxalır. 2. Yetişmiş xırda və yüngül sporlar tökülür və külək onları ətrafa yayır. 3. Sincab və dovşan, həşərat və çılpaq ilbizlər göbələk sporlarını yeyərək yayırlar. 4. Rütubətli, cürüntülü ilə zəngin olan torpaqda sporlar cücərir və mitseli telləri inkişaf edir. 5. Mitseli ehtiyat qida maddələri toplayaraq meyvə cismi əmələ gətirir. Göbələklər vegetativ, qeyri-cinsi və cinsi yolla çoxalır. Papaqlı göbələklər spor və mitseli hissəcikləri ilə çoxalır. Yeyilən göbələklər qida kimi mühüm əhəmiyyəti var. 1. Tərkibində zülal, şəkər, yağ və başqa qida maddələri vardır. 2. Ağ göbələk, şampinyon, qırmızıbaş göbələk, tozağacı göbələyi, yağlı göbələyi, sarı-qırmızı göbələyi, tülküqulağı göbələyi yeməli göbələklərdir. 3. Solğun əzvay, milçəkqıran, öd göbələyi, yalançı tülküqulağı, kötük göbələyi zəhərli göbələklərdir. 4. Yeməli göbələkləri zəhərli göbələklərdən ayırmaq lazımdır. 5. Solğun əzvay göbələyinin papağının alt tərəfi yaşımtıl-ağ, şampinyonda isə cəhrayıdır. 6. Parlaq-qırmızı və ağ ləkəli papağına görə milçəkqıran göbələyi asan tanımaq olar. 7. Yeməli kötük göbələyinin kötükcüyünün pərdəvarı halqa vardır, yalançı kötük göbələyində isə belə pərdə yoxdur. Papağının altındakı lovhəciklər isə yaşılımtıl rəngdədir. 8.Öd göbələyi ağ göbələyə oxşayır,lakin onun kötüyünün yuxarı hissəsi qara və ya boz rəngli tor şəklində naxışla örtülmüşdür. 5.Yaradıcı tətbiqetmə: Yaradıcı tətbiqetmə: Qruplara müxtəlif göbələk şəkilləri təqdim olunur.Qruplar yeməli və zəhərli göbələkləri ayıraraq üzərinə yeməli və zəhərli göbələklər yazılmış qutulara atırlar. vitamin ferment qida Boy maddəsi - gibberlin dərman, antibiotik Göbələklərin əhəmiyyəti 251 6.Qiymətləndirmə meyarları: şərhetmə,fərqləndirmə I səviyyə II səviyyə III səviyyə IVsəviyyə 7.Ev tapşırığı: Göbələklə zəhərləndikdə nə etməli? və “Möcüzəli” göbələklər aləminə səyahət mövzuların - da (oidium, unlu şeh və ya külləmə göbələyi, dombalan, cadugər həlqəsı və ya dairəsi göbələyi, işıq saçan göbələklər) esse yazmaq. Mövzunu tədris edilərkən şagirdlərdə araşdırma aparmaq, ardıcıl və sistemli şəkildə əlaqə yaratmaq, yaradıcılıq bacarıqlarının inkişaf etdirməklə yanaşı qazandıqları bilikləri dəyərləndirmək və lazimı anda istifadə etmək vərdişi yaranır. ƏDƏBIYYAT: 2. Seyidli Y., Əhmədbəyli X., Əliyeva N., Biologiya VII sinif. Bakı Nəşr. Bakı 2014, 144 səh. 3. Seyidli Y., Əhməbəyli X., Əliyeva N. Biologiya- 7. Müəllim üçün medotik vəsait. “Bakı nəşr”. Bakı 2014, 144 səh. 4. A.Qəhrəmanov. ”Ümumi orta təhsil səviyyəsinin yeni fənn kurikulumlarının tətbiqi üzrə”təlim kurslarının iştirakçıları üçün. Bakı 2012,səh 69. РЕЗЮМЕ Х.Г. Ибрагимова. РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКИХ НАВЫКОВ УЧАЩИХСЯ ПРИ ПРЕПОДАВАНИИ ТЕМЫ «МИР ГРИБОВ. ШЛЯПОЧНЫЕ ГРИБЫ» ПО БИОЛОГИИ В статье приведена методика преподавания темы «Мир грибов. Шляпочные грибы» по куррикулуму биологии на основании требований перед современным уроком. При преподавании темы наряду с развитием навыков провести исследования, строить последовательную и системную связь, развивать творческие способности, у учащихся также возникает привычка оценивать полученные знания и своевременно использовать их. SUMMARY Kh.G. Ibrahimova DEVELOPMENT OF CREATIVITY ABILITIES OF STUDENTS IN THE TEACHING OF TOPIC “THE WORLD OF MUSHROOMS. EDIBLE (COVERED) MUSHROOMS” FROM BIOLOGY. In this article, teaching method of the topic “the World of mushrooms. Edible mushrooms” on cirriculum of biology was presented on the basis of requirements issued to modern lesson. During teaching of the topic, students obtain habits to conduct investigations, to make regular and systematic communcations, to develop creativity abilities and as well as to assess obtained skills and to use them in timely manner when necessary. NDU-nun Elmi Şurasının 27 noyabr 2017-ci il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyyə olunmuşdur. (protokol № 03). Məqaləni çapa təqdim etdi: Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent B.Məmmədov Yeməli göbələklər yağlı göbələk Ağ göbələ k Şam pinyon Zəhərli göbələklər yalançı kötük g solğun əzvay g. milçəkqır an g. 252 MÜNDƏRİCAT BİOLOGİYA 1. Saleh Məhərrəmov. Yovşan-üzərlik qarışığının göz bəbəyinin mənfəzinə təsiri…………… 3 2. Hilal Qasimov. Naxçıvan Muxtar Respublikası florasında yayılmış yabani meyvə və giləmeyvə bitkiləri…………………………………………………………………………….. .6 3. Akif Mərdanlı, Fərman Xudaverdiyev, Tofiq Əliyev . Тənəffüs prosesinə təsir edən endogen və ekzogen amillər....................................................................................................... 11 4. Fəridə Səfərova. Naxçıvan Muxtar Respublikası florasında yayılan asterkimilər - asteraceae dumort. fəsiləsinin balverən növlərinin bioloji xüsusiyyətləri…………………………...…… 16 5. Əzizə Hüseynova, Əliyar İbrahimov. Naxçıvan Muxtar Respublikasında yayılmış th. Kotschyanus və th. Collinus növlərinin efir yağı və kimyəvi tərkibi..................................... 20 6. Afaq Əliyeva. Boraginaceae juss. fəsiləsinin Azərbaycanda yalnız Naxçıvan ərazisi üçün xarakterik olan növləri..................................................................................................... 27 7. Əliyar İbrahimov, Ənvər İbrahimov, Əli Qurbanov. Naxçıvan Muxtar Respublikasının bəzi perspektivli yabani qida meyvə bitkilərinin xalq təsərrüfatı əhəmiyyəti……………..... 33 8. Tariyel Talıbov, Ülkər Mahmudova. Naxçıvan Muxtar Respublikasında yayılan valeriana l. - pişikotu cinsinə daxil olan növlərin bioekoloji xüsusiyyətləri……………..….. 40 9. Akif Bayramov, Mahir Məhərrəmov. Gilançayın makrozoobentosu………………. ….….. 47 10. Ramiz Ələkbərov. Naxçıvan Muxtar Respublikası florasında nepeta l. cinsi növlərinin filogenetik strukturu................................................................................................................... 52 11. Elşad Qurbanov, Kəmalə Əsədova. Mil düzünün qış otlaqlarının bitkiliklərinin tədqiqi və onların səmərəli istifadəsi......................................................................................... 60 12. Nigar Əliyeva. Qafqaz Köpgərinin (Rupicapra Rupicapra Caucasica L.) bəzi bioekoloji xüsusiyyətləri haqqında……………………………………………………………………… 64 KİMYA 13. Yasin Babayev, Pərvin Quliyev, Vüsalə Məcidzadə. Stibium selenidin sintez üsulları və xassələrinin tədqiqi................................................................................................. 67 14. Qorxmaz Hüseynov. Mis(i) tioindatlarin alınması və termodinamik xassələrinin tədqiqi .. 73 15. Mahnur Cəfərli. Amberlite tipli kationitlərlə cu 2+ ionunun sorbsiyası………………….… 79 16. Şəbnəm Səfərova. TNT( fr.340-390 o c)-nin deta ilə amidoaminləri və imidazolini yol bitumuna aşqar kimi................................................................................................................ 87 COĞRAFİYA 17. Şəmsəddin Kazımov, Validə Hacıyeva, Sevinc Novruzova . Naxçıvan MR-in relyefine uyğun hidroenerji ehtiyatları………………………..…………………………….. 91 18. Sahib Hacıyev, Leyla İbrahimova. Şərur inzibati rayonunda təbii torpaq-kadastr rayon və yarımrayonları.......................................................................................................... 94 19. Şəfəq Əliyeva. (Səfərəlı Babayev və Naxçıvan coğrafiyası.................................................... 81 20. Ülviyyə İsgəndərova. Naxçıvan MR ərazisində torpaqların deqradasiya problemlərinə dair..... 106 21. İlkin Vəlibəyov, Tavat İsmayilli. Naxçıvan Muxtar Respublikasında və ona yaxın sərhəd ərazilərində baş vermiş zəlzələlərin makroseysmik və izoseyst sahələri (1980-2003-cü illər).... 110 22. Sara Bağırlı. Naxçıvan Muxtar Respublikasının müalicəvi mineral ehtiyatları və onların turizmdə əhəmiyyəti………………………………………………………………………… 116 23. Şakir Həmzəyev. Dağ – Aran Qobustan toponimlərinə dair mülahizələr............................. 121 24. Səxavət Salahov, Şıxəliyev E.Q. Azərbaycan Respublikası ərazisində termal suların enerji potensialı……………………………………………………………………. 126 253 25. Məhəmməd Məmmədov. Naxçıvan MR Arazboyu düzənliklərində yayılantorpaqların müasir vəziyyəti və onların kənd təsərrüfatının inkişafında rolu........................................................ 130 26. Nicat İmamverdiyev. Azərbaycanın elektrik enerji istehsalında bərpa olunan enerji mənbələrinin yeri……………………………………………………………………... 140 27. Qaçay Əliyev. Kənd təsərrüfatı suvarma şəbəkələri və melarasiya tədbirləri....................... 148 28. Səadət Əliyeva. Antropogen amillərin ətraf mühitə təsiri .................................................... 151 TİBB ELMLƏRİ 29. Malikəjdər İbrahimov, Malik Əliyev. Respublikamızda daha çox təsadüf edilən qida zəhərlənmələri................................................................................................................ 156 30. İsa Abdullayev. Naxçıvanda tibbi xidmətin və tibbi təhsilin tarixi inkişaf dinamikası.......... 160 31. İsa Abdullayev. Əməkdar həkim, görkəmli alim-pedaqoq Malikəjdər Qasımxan oğlu İbrahimovun 80 illik yubileyi qeyd olunur.............................................................................. 167 32. Mətləb İbrahimov, Aysel Oğuz. Mədə -bağırsaq xəstəliklərində probiotik istifadəsi......... 170 33. Elmar Rzayev, Aynur Əliyeva. Xronik öskürən uşaqlara yanaşma..................................... 174 34. Abdulla Babayev. Səhiyyə müəssisələrində aseptika və antiseptika qaydalarına aid metodiki tövsiyyələr................................................................................................................ 178 35. Elşad İsmailov. Stomatologiyada vitaminlər......................................................................... 183 36. Zaur Hüseynov. Stoamtoloji təcrübələrdə təcili hallarda yardım .......................................... 191 37. Azər İsmayılov, İlhami Solak. Böyrək köçürülmüş xəstələrdə həyat keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi…………………………………………………………….…... 198 38. Şəhla Quliyeva. İnsanın sinir sistemi – systema nervosum haqqında elmi-nəzəri fikirlər...... 203 39. Ədalət Fərəcov, Xatirə Hüseynli. Neyronun funksional təşkilinin fizioloji mexanizmi....... 206 BAYTARLIQ 40. Etibar Məmmədov. Naxçıvan Muxtar Respublikasında helmintoloji araşdırmalar............... 210 41. Təranə Seyidova. Balıqların əsas müayinə üsulları və onların diaqnostik əhəmiyyəti......... 213 42. Könül Bayramova. Ev su quşlarının helmintozlarına qarşı antihelmint preparatlar və dərman bitkiləri qarışıqlarının müalicəvi səmərəsi............................................................. 216 43. Sevinc Məmmədova. Azərbaycanda ev toyuqlarında eymerioz və helmintozların yoluxma dinamikasi ................................................................................................................ 219 METODİKA 44. Zərövşən Babayeva. Biologiya tədrisində innovasiyalardan istifadənin vəziyyəti……….… 223 45. Bəhruz Məmmədov. 7-11-ci siniflərdə nümayiş təcrübələrinin təşkili və aparılması metodikası……………………………………………………………………..…. 230 46. Vüsalə İsmayılova. Biologiya dərslərinin tədrisində şagirdlərin təbiəti mühafizə fəaliyyətinin təşkili metodları……………………………………………………………...… 239 47. Əmrah Həsənov, Cavanşir Rəhimov. Voleybolda blokqoymanın texnikasının təkmilləşdirilməsi………………………………………………………………………….… 245 48. Xoşqədəm İbrahimova. Biologiyadan “göbələklər aləmi: papaqli göbələklər” mövzusunun tədrisi prosesində şagirdlərin yaradcılıq bacarıqlarının inkişaf etdirilməsi............................. 248 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|